IDFA 2022 – Deel 6: Pioniers

IDFA 2022 – Deel 6:
Pioniers

door Bob van der Sterre

Sommige mensen leiden ongewone levens waar je niet snel aan zou denken. Ze zijn vaak pioniers in het een of ander. IDFA 2022 biedt veel films die deze ongewone levens gretig vastleggen.

 

Wildcat

Wildcat Ocelottherapie voor gevorderden
Britse soldaat Harry raakt depressief na zijn tour in Afghanistan. Zijn oplossing: vliegen naar zo ver mogelijk, de jungle in Peru. In de jungle ontmoet hij Samantha, die er een dierenopvang runt. Ze krijgen een relatie.

Harry krijgt de lastige taak om een predator, een ocelot, zelfstandig te laten worden. Dat betekent dat hij het beestje moet leren jagen, wat nog nooit eerder gedaan zou zijn in een reïntroductieprogramma. ‘Pak die muis! Doe wat je moet doen als jager!’

Dat jagen gaat met vallen en opstaan. Dan is er een bijna dodelijke spin, of jagers, of illegale houtkappers. Persoonlijk gaat Harry ook door duistere tijden.

Een fors applaus na afloop gaf aan dat de vlotte film er in ging als koek. De film van Melissa Lesh en Trevor Beck Frost (die zelf ook vertelde dat hij kampte met een depressie) is dan ook vaardig in elkaar gezet. De liefde van Harry voor zijn ocelots is immens en herkenbaar als je zelf dieren hebt. Daarnaast is de liefde van zijn familie, die hem bezoekt in de jungle, ook ‘wholesome’ te noemen.

Sterkste punt van Wildcat is dat het niet alleen over natuur, maar vooral over psychologie gaat. Harry legt zijn hele persoonlijkheid in het zelfstandig maken van het dier. Hij projecteert al zijn liefde op dat ene wezen. Als het dan minder gaat, gaat het ook met hem minder. Hij begint zichzelf te snijden. ‘Ik ga naar het meest afgelegen plekje van de planeet en ik zit nog steeds met dit hoofd!’ Ook bij Samantha zit iets: zij had een alcoholische vader. Maar haar problemen zitten minder diep dan bij Harry.

De film blijft boeien door de combinatie van drie punten: hun complexe verhouding, Harry’s ongelooflijke kracht om door te gaan en de buitengewone beelden als hij ‘s nachts de jungle in trekt om de ocelot te leren jagen. Een minpuntje vond ik het te gladde einde, waarmee de docu iets te goed past bij kijkers van streamingdiensten.

 

Girl Gang

Girl Gang – Een puberende influencer
Leonie is 14 en influencer. Ze heeft 500.000, nee 600.000, nee 700.000 volgers op Instagram. Ze Tiktokt, YouTubet en verdient veel geld als ze cheeseburgers van McDonald’s aanprijst en duizenden andere producten. En niet alleen zij verdient veel geld, maar ook haar ouders, die vervolgens ook beginnen te influencen.

Deze film van Susanne Regina Meures (productie Christian Frei) verraste me omdat het redelijk objectief het leven van een influencer vastlegt. De influencer zelf, natuurlijk nog maar een tiener, die moet werken voor de kost. ‘Stop nou met zeuren, ik regel het wel hoor!’ De ouders, die proberen ouder te zijn en tegelijkertijd manager van hun ster. En bij wie de aandacht toch ook kriebelt. De fans, die soms last krijgen van parasociaal gedrag.

Wil je discussies na afloop, ga dan naar deze film. Deze biedt genoeg stof om over te kletsen bij een goed Belgisch biertje. Is dit nog ‘een normale familie’? Welk effect heeft beroemd zijn voor je persoonlijke ontwikkeling als je nog kind bent? Wat is eigenlijk de precieze verantwoordelijkheid van de ouders? Mag ze eigenlijk wel zo jong zoveel werken? Komt er bij dat influencen talent kijken of ben je een toevallige optelsom van je publiek? Is verslaving aan social media geen groot probleem? De film is simpelweg te kort om meer te kunnen doen dan alleen aanstippen.

Het is niet de eerste film over dit onderwerp. Zo heb je ook al de Poolse speelfilm Sweat. Er zijn er ook een paar op streamingdiensten te zien maar die zoeken vooral het sensationele op (Fake Famous en Bad Influencer). Deze film ging letterlijk over het leven van een influencer.

De film is vlot gemonteerd – hier en daar met niet zo storende voice-overs van de hoofdpersonen – en laat genoeg hilariteit achter de schermen zien: gedoe met ballonnen als ze weer een mijlpaal heeft bereikt, vader die niets begrijpt van filters op Instagram, Zwitsers die niet over de brug willen komen met geld, moeder die te ijverig haar mailbox opruimt. Soms is het ook wrang: zoals dat de dochter alsmaar nieuwe content moet maken in plaats van gewoon een beetje dollen met haar vrienden. Het meest aandoenlijk was het meisje dat het account van de fanclub beheert en eigenlijk gewoon vrienden wil hebben; een terechte keuze van de regisseurs om die in het verhaal te betrekken.

Ondertussen denken de kat en de hond: het zal allemaal wel.

 

Uncanny Me

Uncanny Me Je eigen avatar voor modeshows
De coronatijd was een groot probleem onder andere voor de modewereld. Het zette model Lale aan het denken: wat als ik een eigen mode-avatar heb? Nooit meer moeten reizen, nooit meer shoots doen, kortom: je virtuele jou werkt voor jou, terwijl je lekker in je huis solitaire aan het spelen bent.

Met je eigen avatar ben je ook op de toekomst voorbereid want de hele industrie wil graag kosten besparen. Een echte pionier dus.

Documentairemaakster Katharina Pethke leek het aardig om dit experiment vast te leggen. We zien hoe Lale’s lichaam wordt vastgelegd in computers. Een boeiend proces om jezelf terug te laten brengen tot een bestandje. Het heeft alleen wel veel juridische haken en ogen, zoals Lale merkt. Pethke vertelde in de Q&A dat het experiment voorlopig is stopgezet.

Goed verzorgde productie met prettige neutrale houding (dus geen focus op alle gevaren). De film heeft in tegenstelling tot veel andere docu’s ook een prima lengte (45 minuten). Daarnaast is het einde ook echt een mooi einde – dat is ook vaak nogal anders. En dat de film geen antwoorden geeft, is voor Pethke geen issue: ‘Ik stel alleen vragen, dat is mijn filmfilosofie.’

 

The Land

The Land Letse Boeren hebben lol
Steeds meer Letten keren terug naar het platteland. Een stuk of tien nieuwe boeren in een bepaalde regio komen in deze film aan het woord over hun vak. Waar Letse boeren vroeger in Sovjettijden het grotere doel moesten nastreven, kunnen ze nu met hun eigen passies bezig. En daar worden ze blij van.

De alternatieve boer stopt aardappelen in het hooi in plaats van in de grond (‘Ik zie mezelf niet als veehouder, maar als een grasboer’). Een boer met gevoel voor marketing geeft proeverijen van zijn shmakovka. Een andere boer verkoopt zijn kazen op de markt (‘Het maakt niet uit of ik ze verkoop. Anders zet ik ze op de plank. Ze blijven houdbaar’). Een dame maakt kinderboeken over het boerenleven. Een oudere vrouw heeft nog één koe (‘Ze geeft me wat te doen’). En dan is er nog een jongen van twintig die scheuren met de auto leuker vindt dan het boerenwerk.

