IDFA 2022 – Deel 2:
Azië, anders
door Bob van der Sterre
Een van de aardige dingen van IDFA zijn toevallige thema’s, zoals tijdens deze editie films uit Aziatische landen opvallen. Ze schetsen allemaal een ander beeld van het gevarieerde continent. Afghanistan, Bhutan, Thailand, Siberië en China tonen plaatsen en mensen die we zelden zien buiten de wereld van documentaires.
The Etilaat Roz – Krant maken met meelezende Taliban
De Etilaat Roz is de grootste kwaliteitskrant van Kabul. Dat is tenminste voordat de Taliban het land en de stad Kabul verovert. Filmpjes stromen binnen, getuigen vertellen over de stand van zaken. Een moeilijke dag voor iedereen die er werkt: vrouwen en mannen.
Wat doe je dan als journalist? Ga je vluchten, want de Taliban heeft het niet zo op persvrijheid? Of ga je undercover en wacht je alles af? De hoofdredacteuren en de redacteuren worden net zo verrast door het nieuws als de rest van de wereld het was. ‘De enige reden om te blijven, is om mijn collega’s te helpen om te vertrekken.’
De dagen erna is het duidelijk dat vertrekken de beste optie is. Het is alleen fysiek niet mogelijk door de chaos op het vliegveld. De dagen erna wordt het bijna een raadspelletje: wie is waarheen vertrokken? Sommigen zijn naar Oekraïne, Polen en Frankrijk gegaan. Qatar en India worden genoemd. Een journalist pakt zijn documenten in een tas. ‘Dit is mijn hele leven.’
En dan is het nog gevaarlijk ook: bommen gaan af op het vliegveld. En als journalist is het dubbel lastig te verkroppen: er is ook nog groot nieuws gaande.
Het wordt griezeliger als een aantal journalisten worden gearresteerd en mishandeld. Daarna weer vrijgelaten. En dan gedoogt de Taliban de The Etilaat Roz een tijdje om te laten zien hoe goed ze omgaan met kritische media. De hoofdredacteur neemt een besluit: we sluiten de tent. ‘Nu ben je hulpeloos en heb je niemand meer.’
Fascinerend portret van Abbas Rezaie van een redactie die voor moeilijke keuzes staat. Soms is er wel erg veel geklets maar de bizarre situatie is duidelijk. Zelfs die doorgaans zo cynische en sarcastische journalisten weten zich eigenlijk geen raad met wat er gebeurt. Ze waren nog niet klaar met schrijven over misstanden bij de vorige regering en worden net zo verrast als de rest van de wereld door wat er om hen heen gebeurt. ‘Het is niet te begrijpen na tien jaar dit werk te hebben gedaan.’ En: ‘Voor ik begon, had ik geen idee dat journalisten geslagen werden.’
De film dooft langzaam als een nachtkaars. Je mist nog wel een dramatisch ontknoping, een moment van heldhaftigheid, een inzicht? De film eindigt gewoon met het sluiten van de deur. Dat is ook symbolisch: buiten de deur is filmen gewoon niet meer mogelijk.
Just an Alien – Een vrolijke dakloze in Chongqing
Zhighuo Sun is een hardop filosoferende dakloze en hij besteedt zijn dagen vooral in een kleurrijk pretpark genaamd de Buitenlandersstraat. Dat is een in 2008 geopend attractiepark net buiten Chongqing. Met een namaak Rialtobrug van Venetië, een miniskyline van Manhattan, UFO’s, een kermis en een optreden van ‘Thaise ladyboys’.
Van de flair in 2008 is tien jaar na dato weinig meer over. Volgens Sun: ‘De laatste glinstering van een primitieve maatschappij in hedendaags China. (…) Een groot contrast met de genadeloze mars voorwaarts van Chongqing naar een ijskoude abstractie.’ Hij noemt dat ‘het principe van zero’. Het pretpark maakt plaats voor een nieuwe woonwijk.
Sun bivakkeert aldoor in het park en kraamt her en der onzin uit. Mentaal (en door drugsgebruik) misschien niet 100% maar zijn hart zit op de goede plaats. Een soort pretparksjamaan, zoals de IDFA zelf zegt. Af en toe zegt hij iets origineels: ‘Ik ben helemaal aangepast op mijn eigen universum.’
Sun blijft wel sprankelen maar de film is echt veel te lang. De film doolt zich een beetje naar het einde toe. Ik denk dat een film van een half uur veel beter was geweest. Dan was de kwaliteit van regisseur/fotograaf Weicheng Hua ook nog beter naar voren gekomen. Het is slim om je kracht als fotograaf niet te vergeten zodra je films gaat maken.
Mountain Man – IJsdiktes meten in Bhutaanse bergen
De landelijke gletsjerspecialist gaat zijn werk doen in de bergen van Bhutan. Hij is de enige expert die in de heilige omgeving mag werken. Dat is relatief rustig werk: je komt niemand tegen en je hoeft alleen maar dingen te meten. Wel op ruim 5.000 meter hoogte. Via video door zijn eigen ogen – en door video’s van zijn dochter thuis – leven we met zijn trip mee.
Een eenvoudige korte film van 20 minuten die niet veel meer zegt over klimaatverandering dan ‘Hier was vroeger nog sneeuw’. Misschien zegt dat toch meer dan een vuistdik rapport waar je niets van snapt.
De film bevat in elk geval prachtige beelden van de bergen in Bhutan zonder alpinisten! Vind maar eens zo’n film. De nietigheid van de mens in deze bergomgeving is wel indrukwekkend om te zien op een groot scherm. Daarnaast is elke film over Bhutan toe te juichen want het is een bijzonder land waar we helaas te weinig van horen, en zien.
