Movies that Matter Festival 2022:
Het Grote Verzwijgen
door Jochum de Graaf
Op de begrafenis van haar moeder Lieke wordt Marieke van der Winden aangesproken door Liekes pleegbroer. Van hem hoort ze dat haar geliefde opa en oma ‘fout´ waren in de oorlog, gecollaboreerd hadden met de Duitsers. Haar moeder, relatief jong gestorven op haar 48ste, heeft dat geheim altijd met zich meegedragen en mee haar graf in genomen. Pas dertig jaar later durft Van der Winden het aan zich in haar moeders geschiedenis te verdiepen.
Ze onderzoekt hun levenslange moeizame relatie; de moeder die, vaak labiel, depressief, vlucht in de antroposofie, de opstandige dochter die zich ontwikkelt als punker, als opstandige tiener in kraakpanden gaat wonen. Ze spreekt met vrienden en bekenden van haar moeder, met de buren van de grootouders in de Amsterdamse Jordaan, de volksbuurt waar het altijd zo gezellig was en waar nogal wat NSB-aanhang woonde. Ze gaat naar het dorp in Duitsland waar ze jaren achtereen met die grootouders op vakantie ging en zulke goede herinneringen aan had. De wetenschap van hun collaboratie werpt daar ineens een heel ander licht op. En ze bezoekt het Nationaal Archief waar ze ontdekt dat daar van maar liefst 47 familieleden een dossier bestaat. Ze bezoekt de kampen waar haar opa gevangen zat na de oorlog.
Het is een ontnuchterende ontdekkingstocht, waarbij Van der Winden, op gezette tijd kritisch bevraagd door echtgenoot/cameraman Sander Snoep, wiens oma Joods was, steeds dichter bij haar moeder komt.
Het is weliswaar een liefdevol monument dat Marieke van der Winden voor haar moeder en ‘andere kinderen die toevallig aan de verkeerde kant van de geschiedenis zijn gevallen’ opricht. Je gaat wel begrijpen waarom ze niet kon schreeuwen, in esoterie vluchtte, haar voornaam veranderde en haar achternaam niet genoemd wilde hebben op de grafsteen. Heel symbolisch poetst Van der Winden het verwaarloosde graf op, waardoor de naam Lieke weer toonbaar wordt.
Grootschalige collaboratie
Het wordt niet helemaal duidelijk waarom Van der Winden nog eens dertig jaar wachtte voor ze haar zoektocht begon. De film had daarbij aan diepgang gewonnen wanneer het verhaal over de grootschalige collaboratie van de familie nog wat meer in context geplaatst was. Hoe erg was het, hebben ze nog steeds onder het taboe te lijden of is het intussen allemaal minder zwart-wit dan het lange tijd leek? Er zijn de afgelopen jaren veel meer documenten, verhalen, bekentenissen verschenen; er is een stichting Werkgroep Herkenning van NSB-kinderen op grond waarvan de geschiedenis van collaboratie meer reliëf gekregen heeft.
Deze film is nog online te zien tot zaterdag 16 april 23.59 uur.
15 april 2022
Movies that Matter Festival 2022 – Openingsfilm Navalny
Movies that Matter Festival 2022 – Activisten
Movies that Matter Festival 2022 – Judas and the Black Messiah
Movies that Matter Festival 2022 – Les choses humaines
Movies that Matter Festival 2022 – Sovjet- en post-Sovjetfilms