Boeren zijn net zo divers als mensen. Dat is wat regisseur Ivars Seleckis hier wil laten zien. De film draagt duidelijk zijn handtekening. Seleckis (nu 88) maakte in de jaren zeventig een film over veranderingen in de landbouw van toen nog Sovjet-Letland. En nu is de toon aanmerkelijk positiever omdat de boeren hun eigen keuzes kunnen maken.

Seleckis praat hij de hele film aan elkaar (wat in ieder handboek staat om niet te doen, maar hij doet het lekker toch). Een laconieke vertelstem à la Werner Herzog. ‘Ze deed een cursus in tractor- en bulldozer besturen. Maar kook- en psychologie-skills bleken toch bruikbaarder.’

Dit is een laidbackwereld met veel gelukkige mensen. En dat is ook wel mijn kritiek: het is wel heel erg laidback, ontspannen, en het oogt soms zelfs wat kinderachtig (door die voice-over van Seleckis en de sprookjesmuziek). Het boerenbedrijf is hier totaal anders dan de film Les Fils de la Terre die ik ooit ook zag op IDFA, over de toename van zelfmoorden onder Franse boeren. Zoals gebruikelijk zal de waarheid wel weer in het midden liggen.

 

19 november 2022

 

IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilms
IDFA 2022 – Deel 2: Azië, anders
IDFA 2022 – Deel 3: Muziekdocumentaires
IDFA 2022 – Deel 4: Mensen aan het werk
IDFA 2022 – Deel 5: Oekraïne
IDFA 2022 – Deel 7: Een zee van experimenten

 


MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2022 – Deel 5: Oekraïne

IDFA 2022 – Deel 5:
Oekraïne

door Jochum de Graaf

In de zomer kondigde IDFA aan dat ze zeven Oekraïense documentaireprojecten zou gaan ondersteunen. Met een oorlog die eind februari begon, is de verwachting dat we het resultaat pas op een volgend IDFA te zien krijgen. Toch is er een aantal belangwekkende films op tijd voor deze editie afgekomen. Daarnaast presenteert vaste gast Sergei Loznitsa twee afleveringen uit zijn niet aflatende serie over de Tweede Wereldoorlog die ook met het oog op deze oorlog hoogst actueel zijn. En er is een indringende docu over jongeren in Rusland.

 

Mariupolis

Mariupolis en Mariupolis 2
Hoe zou het toch in Marioepol zijn? Na hevige gevechten en de wekenlange slag om de Azovstal-fabriek kwam de strategisch gelegen havenstad aan de Zwarte Zee eind mei in Russische handen. Sindsdien komt er nog maar weinig nieuws uit de stad die zo ernstig had te lijden en is de aandacht alweer lang verlegd naar andere steden plaatsen en gebeurtenissen.

De Litouwse cineast Mantas Kvedaravičius maakte voorjaar 2015, kort na de Russische bezetting van de Krim een portret van de stad. Mariupolis (de film heeft geen nummering, Kvedaravičius wist toen nog niet dat er een tweede aflevering zou komen) geeft geen beeld van hoe het ook alweer zover gekomen was, waarom de stad zo belangrijk was en laat niet de slag om Marioepol die de Russen in 2014 nog verloren buiten beschouwing.

In Mariupolis lijkt het gewone leven ondanks de Russische dreiging al weer opgepakt te zijn. De tram vertrekt ‘s ochtends vroeg in de mist. Een dochter gaat met haar vader voor het eerst vissen in een boot op zee. In een danszaal wordt gerepeteerd voor een grote uitvoering, een legereenheid doet oefeningen, een schoenmaker in zijn werkplaats, met opmerkelijk genoeg een foto van Brezjnev aan de muur, vertelt hoe erg het was een jaar geleden, maar dat hij niet zo bang is voor de Russen. In een hal op het enorme Azovstal-complex krijgen de arbeiders een veiligheidstraining. We worden nog wel even opgeschrikt als we een verslaggeefster volgen die een reportage maakt over een afgegaan explosief. Maar de viering van de 9e mei, het einde van de Grote Vaderlandse Oorlog, de discussies met de veteranen en even later de voorbereiding op een bruiloft in het grote gemeenschapshuis is al weer het leven van alle dag.

Kvedaravičius, opgeleid als antropoloog, filmt zijn mensen zeer dicht op de huid, laat vooral de gezichten zien, zoomt slechts een enkele keer uit. Hij maakt zijn observaties van gewone mensen in zeer bijzondere omstandigheden. Plaats-, naam- of tijdsaanduidingen ontbreken, de grote gebeurtenissen blijven op de achtergrond.

Mariupolis 2

Dit procedé past hij ook toe in Mariupolis 2. Twee weken na de Russische invasie besloot hij dat hij terug moest naar zijn geliefde Marioepol. En nu zijn het vooral mensen die proberen te overleven in de oorlogsomstandigheden. Ook nu weer geen beelden van gevechtshandelingen, geen mededelingen over het verloop van de strijd, al is de oorlog met explosies, bominslagen, geweervuur in de nabijheid en schuilen voor luchtalarm angstwekkend dichtbij. Het is een desolaat gebied, in de huizen en gebouwen is geen raam nog heel, overal puinhopen, alleen puinhopen. De hele dag en vaak ook ’s nachts explosies, bominslagen, rookwolken, vuurflitsen. Zo ongeveer moet de hel op aarde eruit zien.

We volgen een groep ouderen dagenlang onder in de schuilkelder van een kerk, ’s ochtends en ’s avonds gaat de pope voor in gebed. Na een paar weken moeten ze verkassen naar een nieuwe locatie. Er moeten een paar lijken uit een trapportaal worden geruimd, een paar mannen kijken of de auto nog gerepareerd kan worden. Wanneer er even stilte heerst, wordt een gat in de grond gemaakt, een vuur aangestoken, er wordt een grote ketel geplaatst en even later genieten de buren van een kom borsjt, hij is zowaar lekkerder dan gisteren. Ze proberen er het beste van te maken, maar je voelt dat het niet goed zal aflopen.

Mantas Kvedaravičius moest het maken van de film met de dood bekopen. Toen hij tijdens de opnamen tijdelijk de stad wilde verlaten, werd hij door de Russen ontvoerd en in koelen bloede vermoord. Zijn weduwe Hanna Bilobrova heeft de film in zijn geest afgemaakt. Je zou kunnen verwachten dat de film met de aanslag op Kvedaravičius zou eindigen. Maar de minutenlange slotbeelden, het uitzicht op de stad, met in de verte Azovstal en de wetenschap wat er met de maker gebeurd is, werken minstens zo sterk. Daar hoeft geen woord aan worden toegevoegd.   

 

When Spring Came to Bucha

When Spring Came to Bucha
Na een week van hevige gevechten was begin maart Boetsja een van de eerste steden die door de Russen werd ingenomen. Een maand later was de stad weer bevrijd en gingen de beelden van de verwoestingen, de verhalen over Russische oorlogsmisdaden en de vondst van massagraven de hele wereld over. De Oekraïense fotografe Mila Tesjajeva ging kort daarna samen met de Berlijnse filmmaker Marcus Lenz terug naar haar geboorteland en filmde hoe de bewoners uit hun schuilkelders kwamen en proberen hun leven weer op te pakken.

