Terugblik 2023 – Deel 6:
Weten waar je moet zoeken

door Tim Bouwhuis

Wie met enige regelmaat filmfestivals bezoekt, heeft er een leuke dagtaak aan om bij te houden welke films eigenlijk bij welk filmjaar horen. Films die ik dit jaar in Gent zag, krijgen in veel gevallen bijvoorbeeld pas in 2024 een Nederlandse bioscooprelease. Bij mijn top-5 beste films van 2023 laat ik dergelijke titels nog netjes buiten beschouwing, maar in mijn persoonlijke terugblik komt elke waardevolle bioscoopervaring in aanmerking. Ik kies dit jaar voor een opsomming van korte herinneringen en anekdotes. Twaalf stuks, één per maand: de dwarsdoorsnede van een cinefiel.

Januari – De IMAX-zaal en de ‘snackkoker’
26 januari, een volgepakt Pathé 5 in Pathé Schouwburgplein. Het voelt sowieso altijd bijzonder om een IFFR-film te bekijken in de IMAX-zaal van dit sfeerloze multiplex. Nadat je je met frisse tegenzin door de ‘snackkoker’ hebt gewerkt (een ruimte gevuld met snoepbakken en de geur van nacho’s), wacht geen zomerse blockbuster maar een Duits kammerspiel. Zulke tegenstellingen op filmgebied vind je in Rotterdam alleen tijdens dit festival. Het doet me goed om zoveel jonge mensen bij elkaar te zien voor de wereldpremière van Letzter Abend, een ‘comedy of errors’ die een ontspannen klucht maakt van de coronatijd. Het gebeurt zelden dat een film uit de Tigercompetitie nog een reguliere bioscooprelease krijgt, maar Letzter Abend kreeg het dit najaar (5 oktober) terecht voor elkaar.

Februari – Misplaatste recensie
Bij een zogenoemd ‘IFFR Critics’ Choice’-panel met critici en makers hoor ik de Iraans-Nederlandse Nafiss Nia vertellen over een recensent die kritiek uitte op haar documentaire A, B, C (2011). Ze besloot hem aan te spreken en met hem in gesprek te gaan, maar de man in kwestie reageerde daar niet al te constructief op. Een paar dagen later zag ik Nia’s prachtige fictiedebuut Die Middag (release 18 mei), een poëtisch en invoelbaar drama over de belevingswereld van een gevluchte asielzoekster. Toegegeven, ik heb überhaupt niet over de film gepubliceerd, maar míj hoeft Nia in ieder geval niet aan te spreken.

Maart – De tafelplakker
Google op het woord ‘Tafelplakker’ en je vindt het tafereel dat in september werd verkozen tot tv-moment van het jaar (2022/2023). Extinction Rebellion-activist Jelle de Graaf vond het in oktober 2022 een goed idee om zich tijdens een uitzending van BEAU aan de talkshowtafel vast te lijmen en werd daarmee in één klap plak een landelijke bekendheid. Ik was verrast toen ik zag dat het Movies That Matter-festival had besloten om De Graaf in Filmhuis Den Haag uit te nodigen voor een speciale voorvertoning van How To Blow Up a Pipeline (release 17 augustus). Ik kon mijn nieuwsgierigheid niet bedwingen, al moest ik het nagesprek uiteindelijk overslaan. Dubieus dat Movies That Matter de film programmeerde en deze man uitnodigde. Het einde is een vrijbrief om persoonlijke eigendommen te vernielen voor de ‘goede zaak’. Sta dat soort ongein toe en het einde is pas echt in zicht.

April – Lachen en huilen
Zelden liggen lachen en huilen in bioscoopjaar 2023 zo dichtbij elkaar als tijdens het kijken van de documentaire Mijn Grote Broer (release 13 april). Het moet een wat opmerkelijk aanzicht (of beter: aanhoren) zijn geweest voor de paar mensen die bij me in de zaal zaten, omdat Mijn Grote Broer over zelfmoord en rouwverwerking gaat. Ik onderschat de ernst van het onderwerp niet en werd ook daadwerkelijk door de film geraakt, maar moest veelvuldig lachen om het karakteristieke, goudeerlijke gedrag van de ‘kleine broer’, de hoofdpersoon.

Mei – Geen bioscoopbezoek
Opmerkelijk, maar waar: in deze maand zag ik alleen maar films in de ’thuisbioscoop’. Eigenlijk past dat gegeven ook wel bij mijn veranderde levensomstandigheden, waarbij ik minder onbezorgd met mijn OV-kaart paradeer dan vroeger, meer thuis kijk en mijn bioscoopbezoekjes vaker ‘bundel’.

Juni – In het filmtheater weten ze ook wat downloaden is
Discussies over downloaden zijn de laatste jaren van alledag in de filmindustrie. Het uitgangspunt is daarbij meestal dat filmdistributeurs en filmtheaters zich aan de ene kant van het spectrum bevinden en illegale consumenten aan de andere. Eind juni ontdekte ik in een Utrechts filmtheater dat ze ook in filmtheaters gewoon weten wat downloaden is. Gelukkig had ik mijn Cineville-pas die maand voor het laatst, want anders had ik me bestolen gevoeld toen ik na het bekijken van de moderne Wes Anderson-klassieker Rushmore plots een ’torrent downloaded from…’-melding in beeld zag verschijnen.

