Een journalist gaat over lijken
Ace in the Hole: de cynische Wilder
door Bob van der Sterre
Ace in the Hole is misschien een wat minder bekende film uit het oeuvre van Billy Wilder. Een tamelijk serieuze film, die cynisme en subtiele humor samenbalt in een verhaal over een journalist die over lijken gaat.
Chuck Tatum… Ervaren journalist met grote praatjes. Komt binnen bij een klein krantje in Albuquerque – in New York is hij al persona non grata – en praat zichzelf in dienst. Voor een paar maanden was het de bedoeling. Een jaar later zit hij er nog. Hij verveelt zich te pletter met het lokale nieuws (ratelslangen vangen). Hij ergert zich bovendien kapot aan zijn voorzichtige baas. Die draagt én een riem én bretels.
Als hij op een dag als eerste ontdekt dat een man, ene Leo Minosa, in een heuvel vastzit, verandert zijn stemming. Een scoop pal voor zijn neus! De man probeerde een oud indianengraf te plunderen maar kwam vast te zitten onder een berg planken. Tatum slaat het op een akkoordje met de (corrupte) sheriff en krijgt alleenrecht op het verhaal.
Haast met de bevrijding hebben ze niet. Hoe meer leed, hoe meer kopij, en hoe meer kopij, hoe meer geld er binnenstroomt. Zijn oude werkgever in New York wil zelfs weer goed betalen. Hij moet er wel even voor zorgen dat Leo Minosa’s verveelde vrouw de trouwe echtgenote blijft spelen. Er is maar een ding dat hij niet kan controleren: Leo’s gezondheid.
Herkenbaar Wilder-cynisme
Wilder noemde zichzelf een cynisch man. Nergens in zijn werk blijkt dat duidelijker dan in deze film. Vermoedelijk het meest cynische werk uit zijn oeuvre. Films als Fortune Cookie of A Foreign Affair hebben ook een cynisch hart, maar zijn tenminste nog grappig. Bij Ace in the Hole moet je goed zoeken naar iets grappigs (het is er trouwens wel).
Een risicovolle zet in 1952. Slechte reviews en financieel verlies waren dan ook het gevolg van deze film. Dat ging zo ver dat de winst van zijn volgende film (Stalag 17) door de studio verrekend werd met het verlies van deze film.
Wilder zei dat hij prachtige reacties kreeg ‘van meer serieuze mensen’. Maar niet van de gewone filmkijker. ‘Om een of andere reden wilden andere mensen niet zo’n zwartgallige film gaan zien, ook al was ‘the guy in the hole’ Kirk Douglas. Het is een van mijn somberste films. En ze geloofden me niet dat als iemand een journalist is, hij in staat is tot dat gedrag.’
De film is inderdaad opmerkelijk bruut. Een voorbeeld is als hij Lorraine Minosa een paar petsen geeft om haar een les te leren en dan zegt: ‘Niet die tranen drogen, zo hoor je eruit te zien.’ Hij kan nog aardiger zijn: ‘Toen je je haren liet blonderen, moeten ze je ook je hersens geblondeerd hebben.’
Complete mislukking & ahead of its time
Wilder noemde de film later een ‘complete mislukking’. Het veranderde zelfs zijn visie op het publiek. ‘Ik denk dat als je iets goeds doet, dat ze dan wel tot de kern van de film kunnen komen, waar het over gaat, waar het echt over gaat. Toen hebben ze het geen kans gegeven. In een review in Life Magazine schreef iemand: ‘Mr. Wilder zou gedeporteerd moeten worden’.
‘Ik dacht dat ik het niet meer had, dat ik tegen de wil van het publiek schreef, dat zich bestolen voelde van hun toen nog twee dollar. Ze wilden geëntertaind worden maar niet op een te serieuze manier. Toch gingen ze wel voor Double Indemnity. Je kunt de reactie van het publiek nooit voorspellen. Je weet van te voren nooit hoe het ze zal raken.’ Toch was hij er jaren later erg trots op. ‘Ik hoor tegenwoordig best vaak gesproken worden over Ace in the Hole.’
Je hoeft inderdaad maar te googelen op de filmtitel en ‘ahead of its time’ en je vindt de ene na de andere recensie. Deze stukken van Roger Ebert en Criterionconfessions spreken boekdelen. Ace in the Hole werd een typisch voorbeeld van een film die veel meer succes had bij latere generaties dan bij de generatie waar ie voor gemaakt werd.