Al komt menige lijkzak voorbij, al te gruwelijke beelden blijven achterwege. We horen het verschrikkelijke verhaal over de man die even uit zijn huis werd gelokt en voor de ogen van zijn vrouw werd doodgeschoten, de aangrijpende getuigenis van de vrouw die 35 dagen in een kelder opgesloten zat zonder elektriciteit en water. We zien de moeder die aan de hulpverleners vraagt of ze het lichaam van haar zoon al hebben gevonden, hij moet te herkennen zijn aan de kogel door zijn hoofd en in zijn middenrif. Nee, nog niet gevonden, maar dat gaat zeker gebeuren. We zien de aanklagers die oorlogsmisdaden inventariseren aan het werk. Op de overvolle begraafplaats wordt een aantal keren per dag de mis voor de gevonden lijken opgediend.

Maar de film laat vooral ook zien hoe langzaam maar zeker het gewone leven zal worden opgepakt. Buren gaan bij elkaar op bezoek en beloven ondersteuning in de verwerking van het verdriet. Er worden gezamenlijke schoonmaakacties georganiseerd. Vluchtelingen keren terug uit het buitenland, in de zomer zijn de klassen op de basisschool al weer vol. Een ouder echtpaar schoffelt de tuin om en wijst de plek aan waar bloemen zullen opkomen volgend voorjaar, uiteraard met gele en blauwe bloemen. 

When Spring Came to Bucha is geen pessimistische film, maar eerst en vooral een mooi eerbetoon aan de veerkracht van de Oekraïners. 

 

Liturgy of Anti-Tank Obstacles

Liturgy of Anti-Tank Obstacles
In een atelier waar ze normaal heiligenbeelden maken, beitelen kunstenaars nu stevig in op de beelden. We horen liturgische koorzang, er staat een radio aan met de actuele situatie over de Azovstal-fabriek in Marioepol. De bedoeling is om de kruizen van de beelden los te bikken, die kunnen goed dienst doen als wegversperring.

Het motto van de Oekraïense schrijver Oleksandr Mykhed, waarmee de korte documentaire begint, wordt mooi in beeld gebracht: ‘De taal van de oorlog wordt nu door iedereen gesproken. En elke bajonet, ongeacht wat het is, telt.’

 

Away

Away
De Oekraïense vluchtelingen Andrej en Alisa kopen op de markt een set speelgoedsoldaatjes, eentje lijkt een beetje op Poetin. Ze beschilderen de soldaatjes en leggen ze op een geschilderde landkaart van de Oekraïne, een sterk anti-oorlogsmonument in een park in Boedapest dat de nodige discussie opwekt met nationalistische Hongaren, maar ook tot solidariteit van anderen leidt.

Ze werken in een kinderdagverblijf met Oekraïense kinderen die hun vluchtervaringen vertellen. Ze kijken op een app naar de vliegbewegingen boven hun hoofd, er is geen vliegverkeer meer naar Rusland. Andrej belt geregeld met zijn moeder die in Charkiv is gebleven, waar de stroom weer eens is uitgevallen. 

Away is een intiem hartverwarmend beeld van vluchtelingen, bekroond met de award voor de beste korte documentaire.

 

The Natural History of Destruction

The Natural History of Destruction
Loznitsa’s nieuwste film is gebaseerd op het gelijknamige boek van de Duitse schrijver W.G. Sebald waarin hij de moraliteit van de grootscheepse geallieerde bombardementen op Duitse steden in de Tweede Wereldoorlog aan de kaak stelt.

Het verhaal, misschien beter de argumentatie, wordt in die kenmerkende stijl van Loznitsa langzaam maar zeker en zeer zorgvuldig opgebouwd. We zien vredige plattelandstaferelen, grazende schapen, ganzen. Ook in de stad is het nog rustig, trams rijden door de straten, er is veel winkelend publiek, mensen zitten gezellig in het café, drinken wat, nemen een hap van een taartje, de camera pent door het café strijkt haast achteloos langs een statieportret van Hitler aan de muur. Dan wordt het donker en zien we vanuit de hoogte gefilmd ontploffingen op de grond, enorme rookwolken, een vuurzee. Het havengebied van een Duitse stad is volledig verwoest. Maar we krijgen ook de verwoesting van een Engelse stad te zien. In enorme fabriekshallen zien we merendeels vrouwelijke arbeiders bommen, kanonnen, granaten en ander wapentuig in elkaar zetten. Een ploegje soldaten stapelt de bommen op een lorrie, vervolgens worden ze stuk voor stuk onder de vleugels en in het ruim geladen. Een eskadron van een stuk of twaalf bommenwerpers stijgt op, vrolijk uitgezwaaid door achterblijvende militairen. We zien hoe een volgend bommentapijt gelegd wordt.

Churchill rijdt staande in een auto langs de verwoeste straten, hij spreekt met zijn befaamde toespraken de burgers moed in. Een auto met bedrukt kijkende hoge Duitse legerofficieren rijdt door een compleet weggevaagde woonwijk.

Montgomery houdt op een avond in de officiersmess een peptalk: ‘we weten niet hoe lang het nog zal duren, maar wij zijn veel beter uitgerust, hebben echt veel meer materieel’. De rechtvaardiging van de grootscheepse vernietiging van burgerdoelen wordt gevonden in de overtuiging dat er maar een antwoord op terreur is, namelijk tegen-terreur.

Loznitsa laat de gevolgen van die overtuiging scherp en duidelijk zien. Luchtbeelden van steden waar hele wijken zijn weggevaagd, straten die nauwelijks nog als zodanig te herkennen zijn, minutenlang de puinhopen van verwoeste woonwijken, de burgers, meest vrouwen, die een enorme slinger maken, elkaar een emmer doorgeven om smeulend vuur te blussen, het cynisme van een babylijkje onder kapotgeschoten huisraad.

In het licht van de Russische invasie in Oekraïne en de grootscheepse aanvallen op burgerdoelen en de vernietiging van de infrastructuur is de film een stevig statement in de discussie over oorlogsmoraal. 

 

The Kiev Trial

The Kiev Trial
Babi Jar. Context, Sergei Loznitsa’s film over de grootste massamoord op de Joden in een ravijn bij Kiev die op het vorige IDFA in première ging, eindigde met de onthutsend realistische beelden van de openbare executie van de dertien Duitse oorlogsmisdadigers die verantwoordelijk waren.

The Kiev Trial laat zien wat daaraan vooraf ging, in een hele secce stijl zijn de archiefbeelden van het proces achter elkaar gemonteerd. Januari 1946 komen de vijftien Duitse verdachten de rechtszaal binnen, gaan zitten en worden vervolgens een voor een naar voren geroepen. Stuk voor stuk geven ze aan dat ze schuldig zijn aan de aanklachten, een enkeling pleit op een aantal punten onschuldig.

Hen wordt in detail gevraagd naar hun daden in Meletopol, Rovno, Novomoskovsk en nog een reeks andere plaatsen. Nee, er is maar 75 procent van het goud van de Joden in beslag genomen; en nee, die 120 doden vielen niet allemaal op een dag; ja, er waren in bijna alle gevallen ook vrouwen en kinderen onder de slachtoffers. Een aantal getuigen vult het nog aan of corrigeert een enkel feit. En er is het verbijsterende getuigenis van de vrouw die zich urenlang tussen de lijken in het ravijn bij Babi Jar verborgen wist te houden en pas aan het eind van de dag in het donker naar boven wist te klimmen.

Het is een van de weinige punten in de film waarop je nog wat emotie hoort. Alleen bij het horen van de strafeis, dood door ophanging, klinkt applaus. Net als het publiek in de rechtszaal zit je met verbijstering maar ook met fascinatie naar het proces te kijken. De veroordeelden horen onbewogen het vonnis aan en geven desgevraagd aan dat ze de straf gerechtvaardigd vinden.

