****
recensie La Cérémonie
Meedogenloze klassenstrijd
door Cor Oliemeulen
Een introvert dienstmeisje raakt innig bevriend met een levenslustige postbeambte die haar ophitst om wraak op het gezin des huizes te nemen. Isabelle Huppert won met haar veelbesproken rol van onruststoker in La Cérémonie van Claude Chabrol haar eerste César na zeven nominaties in twintig jaar.
De onafscheidelijke Franse zusjes Christine en Léa Papin waren inwonende dienstmeisjes die in 1933 werden veroordeeld voor de moord op de vrouw en dochter van hun werkgever in Le Mans. Moordwapens: mes en hamer. De zaak deed veel stof opwaaien, terwijl intellectuelen als Jean Genet en Jean-Paul Sartre zich bogen over de vraag in hoeverre het motief van de zusjes met klassenstrijd had te maken. Er verschenen toneelstukken en boeken, waaronder A Judgement in Stone (1977) van de Engelse schrijfster van psychologische misdaadromans Ruth Rendell dat door de Franse filmregisseur Claude Chabrol werd bewerkt voor La Cérémonie (1995).
Dikke maatjes
Sophie (Sandrine Bonnaire) is een introverte jonge vrouw die door Catherine Lelievre (Jacqueline Bisset) wordt aangenomen als dienstmeisje in het grote, afgelegen huis waar zij woont met echtgenoot Georges (Jean-Pierre Cassel), haar zoon en zijn dochter. Sophie doet het huishouden naar behoren, kookt voortreffelijk en trekt zich in haar vrije tijd terug op haar kamer om tv te kijken. Er hangt een zweem van mysterie over haar heen. Zo blijkt dat haar vader op onnatuurlijke wijze is overleden. Tijdens haar sollicitatiegesprek kon Sophie weliswaar een aanbevelingsbrief van een andere welgestelde familie laten zien, maar later blijkt dat ze niet kan lezen en zich in allerlei bochten moet wringen om haar handicap voor het gezin Lelievre te verdoezelen.
Hoewel Sophie erg op zichzelf is, ontwikkelt ze een vriendschap met de recalcitrante postbeambte Jeanne (Isabelle Huppert), die een hardvochtige hekel aan de Lelievres heeft en er niet voor terugdeinst om Georges’ post te openen en de familie in het dorp zwart te maken. Ook zij heeft een verleden: ze verloor haar driejarige dochtertje. Net als het oudste zusje Papin gebruikt Jeanne haar dominante karakter om zich steeds meer aan haar soulmate op te dringen. Wanneer Georges ontdekt dat Jeanne regelmatig stiekem op bezoek komt en nota bene Sophie zijn dochter chanteert, is het uit met de pret en krijgt Sophie een week om haar biezen te pakken.
Opstand
Van hieruit weet Claude Chabrol de spanning met kleine gebeurtenissen en slimme montage tot aan de dramatische finale bijna ongemerkt verder op te bouwen. Het lijkt alsof Sophie en Jeanne zelf helemaal geen idee hebben waartoe ze in staat zijn, wanneer berusting en onverschilligheid langzaam zijn omgeslagen in minachting en haat. Alsof het – nu Sophie is afgedankt en Jeanne toegang tot het huis is ontzegd – niets meer dan vanzelfsprekend is dat de beschimpte arbeider in opstand komt tegen de arrogante welgestelde. De confrontatie tijdens een opvoering van Mozarts Don Giovanni komt over als een alledaagse bezigheid, zoals boodschappen doen.
Chabrol noemde La Cérémonie een marxistische thriller, die een kwarteeuw later nog even ongemakkelijk aanvoelt. Je krijgt weliswaar sympathie voor de underdog, terwijl die dat door zijn handelswijze in feite niet verdient. In Die fetten Jahre sind vorbei (2004) van Hans Weingartner breken jonge activisten in bij zwaarbeveiligde rijkaards om hen in te wrijven hoe kwetsbaar ze zijn, totdat ze worden betrapt en in gesprek gaan met een vermeende uitbuiter. La Cérémonie biedt geen plaats voor filosofische discussies over de klassenmaatschappij en laat het dispuut geheel over aan de kijker.
Rode draad
Net als de drie andere hoofdrolspelers van La Cérémonie is Isabelle Huppert perfect gecast. Al in het schandaleuze Les Valseuses (1974) van Bertrand Blier valt de actrice op als iemand die zich afzet tegen de heersende normen, in dit geval als maagdelijk meisje dat er vandoor gaat met twee soms charmante, maar vooral criminele jongemannen die zuchten naar zinnelijk genot. Non-conformisme vormt een rode draad in Hupperts oeuvre van meer dan honderd speelfilms.
Die eigenzinnige rollen zie je ook terug in haar zeven producties met Claude Chabrol, bijvoorbeeld als hoertje dat haar ouders vergiftigt in Violette Nozière (1978), de alleenstaande moeder die abortussen uitvoert in Une affaire de femmes (1988) en de overspelige Emma in Madame Bovary (1991). Laverend tussen ingetogen en intens, afstandelijk en spannend, of melancholiek en hartstochtelijk – bijna zonder uitzondering spat Hupperts spelplezier van het scherm, ook in La Cérémonie.
Houd deze maand onze special in de gaten voor veel meer films met Isabelle Huppert!
Kijk hier het landelijke draaischema van La Cérémonie.
6 juli 2019