Juli – Barbenheimer en Kiddo
Op een en dezelfde zomerdag zag ik in Rotterdam de internethype ‘Barbenheimer’ (Barbie en Oppenheimer) en de Nederlandse roadmovie Kiddo (release 5 juli). Het box office-verhaal van die eerste twee titels is bekend, maar bij Kiddo, een van de beste vaderlandse producties van dit filmjaar, was ik één van de schamele twee bezoekers. Ik had Kiddo meer bekijks gegund.

Augustus – Nederlandse trots
De hoofdrolspeelster van Kiddo (de moeder dan, niet het kind) schittert ook in Melk, een beheerst en uniek aandoend drama dat knap in première gaat in de Giornate Degli Autori (Venice Days), een selectie van het filmfestival van Venetië. Regisseuse Stefanie Kolk studeerde in 2016 af aan de Nederlandse Filmacademie en presenteert zeven jaar later haar glanzende langspeeldebuut, over een vrouw die na de stilgeboorte van haar baby de moedermelk kolft en bewaart. De film is geselecteerd voor IFFR 2024 en krijgt in april ook een reguliere release. Bijzonder om zover van huis een film ‘van thuis’ te zien.

September – Applaus voor gevorderden
Tijdens een persvoorstelling van Poor Things (release 8 februari 2024) kun je de Gouden Leeuw (de prijs voor beste film in Venetië) eigenlijk al ‘voelen’. Er wordt niet alleen ná de film geapplaudisseerd, maar ook veelvuldig tijdens en na individuele scènes. Iedere eloquente tirade van Emma Stone doet daveren, de zaal voelt te klein. Zelf houd ik een dubbel gevoel aan de film over. Ook ik lig af en toe half in een deuk, maar vind dat de thematiek er véél te dik bovenop ligt, en dat de hysterie af en toe alle perken te buiten gaat. Die brave Stone, dat was toch dat musicalmeisje dat in La La Land over haar tante in Parijs zong? Laat Damien Chazelle in Venetië nu net de juryvoorzitter zijn.

Oktober – Je leven niet zeker zijn
Veel respect voor Ali Ahmadzadeh, de Iraanse regisseur die zich in Gent meldde om zijn film Critical Zone voor te stellen. Deze waanzinnige ‘underground’-trip (over een drugsverkoper die er ‘s nachts op uit trekt) doet alles wat in het thuisland van de maker verboden is, en mede daardoor kon Ahmadzadeh in augustus ook niet bij de première in Locarno zijn. Critical Zone won er de Gouden Luipaard voor beste film, en toch zag de regisseur zijn werk dus pas in Gent voor het eerst op een groot doek. Als ik Ahmedzadeh en diens producent na de screening vraag naar de precaire situatie waarin verschillende collega-filmmakers (onder meer Jafar Panahi en Mohammad Rasoulof) verke(e)r(d)en, is hun reactie zwaarmoedig. Ik heb makkelijk praten (vragen). Met een machteloos gevoel verlaat ik de zaal.

November – Een Q & A zonder Q & A
Een dagje IDFA in Amsterdam besluit mijn festivalseizoen. Bij de wereldpremière van Danger Zone (nog geen Nederlandse distributeur), een documentaire over oorlogstoerisme, wordt er vooraf een Q & A aangekondigd die uiteindelijk helemaal niet plaatsvindt. “Wat doe ik hier? Oh, een Q & A”, zegt de wat verward ogende regisseuse na de vertoning. Vervolgens bedankt ze haar crew, haar hoofdpersonen en haar ouders (die ook als producenten optreden), waarna de in eerste instantie stilzwijgende moderator tot mijn grote verbazing het publiek bedankt en de avond afsluit. Laat Danger Zone nu net een documentaire zijn die een surreële kijkervaring belooft en tal van vragen oproept. Dat mijn eigen kijkbeurt vervolgens zó afliep, zal ik niet snel vergeten.

December – Pauze of geen pauze?
Ophef over Killers of the Flower Moon van cinemaveteraan Martin Scorsese. Het blijkt niet te gaan om (pakweg) de wijze waarop de Osage-indianen worden gerepresenteerd (al zijn daar natuurlijk ook meningen over) maar, jawel, om de ellenlange speelduur (plm. drieënhalf uur). Zo krijg ik een mail van een filmhuis in de buurt waarin staat dat er geen pauze is, omdat ‘de distributeur daarom gevraagd heeft’. Als ik op een rustige zaterdagmiddag een bioscoopbon inzet bij Kinepolis, blijken ze zich daar weinig van dat verzoek aan te trekken. Ik zit na een minuut of 105 middenin een scène als plotsklaps het beeld op zwart gaat en de pauzemuziek begint te lopen. Ik moet nog niet zo nodig naar het toilet, en mede daarom voelt het moment als een typische anticlimax van het digitale tijdperk. Ik snap wel waar Scorsese zich zo tegen verzet.

Top 5 van 2023
1. Aftersun (Charlotte Wells)
2. The Maiden (Graham Foy)
3. The Quiet Girl (Colm Bairéad)
4. Godland (Hlynur Pálmason)
5. About Dry Grasses (Nuri Bilge Ceylan)

 

31 december 2023

 

Terugblik filmjaar 2023 – Deel 1: Wie redt ons van het schorriemorrie?
Terugblik filmjaar 2023 – Deel 2: The Banshees of 2023
Terugblik filmjaar 2023 – Deel 3: Van onder de oude eik
Terugblik filmjaar 2023 – Deel 4: Maar er is hoop bij festivals
Terugblik filmjaar 2023 – Deel 5: Gaan we nou doen alsof bommen gooien cool is?