En ook de uitvoering is een haast klinische aangelegenheid. Het Kalininplein is op die zaterdagmiddag in februari 1946 vol, heel Kiev is uitgelopen om de executie mee te maken. En dan zie je ze weer op het schavot worden geleid, dezelfde beelden als in Babi Jar. Context. Nu komt het misschien nog veel duidelijker in beeld, beelden die nog wel even op je netvlies blijven hangen.

 

Manifesto

Manifesto
Angie Vinchito, ongetwijfeld een schuilnaam, schetst met deze found footage-montage van YouTube- en TikTok-filmpjes een grimmig beeld van het opgroeien van Russische jongeren. Manifesto begint nog luchtig: meisjes en jongens staan op, laten zien hoe ze hun tanden poetsen, gaan onderweg in de metro, dreigen te laat te komen op school, maar dat deert niet want het is toch het eerste uur en de docent is ook niet altijd op tijd.

Maar in de klas is het zelden normaal, ze worden uitgescholden als ze niet snel of goed genoeg antwoord geven, vernederingen zijn aan de orde van de dag, sommige docenten, ook vrouwelijke laten de handen wapperen. Er wordt ze de Russische normen en waarden bijgebracht, homoseksualiteit is uit den boze, bij meisjes wordt de onderdanigheid er in gestampt: ‘een vrouw moet altijd klaar staan wanneer de man dat wil’. Er heerst een onveilig en onzeker klimaat. Wanneer ze aan een evacuatie meedoen, is velen niet duidelijk of het nu een oefening of gewoon echt is. Even later trekt een losgeslagen jongen schietend en schreeuwend door het schoolgebouw een stuk of twintig slachtoffers achterlatend.

Anderen komen in aanraking met de politie omdat ze meedoen aan een demonstratie, worden hardhandig opgepakt omdat ze steun aan oppositieleider Navalny hebben betuigd of zich tegen ‘de speciale operatie in Oekraïne’ hebben uitgesproken. Een meisje met uitgelopen mascara maakt snikkend haar diepe excuses aan de Tsjetsjeense leider en Poetinvazal Ramzan Kadyrov die ze kennelijk beledigd heeft.

Manifesto krijgt een huiveringwekkende ontknoping met het stel Denis en Katya die na het plegen van een grove misdaad in een vakantiehuisje met het geweer in de hand de komst van de Speciale Interventie eenheid afwachten. Deze docu schetst een weinig hoopvol beeld van de nieuwe generatie jonge Russen. De film won de Envision Competition.

 

19 november 2022

 

IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilm
IDFA 2022 – Deel 2: Azië, anders
IDFA 2022 – Deel 3: Muziekdocumentaires
IDFA 2022 – Deel 4: Mensen aan het werk
IDFA 2022 – Deel 6: Pioniers
IDFA 2022 – Deel 7: Een zee van experimenten

 


MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2022 – Deel 4: Mensen aan het werk

IDFA 2022 – Deel 4:
Mensen aan het werk

door Bob van der Sterre

Mensen werken overal ter wereld, in allerlei beroepen. Genoeg documentaires staan stil bij dit wonderlijke fenomeen. Dit artikel over IDFA gaat over al die mensen die elke dag ergens ter wereld opstaan om iets te gaan doen.

 

The Pawnshop

The Pawnshop – Bieden op een mammoettand
In Bytom – een oude industriestad vlakbij Katowice – proberen Wiesiek en Jola een pandhuis te runnen. Een soort commerciële kringloopwinkel. Mensen verkopen spullen en de winkel verkoopt ze weer door met een kleine winst.

Vanuit het centrum van Bytom zijn ze verhuisd naar een grote loods in een vervallen buurt. Het valt niet mee als je inkomsten tegenvallen en je maar 12 euro per week krijgt betaald. Een lentefeest maakt het enigszins draaglijker. Daarnaast is er veel armoede en leed in de buurt, dus delen ze soms soep uit en geven ze een jas aan een dakloos meisje.

De film heeft een paar prachtige uit-het-hart ontboezemingen van ongelukkige klanten. Die treffen je als kijker toch meer dan welk geacteer in een dramatische speelfilm. De ruzies tussen Jola en Wiesiek als hij het karige geld opnieuw liever spendeert aan de zaak. Klanten die bizarre dingen proberen te slijten, zoals de man die ‘een originele mammoettand’ verkoopt. Een lekkage die wordt gefikst door een man die alles met een brander oplost. ‘Je verbrandt de kabel van de boiler!’ ‘Dat is niet mijn schuld!’

Een luchtige film maar wat een hoop leed schuilt er achter die luchtigheid. Geweld, drank, alcoholisme: ze spelen een rol bij vrijwel iedereen, zowel klanten als personeel. Een gezellige familie maar overleven is niet eenvoudig.

Prettig wegkijkende documentaire maar dat is misschien ook het probleem: soms voelt het (zoals vaker in moderne documentaires) te gescript aan. Het is logisch dat documentaires ook scripts maken om een verhaal te vertellen. Soms gaat het allemaal wel érg soepel. Zoals de twee dames die even gaan zitten voor een goed gesprek over mishandelende mannen. Documentaire of speelfilm? Die discussie is al zo oud als Nanook of the North.

 

Gigi le Legge

Gigi le Legge – Mysterieus portret van een wijkagent
Gigi is wijkagent bij een politiebureau in een klein stadje in Noord-Italië. Op een dag vinden ze een lichaam bij het spoor, waar mensen soms zelfmoord plegen.

Hij vindt een man op de fiets verdacht maar kan niets doen. Dat hoort niet bij zijn werk als straatagent. Wel bij zijn werk horen flirten met de nieuwe medewerkster, doelloos rondrijden en ruzie maken met zijn buurman.

Gigi le Legge oogt met de trailer als een grappige, vermakelijke documentaire. Dat is het niet helemaal. Het heeft wel grappige momenten maar het is vooral een film met veel mysterie. En dat verraste me.

Achter het karakter Gigi zitten diverse onopgeloste zaken. Hoe zit het met de overleden persoon en wat is zijn obsessie met de fietser? En wie is die Gigi nou eigenlijk over wie deze film gaat?  ‘Doe met haar niet je Gigi-dingen’, waarschuwt een collega. Alleen via een paar fragmenten krijgen we een beeld van hem: vriendelijk, eigenwijs en liberaal met regels. De droomscène in zijn tuin – hij zoekt een indringer – maakt de film nog vreemder.

Veel kijkers willen een portret dat ergens toe leidt, met een duidelijk verhaal vol drama, etc.. Dit is een ander soort film: een film die oogt heeft voor het gewone, simpele en menselijke van het bestaan zonder de pretentie te hebben om het hele leven van een persoon terug te kunnen brengen tot anderhalf uur cinema.

 

Petit Taxi

Petit Taxi – Babbelen in Casablanca
Oussama is taxichauffeur in Casablanca. Hij rijdt verschillende mensen rond en voert prettige, openhartige gesprekken.

Een studente wil graag jongensdingen doen, want een meisjesleven is saai, een man vertelt over zijn droom en een andere passagier vertelt hoe het is als je naar het buitenland gaat, want daar is Oussama nog nooit geweest.

28 prettige minuten biedt deze film. Echt vernieuwend is het niet. Maarten Spanjer maakte immers al het programma Taxi bij NCRV halverwege de jaren negentig. En dat is daarna nog heel vaak herhaald. In de kern is dit ook zo – net als Panahi’s Taxi Teheran – maar met een belangrijk verschil: Oussama is een échte taxichauffeur.