Scala – Thaise bioscoop gestript van geschiedenis
In Bangkok worden alle spullen uit de bioscoop Scala gehaald. Terugloop bezoekers, coronapandemie, concurrentie van thuiscinema: na zestig jaar moet de bioscoop ermee ophouden. Deze film vertelt de geschiedenissen van een enorme zaal die ooit 1200 plaatsen herbergde.
Afgezien van wat interviews hier en daar is de film vooral een portret van een ontmanteling. De lampen, gordijnen, planken, stoelen, alles gaat weg. De ontmanteling zorgt er ook voor dat de geschiedenis naar voren komt. Zoals dat het pas in 1979 verboden werd om te roken in bioscopen. Of hoe personeelsleden er leefden. Dat er altijd katten rondliepen.
Terloops komen ook een paar belangrijke momenten in de politieke geschiedenis van Thailand langs. En horen we de geschiedenissen van andere klassieke bioscopen uit de jaren zestig, zoals Lido en Siam, die het evenmin hebben gered.
De film is een persoonlijk project, want regisseur Ananta Thitanat groeide op in de Scala. Haar vader werkte er ook en haar tante werkte in een andere bioscoop. Via verhalen van oud-medewerkers hoort ze over haar biologische moeder die ze nooit ontmoet heeft. Ze groeide op bij haar tante. De film gaat hier verder nauwelijks op in – het is allemaal heel terloops. De film had misschien wat persoonlijker kunnen worden maar tegelijk zijn er ook al genoeg films die het thema ‘wie ben ik’ uitmelken.
Scala is een sympathieke film maar een uur lengte had beter uitgepakt.
Paradise – Oranjekleurende bossen in Siberië
Grote bosbranden teisteren Siberië. Een lucht tussen geel en oranje in, bomen die kraken, een wind die de brand opjaagt.
Jakoetië in Siberië bestaat voor 80% uit ‘control zones’. Dat zijn gebieden waar vuur niet wordt bestreden omdat het te duur is om te doen. Het stadje Shologon ligt tegen de vuurlinie aan. De lokale bewoners staan er alleen voor. ‘Het is alsof het vuur een eigen leven heeft. Daarom noemen we het de draak.’
Gekleed met petten, doeken en lasbrillen gaan mannen kijken hoe ze de vuurzee kunnen stoppen voor hij Shologon bereikt. Dat vereist teamwerk en planning. Ze hebben eerder figuurlijk én letterlijk met het bijltje gehakt. ‘De temperatuur neemt toe, dus het vuur gaat opwaarts.’
Deze echte badasses rijden dwars door de brand heen om ergens te komen, graven met het vuur op een meter of tien van hen vandaan, en dat zonder maskers. ‘We drinken melk. Het houdt de longen schoon.’ Ook de vrouwen graven. Het gaat dan ook wel om iets belangrijks: zonder de boerderijen en huizen, verliezen de bewoners van het stadje hun economische levens.
De film van Alexander Abaturov ontvouwt zich als een suspensefilm. Een bosbrand van deze orde is erg dreigend maar levert ook bijzondere cinematografie op. Gekraak en gesuis – gele luchten waar je ook kijkt. Een man die een pad maakt over een bevroren meer. Shots van bovenaf hoe paden met vuur worden gemaakt (om de brand tegen te houden). De cinematografie is een lust voor het oog, speelfilmwaardig zou ik zelf zeggen. Je voelt je bijna schuldig als kijker.
De film gaat natuurlijk niet echt alleen over een lokale brand maar juist over de wereldwijde klimaatverandering. Het gaat hier maar om een stukje maar het aantal hectaren waar de brand plaatsvindt, loopt in de miljoenen. En dat maal vele honderden plaatsen in de wereld.
De Jakoetiërs komen vaker in de cinema voor dan vroeger. Ik denk bijvoorbeeld aan The Stoker van Aleksej Balabanov, de documentaire Genesis 2.0 en de horrorfilm Ich-Chi.
Devil’s Peak – Abstract Hongkong
Hongkong in een bizarre montage en met unheimische muziek. Straten, pleinen, demonstraties. Maar ook winkels, gebouwen en achterafstraatjes. Paraplu’s en camera’s komen vaak in beeld (met reden).
IDFA vergelijkt de film met de sfeer van de klassieker Berlin – Die Sinfonie der Großstadt uit 1927 en zegt dat de film ‘met een dynamische montage deze hogedrukpan laat zien’.
De korte film Devil’s Peak van videokunstenaar Simon Liu is sowieso wel een van de meest experimentele films van het festival. Eindelijk een film die bewijst dat je niet altijd een film van anderhalf uur nodig hebt om iets te vertellen. En dat juich ik toe! Want er is echt veel te weinig gewaagd beeldexperiment in de wereld van de documentaires.
Zoals altijd: be careful what you wish for… De film is écht een draaitol met beelden die in kleur en afbeelding alle kanten uitgaan. Zenuwlijders houden dit nog geen minuut vol. De desoriënterende muziek en de blikken horrorstem maken het ook wel erg artsy. Ik heb al medelijden voor de nietsvermoedende laatkomers die alleen nog een kaartje op de eerste rij konden krijgen.
Lees tot slot onze recensie over de documentaire All that Breathes die zich afspeelt in Delhi, India.
15 november 2022
IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilm
IDFA 2022 – Deel 3: Muziekdocumentaires
IDFA 2022 – Deel 4: Mensen aan het werk
IDFA 2022 – Deel 5: Oekraïne
IDFA 2022 – Deel 6: Pioniers
IDFA 2022 – Deel 7: Een zee van experimenten