Baanbreker voor rotzakken
Waarom slaat de film in deze tijd dan juist wel aan? Een klootzak als hoofdpersoon was vroeger nog wel iets vreemds. Dat veranderde pas een beetje in de jaren zeventig. Uitgerekend dé comedyspecialist, Billy Wilder, was met deze film (en natuurlijk Double Indemnity) een van de wegbereiders. Want zijn schepping Chuck Tatum is een type nare opportunist dat later nog vaak is nagedaan (denk aan de serie House of Cards).
Wilder is altijd op zoek geweest naar de grenzen van de goede smaak en ook hier hield hij zich niet in. ‘Ik wilde de hoofdpersoon niet sympathiek maken, maar wel, hoop ik, interessant. Dat je in het laboratorium zit van een potentiële killer, die hij blijkt te zijn. Maar hij hoeft niet sympathiek te zijn. Dat was het plan voor de film. Het leek me interessant om hem een opportunist te maken. Omdat hij gezichtsverlies had geleden in New York. Zodoende wilde hij terugkomen met iets groots en hij deed dat ook.’
Voorbeeld vakmanschap
Hoe staat de film dan nu in zijn oeuvre? Dat is best een lastige vraag want Wilder maakte films in werkelijk alle stijlen. Coen-brothers-achtige komedies (Fortune Cookie), spannende films (Witness for the Prosecution), films noirs (Double Indemnity), romantische komedies (Some Like It Hot). Hij was zelfs medeschrijver van de klassieker Menschen am Sonntag.
Ace in the Hole is voor mij een mooi voorbeeld van Billy Wilder als uitstekend vakman, niet van Billy Wilder als eigenzinnig artiest. Hier herken je de handtekening van Wilder wel aan sommige cynische oneliners (‘So one crooked sheriff more… who cares?’) en in de sterke mediasatire (verbeeld aan de hand van een gezin voor, tijdens en na de hype). Toch domineert nog wel het serieuze kader van vakmanschap. De Billy Wilder die zijn plezier echt de vrije loop laat, komt pas in de jaren zestig naar de oppervlakte.
Daarom denk ik dat films als Fortune Cookie, The Apartment en Some Like It Hot méér Wilder zijn dan deze film. Jack Lemmon, Walter Matthau, Marilyn Monroe: dat zijn dé Wilderacteurs, die konden het beste zijn stijl overbrengen naar het grote scherm.
Vermogen tot aanpassing
Dat neemt niet weg dat Wilders vakmanschap ook al iets bijzonders was. Deze film is ook een voorbeeld van Wilders vermogen tot aanpassing – een eigenschap die hij bijvoorbeeld gemeen had met regisseurs als Robert Altman, George Cukor en Howard Hawks. Een acteur als Kirk Douglas zou bijvoorbeeld een groot probleem zijn geweest voor komedieregisseurs als Woody Allen of Wes Anderson. Bij de flexibele Wilder geen enkel probleem. Neem Douglas’ moment als hij met gefixeerde ogen zegt: ‘Mijn verhaal.’ Formidabele scène die een ‘serieus’ regisseur niet beter had gedaan.
Ook zijn altijd even scherpe dialogen passen goed bij deze film. Zoals Tatum die de andere verslaggevers tegenkomt in hun perstent. Als zij zeggen: ‘We’re in the same boat’, zegt hij: ‘I am in the boat. You’re in the water.’ Of de aan de telefoon tierende krantenbaas in New York die onderhandelt met Tatum en dan zuchtend zegt: ‘Don’t you know there’s a war going on… Somewhere?!’ (De schitterende zin: ‘I don’t go to church. Kneeling bags my nylons’ was trouwens een zin die Wilders vrouw ooit echt had gezegd.)
Er zijn overeenkomsten met veel andere films. Je herkent bijvoorbeeld direct de oplichterij van Fortune Cookie als belangrijkste verhaallijn. Het is ook lastig om niet te denken aan Douglas’ rol een jaar later als cynische filmproducer in The Bad and the Beautiful, aan het rauw-realistische van misdaadklassieker Force of Evil (1948), aan Burt Lancasters even klootzakkerige journalist in Sweet Smell of Success (1956).
Cynisme en sarcasme zitten in alle films van Wilder verstopt maar in Ace in the Hole maakte hij het wel het bontst. Het is een afspiegeling van zijn manier van denken, een manier van omgaan met hoe de wereld werkt. Geen wonder misschien voor een man die vluchtte voor de nazi’s. Misschien was Ace in the Hole wel essentieel voor de ontwikkeling van Billy Wilder als mens: een kwaadaardig verhaal dat simpelweg uit zijn systeem móest.
10 juli 2018