Film van Samu Sidali geeft een aardig inzicht in de bewoners van de grote stad maar ook niet veel meer dan dat.

 

A Provincial Hospital

A Provincial Hospital – Corona in de Bulgaarse provincie
In een klein provinciaal ziekenhuis is het alle hens aan dek voor afdeling waar coronavirusslachtoffers worden verzameld. Een patiënt ziet het niet meer zitten (‘Waar liggen de handboeien ook alweer?’), een ander wil fetakaas op brood, een derde mag naar huis en de laatste eindigt in een bodybag.

Typische fly-on-the-wall documentaire. Aardig wat keren is de maker stiekem aan het luistervinken. We horen grappen over de Bulgaarse volksaard. We zien een probleem met de zuurstof (‘Waar dienen deze knoppen voor?’). De vrouw die naar huis mag en van grote blijheid in een keer overgaat in grote tranen. De tafeltennisser die moedeloos wordt van zijn besmetting. Geklooi met hesjes en plastic maskers. ‘Waarom doe ik het nu uit als ik weer naar die patiënt moet?’

De film bewijst dat je als mens op moeilijke momenten bijna vanzelf móet lachen. Vandaar de vele flauwe grappen in deze film. De verpleegsters en de arts kunnen hun zwarte humor gelukkig niet voor hen houden: ‘Pas op, laat het lichaam niet vallen met de camera achter ons!’ Het zal voor verpleegkundigen en artsen wel herkenbaar zijn.

Het is natuurlijk niet alleen jolig en luchtig want er sterven ook aardig wat patiënten. Het doet je als kijker zelf ook wel weer terugdenken aan die vreemde periode waarbij je in het nieuws las hoe overal mensen bij bosjes stierven door het coronavirus. Deze film documenteerde deze periode uitvoerig en is alleen al daarom een waardevol document. Een minpuntje is dat de film met twee uur wat traag wordt. Nog een kritisch rondje in de editing had de film geen kwaad gedaan.

 

17 november 2022

 

IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilm
IDFA 2022 – Deel 2: Azië, anders
IDFA 2022 – Deel 3: Muziekdocumentaires
IDFA 2022 – Deel 5: Oekraïne 
IDFA 2022 – Deel 6: Pioniers
IDFA 2022 – Deel 7: Een zee van experimenten

 


MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2022 – Deel 3: Muziekdocumentaires

IDFA 2022 – Deel 3:
Muziekdocumentaires

door Jochum de Graaf

Spraakmakende muziekdocumentaires zijn zo langzamerhand een vast onderdeel van IDFA. Dit jaar is er een mooi eerbetoon aan drie zangeressen, krachtige persoonlijkheden die ieder op eigen wijze een belangrijke rol in de geschiedenis van hun land speelden. Daarnaast spreekt de actuele geschiedenis van een lied, het verhaal van een legendarische rockster en een rockster die de politiek ingaat zeer tot de verbeelding.

 

Miúcha, The Voice of Bossa Nova

Miúcha, The Voice of Bossa Nova
Van de drie films over zangeressen is dit de muzikaalste. De rol van Heloïsa Buarque de Hollanda, een naam die ze veranderde in de artiestennaam Miúcha, is altijd onderbelicht gebleven. In de film, gemaakt na haar overlijden in 2018 door haar neef Daniel Zurvos, vertelt ze aan de hand van dagboekfragmenten, brieven aan familie en geliefden, fraaie collages van haar aquarellen en niet te vergeten in vele songs uit haar bewogen carrière haar levensgeschiedenis.

Ze groeit in de jaren vijftig op in een artistiek gezin in de culturele elite van Sao Paulo. Een bezoek van Jean-Paul Sartre en vooral van Simone de Beauvoir, wegbereider van het feminisme, maakt diepe indruk op haar. Het is een belangrijke reden om in 1960 in Parijs te gaan studeren, de tijd van het existentialisme. Min of meer toevallig rolt ze in de muziek, gaat optreden in cafés van Saint-Germain des Prés en ontmoet zo João Gilberto, de grondlegger van de bossanova, de lome jazz op het ritme van de samba, die zo goed bij dat tijdperk paste.

Het levert mooie scènes op van de bohemiens, zwart-wit beelden van rokerige etablissementen met veel drank en gelach, een instructie hoe je de bossanova zou moeten dansen. Ze  trouwen en gaan in 1965 naar New York waar Gilberto al gauw furore maakt, ze krijgen een dochter, maar een gelukkig huwelijk wordt het niet. In 1971 scheiden ze, maar blijven wel samenwerken.

In 1975 maakt Miúcha haar platendebuut op het album The Best of Both Worlds, dat Gilberto samen met jazzgrootheid Stan Getz opneemt. Uit de beelden van de opnamen komt Gilberto naar voren als een jaloerse, autoritaire man, je ziet hem valsig naar haar kijken, telkens corrigerend dat ze iets te langzaam of juist iets te hard zingt. Miúcha kijkt zelf er met de nodige verbazing op terug dat juist zij als verondersteld feministe zich zo volgzaam en dienstbaar aan zijn carrière opstelde. Ze beschuldigt hem van het regelrecht stelen van melodieën die zij bedacht heeft.

Het keerpunt bereikt ze wanneer ze een aantal jaren later gaat samenwerken met andere sleutelfiguren uit de bossanova: Tom Jombim, Vinicius de Moraes. Ze beleeft het zelf als een sprookje dat haar lijkt te overkomen. Haar vorige leven met Gilberto vervaagt meer en meer, ze vraagt zich op een gegeven moment af of hij wel echt bestaan heeft of misschien is verzonnen. De film ontrukt de vrouw die met alle grootheden van de bossanova gewerkt heeft voorgoed aan de vergetelheid.

 

Cesária Évora

Cesária Évora
Het zijn de voeten, brede, blote, platte voeten, uitstekend onder een lange wijde bloemetjesjurk. De camera brengt ze in de beginscène langzaam uitzoomend in beeld. En dan is er die stem, die krachtige diepe emotie rakende stem die een weemoedig, melancholisch lied inzet. Het is meer strompelen dan lopen als ze het podium opkomt, van een swingend voorkomen moet ze het niet hebben. Maar zo gauw ze haar mond opendoet, weet je, hier staat een persoonlijkheid die een hele cultuur een stem geeft. Cesária Évora is de folkzangeres die vrijwel in haar eentje de morna – de blues met klarinet, viool, piano percussie van Kaapverdië – op de wereldkaart zette.

In haar jeugd, ze is van 1941, heeft ze al vroeg de zorg voor haar blinde moeder, wordt in een door strenge nonnen geleid weeshuis geplaatst. Eenmaal volwassen leeft ze elf jaar in zelfverkozen isolatie, waar ze door een paar bevriende muzikanten uit verlost wordt. Tot haar vijftigste blijft ze in een ernstig vervallen huisje bij het strand zonder water en elektra wonen. In beperkte kring geniet ze dan enige bekendheid met optredens op bruiloften en partijen. Het is de ontmoeting, eind jaren tachtig, met muzikant José da Silva, die haar carrière een enorme boost geeft, hij ziet in haar een Kaapverdische Billie Holiday of meer nog misschien Edith Piaf. Haar eerste album La Diva aux Pieds Nus (1988) wordt in Frankrijk uitgebracht en zorgt voor een enorme doorbraak.

Maar het grote succes verandert haar niet. Ze blijft met haar blote voeten op de grond staan, heeft altijd geboorte-eiland Sao Vicente in haar hart, verloochent nooit haar afkomst. Op tournee komt er meestal cachupa, het traditioneel Kaapverdische bonengerecht, op tafel. In het begin laat ze zich in baar geld uitbetalen om aan familie en vrienden uit te delen. Na een Amerikaanse tournee gaan er acht grote koffers met cadeaus en geschenken mee naar huis. En op Sao Vicente is ze dan gewoon weer Cesária, Cive, de eenvoudige volksvrouw die blootsvoets op het strand met een kip in haar hand loopt.

Cesária Évora vertelt ook over haar podiumangst, het vele roken en drinken waar ze maar moeizaam vanaf komt. Met het verstrijken der jaren wordt haar stem droeviger, vanaf 2005 gaat het met de gezondheid bergafwaarts. Ze krijgt een aantal beroertes, wordt als bipolair gediagnosticeerd, later manisch depressief, toeren gaat niet meer. In 2009 neemt ze nog wel een album op, na een volgende beroerte moet ze in september 2011 haar carrière beëindigen. Een paar maanden later overlijdt ze aan hartfalen. Er volgt een maand van nationale rouw, er wordt een vliegveld naar haar genoemd en de morna wordt op de Werelderfgoedlijst van Unesco geplaatst. De film is een prachtig innemend portret van de koningin van het Kaapverdische levenslied.

 

Nothing Compares

Nothing Compares
Voor Sinead O’Connor was het nooit de bedoeling geweest popster worden. Maar het betekende voor haar wel de ontsnapping aan het streng katholieke milieu, de bevrijding van een onveilige jeugd met een gewelddadige moeder. Op haar veertiende wordt ze op een katholieke tuchtschool geplaatst, liefdeloos regime van nonnen. Als ze een paar jaar later op een minder strenge kostschool terechtkomt, krijgt ze de kans om in schoolbandjes op te treden en vestigt zich na een aantal bandwisselingen in Londen in 1986. Ze is dan net twintig. Een jaar later komt haar debuutalbum The Lion and the Cobra uit, waarop hits als Mandinka, Jerusalem, Troy. Ze wordt alom als een groot aanstormend talent gezien.

Maar ze gaat altijd haar eigen weg, recalcitrant als ze is, zet ze zich af tegen het uiterlijk vertoon waar rockstars op beoordeeld worden en scheert haar hoofd kaal, wat voor altijd haar handelsmerk zal blijven. En dan krijgt ze in 1990 die megahit Nothing Compares 2U, een cover van Prince, met een iconische videoclip waarin ze alle ellende van zich afzingt. Het levert haar wereldroem op, het nummer staat in alle belangrijke hitparades wekenlang bovenaan en is nog steeds bovenaan in alle oudejaarslijstjes te horen.

Nothing Compares focust op de vijf jaar vanaf debuutalbum en de optredens najaar 1992 die niet alleen Sinead O’Connors wereld volledig op zijn kop zouden zetten. Regisseur Kathryn Ferguson bouwt langzaam op naar die bepalende momenten. We horen Sinead buiten beeld commentaar geven op haar jeugd, de scheiding van haar ouders, het verstikkende katholieke klimaat in Ierland, de ontwikkeling van haar muzikale carrière. Begin oktober ’92 wordt ze uitgenodigd voor de populaire Saturday Night Life, ze brengt Bob Marley’s strijdlied War ten gehore en tot ontsteltenis van publiek en presentator pakt ze een foto van paus Johannes Paulus II en scheurt die voor het oog van de camera in stukken. Het is haar protest tegen het misbruik van kinderen door de katholieke geestelijkheid waar op dat moment nog maar weinig mensen zich druk om maken. Zonder haar actie zou er in Ierland in 2019 niet de verrassende uitslag van het referendum hebben plaatsgevonden waarbij abortus en homohuwelijk voortaan werden toegestaan.

De film is een geweldig en mooi ontroerend eerbetoon aan de Sinead O’Connor van 1992, die haar tijd ver vooruit was en de misstanden in de katholieke kerk aan de kaak stelde, twintig jaar voor de wereldwijde schandalen van kindermisbruik door katholieke geestelijken tot uitbarsting kwamen en de kerk diep door het stof moest.

Nothing Compares eindigt met een concertopname, januari 2020. Sinead zingt in een lichaamsbedekkend felblauw gewaad met een soort hoofddoek half over haar nog steeds kale hoofd Thank You For Hearing Me, een krachtig slotstatement. De film vermeldt evenwel niet dat Sinead zich in 2019 tot de islam bekeerde. En dat doet toch afbreuk aan het beeld van de vrouw die een moedige baanbrekende strijd tegen de autoritaire katholieke kerk voerde en nu haar heil in een niet minder autoritair en patriarchaal geloof lijkt te zoeken.

 

Bella Ciao

Bella Ciao
Bella Ciao begint sterk, met beelden van een moskee in de Turkse stad Izmir, waar in plaats van de eentonige oproep tot gebed het vrolijke Bella Ciao uit de speakers komt. Een vermetele actie die tot veel tumult in conservatieve moslimkringen leidt, ook president Erdogan spreekt zijn scherpe veroordeling uit. De argeloze Banu Özdemir die de opname op haar Facebookpagina zette, vertelt hoe ze wordt bedolven onder de haatreacties, opgepakt en langdurig verhoord en zelfs tot drie jaar gevangenisstraf wordt veroordeeld.

Bella Ciao wordt als hét lied gezien van verzet, de strijd tegen onrecht, niet alleen in Italië, ook in landen als Syrië en Irak. We zien een Koerdische vrijheidsstrijdster die vertelt hoe het een rol speelde in de strijd tegen IS rond de bevrijding van Kobani en ook bij de bevrijding van Mosul, Irak, eveneens door Koerdische milities speelde het een belangrijke rol.

Uitgebreid komt de muzikale herkomst van het lied aan de orde, was het misschien al in de 19e eeuw te horen, komt het wellicht uit de Klezmer-traditie. Hoofdmoot van de film is de discussie tussen wetenschappers en musicologen over de vraag of het lied nu hét strijdlied van de partizanen in de Tweede Wereldoorlog was, die het fascistisch regime van Mussolini omver wisten te werpen. Daar lijkt het op, maar dan zien we een oude dame, geboortejaar 1933, die met tranen in de ogen volhoudt dat het voor haar man en zijn medepartizanen wel degelijk de motivator voor hun strijd was.

De tekst wordt aan een uitgebreide exegese onderworpen, de populariteit mede verklaard door het gebruik in de populaire serie La Casa de Papel. Bella Ciao is een onderhoudende film over een liedje dat keer op keer bij opwindende gebeurtenissen zal opduiken en dan opnieuw weer dagenlang in je hoofd blijft zitten.

 

Bobi Wine: The People’s President

Bobi Wine: The People’s President
Met wat goede wil zou je Bobi Wine ook een muziekdocumentaire kunnen noemen. De film is in eerste aanleg een verslag van de campagne van Robert Kyakulaniy, alias Bobi Wine, een van de populairste popsterren van Oeganda, om vanaf 2015 president te worden. Zittend president Yoweri Museveni is dan al dertig jaar aan de macht en mag zich volgens de grondwet niet meer herkiesbaar stellen. Bobi Wine ziet hierin een kans om verandering te brengen en besluit in de politiek te gaan. Museveni wil echter ondanks eerdere toezeggingen geen afstand van de macht doen en wil zich via een grondwetswijziging toch weer kandidaat kunnen stellen. In de protesten die met veel geweld en zo’n vijftig doden gepaard gaan, wordt ook Bobi Wine, die dan als parlementslid is verkozen, opgepakt en in elkaar geslagen. Museveni produceert door het invoeren van een soort staat van beleg en het uitschakelen van internet een voor hem positieve uitslag in het referendum, waardoor hij op kan gaan voor een vijfde termijn bij de presidentsverkiezingen van 2019.

Bobi Wine presenteert zich als tegenkandidaat en weet opnieuw massa’s mensen in beweging te krijgen. Vanzelfsprekend krijgt hij het weer zwaar te verduren in een campagne met opnieuw veel geweld en vervolging, traangas dat recht in het gezicht van demonstranten wordt gespoten en wederom tientallen doden.

Bobi Wine: The People’s President is een tamelijk lineair verhaal. We volgen Bobi Wine op de voet, van zijn jeugd in de sloppen van hoofdstad Kampala, waar hij door zijn muzikale carrière aan kan ontsnappen, zijn huwelijk met de prachtige uit hogere kringen afkomstige Barbie, zijn politieke strijd eerst als parlementslid en vervolgens presidentskandidaat. Enig minpuntje wellicht dat die strijd vooral wordt ingezet tegen het machtsmisbruik, de fraude en corruptie van het Museveni-regime en inhoudelijke standpunten over de belabberde staat van het onderwijs, de zorg, de strijd tegen de armoede, in het land waar meer dan zestig procent van de bevolking onder de twintig is, niet of nauwelijks aan de orde komen.

Maar de film wordt overeind gehouden door de geweldige soundtrack en de aanstekelijke rally’s waarmee enorme mensenmassa’s gemobiliseerd worden. De swingende Bobi met zijn rode baret en overall die de menigte tot groot enthousiasme weet te brengen. Met songs als Fighting for Freedom en Stand for the Constitution weet hij de hoop op een betere wereld levendig te houden. Muziek is echt een wapen in de politieke strijd.

 

Personality Crisis: One Night Only

Personality Crisis: One Night Only
David Johansen is tegenwoordig een geweldige crooner geworden. Op de vooravond van zijn 72e verjaardag geeft hij als zijn alter ego Buster Poindexter een geweldig optreden in de sfeervolle New Yorkse club Café Carlyle. Fijne vetkuif, zonnebril, getrimd snorretje, pochetje in de borstzak, af en toe zippend uit een longdrinkglas.

Tussen de nummers door achterover leunend tegen de vleugel worden we meegenomen in een ruim overzicht van zijn muzikale carrière. Begin jaren zeventig maakte hij furore als voorman van de legendarische punkband The New York Dolls. Een commercieel succes werd het nooit, maar de invloed op de popmuziek kan moeilijk onderschat worden. ‘We were a bands band’, zegt Johansen, ‘zonder The Dolls geen Ramones’. ‘Glampunk’ werd het genoemd, ruige nummers gespeeld door mooie jongens die zich hoerig androgyn uitdosten en ook nog eens Dolls noemden.

Midden jaren zeventig verlaat hij de band en gaat verder met The David Johansen Group en speelt meer jazzy nummers en experimenteert met Afrikaanse ritmes. In de jaren tachtig creëert hij zijn alter ego Buster Poindexter, waarmee hij vergezeld van zijn band The Horns met een mix van traditionele pop, swing en novelty songs het tot huisband van Saturday Night Live weet te schoppen. Hij gaat dan ook acteren en stort zich begin van deze eeuw op de blues met The Harry Smiths om aan het eind van de jaren tien met zijn oude strijdmakkers Sylvain Sylvain en Arthur Kane een aantal reünie-albums van The New York Dolls op te nemen.

Een muzikale kameleon wordt hij genoemd en we zien hem in zijn vele gedaanteverwisselingen, maar de titel van de film, Personality Crisis, is een van de hits van The Dolls, moet niet al te letterlijk genomen worden. David Johansen kan beter worden omschreven als muzikaal genie die er telkens in slaagt zich opnieuw uit te vinden, met een stijl die bij zijn leeftijd hoort.

Uitgebreid wordt stilgestaan bij zijn liefde voor Maria Callas. We zien beelden van Buster Poindexter die op een Oudejaarsavond in de jaren tachtig het Waldorf Astoria op zijn kop zet. In de vele archiefbeelden is hij meermaals te gast bij Jools Holland. De Britse zanger Morissey verklaart zijn adoratie voor Johansen, hij was op zestienjarige leeftijd de president van Britse fanclub van The New York Dolls. Maar het mooist zijn de beelden van het concert in Cafe Carlyle, sfeervol en intiem gefilmd in een co-regie van Martin Scorsese en David Tedeschki. Een geweldige belevenis om daar bij geweest te zijn.

 

16 november 2022

 

IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilm
IDFA 2022 – Deel 2: Azië, anders
IDFA 2022 – Deel 4: Mensen aan het werk
IDFA 2022 – Deel 5: Oekraïne 
IDFA 2022 – Deel 6: Pioniers
IDFA 2022 – Deel 7: Een zee van experimenten

 


MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2022 – Deel 2: Azië, anders

IDFA 2022 – Deel 2: 
Azië, anders

door Bob van der Sterre

Een van de aardige dingen van IDFA zijn toevallige thema’s, zoals tijdens deze editie films uit Aziatische landen opvallen. Ze schetsen allemaal een ander beeld van het gevarieerde continent. Afghanistan, Bhutan, Thailand, Siberië en China tonen plaatsen en mensen die we zelden zien buiten de wereld van documentaires.

 

The Etilaat Roz

The Etilaat Roz – Krant maken met meelezende Taliban
De Etilaat Roz is de grootste kwaliteitskrant van Kabul. Dat is tenminste voordat de Taliban het land en de stad Kabul verovert. Filmpjes stromen binnen, getuigen vertellen over de stand van zaken. Een moeilijke dag voor iedereen die er werkt: vrouwen en mannen.

Wat doe je dan als journalist? Ga je vluchten, want de Taliban heeft het niet zo op persvrijheid? Of ga je undercover en wacht je alles af? De hoofdredacteuren en de redacteuren worden net zo verrast door het nieuws als de rest van de wereld het was. ‘De enige reden om te blijven, is om mijn collega’s te helpen om te vertrekken.’

De dagen erna is het duidelijk dat vertrekken de beste optie is. Het is alleen fysiek niet mogelijk door de chaos op het vliegveld. De dagen erna wordt het bijna een raadspelletje: wie is waarheen vertrokken? Sommigen zijn naar Oekraïne, Polen en Frankrijk gegaan. Qatar en India worden genoemd. Een journalist pakt zijn documenten in een tas. ‘Dit is mijn hele leven.’

En dan is het nog gevaarlijk ook: bommen gaan af op het vliegveld. En als journalist is het dubbel lastig te verkroppen: er is ook nog groot nieuws gaande.

Het wordt griezeliger als een aantal journalisten worden gearresteerd en mishandeld. Daarna weer vrijgelaten. En dan gedoogt de Taliban de The Etilaat Roz een tijdje om te laten zien hoe goed ze omgaan met kritische media. De hoofdredacteur neemt een besluit: we sluiten de tent. ‘Nu ben je hulpeloos en heb je niemand meer.’

Fascinerend portret van Abbas Rezaie van een redactie die voor moeilijke keuzes staat. Soms is er wel erg veel geklets maar de bizarre situatie is duidelijk. Zelfs die doorgaans zo cynische en sarcastische journalisten weten zich eigenlijk geen raad met wat er gebeurt. Ze waren nog niet klaar met schrijven over misstanden bij de vorige regering en worden net zo verrast als de rest van de wereld door wat er om hen heen gebeurt. ‘Het is niet te begrijpen na tien jaar dit werk te hebben gedaan.’ En: ‘Voor ik begon, had ik geen idee dat journalisten geslagen werden.’

De film dooft langzaam als een nachtkaars. Je mist nog wel een dramatisch ontknoping, een moment van heldhaftigheid, een inzicht? De film eindigt gewoon met het sluiten van de deur. Dat is ook symbolisch: buiten de deur is filmen gewoon niet meer mogelijk.

 

Just an Alien

Just an Alien – Een vrolijke dakloze in Chongqing
Zhighuo Sun is een hardop filosoferende dakloze en hij besteedt zijn dagen vooral in een kleurrijk pretpark genaamd de Buitenlandersstraat. Dat is een in 2008 geopend attractiepark net buiten Chongqing. Met een namaak Rialtobrug van Venetië, een miniskyline van Manhattan, UFO’s, een kermis en een optreden van ‘Thaise ladyboys’.

Van de flair in 2008 is tien jaar na dato weinig meer over. Volgens Sun: ‘De laatste glinstering van een primitieve maatschappij in hedendaags China. (…) Een groot contrast met de genadeloze mars voorwaarts van Chongqing naar een ijskoude abstractie.’ Hij noemt dat ‘het principe van zero’. Het pretpark maakt plaats voor een nieuwe woonwijk.

Sun bivakkeert aldoor in het park en kraamt her en der onzin uit. Mentaal (en door drugsgebruik) misschien niet 100% maar zijn hart zit op de goede plaats. Een soort pretparksjamaan, zoals de IDFA zelf zegt. Af en toe zegt hij iets origineels: ‘Ik ben helemaal aangepast op mijn eigen universum.’

Sun blijft wel sprankelen maar de film is echt veel te lang. De film doolt zich een beetje naar het einde toe. Ik denk dat een film van een half uur veel beter was geweest. Dan was de kwaliteit van regisseur/fotograaf Weicheng Hua ook nog beter naar voren gekomen. Het is slim om je kracht als fotograaf niet te vergeten zodra je films gaat maken.

 

Mountain Man

Mountain Man – IJsdiktes meten in Bhutaanse bergen
De landelijke gletsjerspecialist gaat zijn werk doen in de bergen van Bhutan. Hij is de enige expert die in de heilige omgeving mag werken. Dat is relatief rustig werk: je komt niemand tegen en je hoeft alleen maar dingen te meten. Wel op ruim 5.000 meter hoogte. Via video door zijn eigen ogen – en door video’s van zijn dochter thuis – leven we met zijn trip mee.

Een eenvoudige korte film van 20 minuten die niet veel meer zegt over klimaatverandering dan ‘Hier was vroeger nog sneeuw’. Misschien zegt dat toch meer dan een vuistdik rapport waar je niets van snapt.

De film bevat in elk geval prachtige beelden van de bergen in Bhutan zonder alpinisten! Vind maar eens zo’n film. De nietigheid van de mens in deze bergomgeving is wel indrukwekkend om te zien op een groot scherm. Daarnaast is elke film over Bhutan toe te juichen want het is een bijzonder land waar we helaas te weinig van horen, en zien.

 

Scala

Scala  Thaise bioscoop gestript van geschiedenis
In Bangkok worden alle spullen uit de bioscoop Scala gehaald. Terugloop bezoekers, coronapandemie, concurrentie van thuiscinema: na zestig jaar moet de bioscoop ermee ophouden. Deze film vertelt de geschiedenissen van een enorme zaal die ooit 1200 plaatsen herbergde.

Afgezien van wat interviews hier en daar is de film vooral een portret van een ontmanteling. De lampen, gordijnen, planken, stoelen, alles gaat weg. De ontmanteling zorgt er ook voor dat de geschiedenis naar voren komt. Zoals dat het pas in 1979 verboden werd om te roken in bioscopen. Of hoe personeelsleden er leefden. Dat er altijd katten rondliepen.

Terloops komen ook een paar belangrijke momenten in de politieke geschiedenis van Thailand langs. En horen we de geschiedenissen van andere klassieke bioscopen uit de jaren zestig, zoals Lido en Siam, die het evenmin hebben gered.

De film is een persoonlijk project, want regisseur Ananta Thitanat groeide op in de Scala. Haar vader werkte er ook en haar tante werkte in een andere bioscoop. Via verhalen van oud-medewerkers hoort ze over haar biologische moeder die ze nooit ontmoet heeft. Ze groeide op bij haar tante. De film gaat hier verder nauwelijks op in – het is allemaal heel terloops. De film had misschien wat persoonlijker kunnen worden maar tegelijk zijn er ook al genoeg films die het thema ‘wie ben ik’ uitmelken.

Scala is een sympathieke film maar een uur lengte had beter uitgepakt.

 

Paradise

Paradise – Oranjekleurende bossen in Siberië
Grote bosbranden teisteren Siberië. Een lucht tussen geel en oranje in, bomen die kraken, een wind die de brand opjaagt.

Jakoetië in Siberië bestaat voor 80% uit ‘control zones’. Dat zijn gebieden waar vuur niet wordt bestreden omdat het te duur is om te doen. Het stadje Shologon ligt tegen de vuurlinie aan. De lokale bewoners staan er alleen voor. ‘Het is alsof het vuur een eigen leven heeft. Daarom noemen we het de draak.’

Gekleed met petten, doeken en lasbrillen gaan mannen kijken hoe ze de vuurzee kunnen stoppen voor hij Shologon bereikt. Dat vereist teamwerk en planning. Ze hebben eerder figuurlijk én letterlijk met het bijltje gehakt. ‘De temperatuur neemt toe, dus het vuur gaat opwaarts.’

Deze echte badasses rijden dwars door de brand heen om ergens te komen, graven met het vuur op een meter of tien van hen vandaan, en dat zonder maskers. ‘We drinken melk. Het houdt de longen schoon.’ Ook de vrouwen graven. Het gaat dan ook wel om iets belangrijks: zonder de boerderijen en huizen, verliezen de bewoners van het stadje hun economische levens.

De film van Alexander Abaturov ontvouwt zich als een suspensefilm. Een bosbrand van deze orde is erg dreigend maar levert ook bijzondere cinematografie op. Gekraak en gesuis – gele luchten waar je ook kijkt. Een man die een pad maakt over een bevroren meer. Shots van bovenaf hoe paden met vuur worden gemaakt (om de brand tegen te houden). De cinematografie is een lust voor het oog, speelfilmwaardig zou ik zelf zeggen. Je voelt je bijna schuldig als kijker.

De film gaat natuurlijk niet echt alleen over een lokale brand maar juist over de wereldwijde klimaatverandering. Het gaat hier maar om een stukje maar het aantal hectaren waar de brand plaatsvindt, loopt in de miljoenen. En dat maal vele honderden plaatsen in de wereld.

De Jakoetiërs komen vaker in de cinema voor dan vroeger. Ik denk bijvoorbeeld aan The Stoker van Aleksej Balabanov, de documentaire Genesis 2.0 en de horrorfilm Ich-Chi.

 

Devil’s Peak

Devil’s Peak Abstract Hongkong
Hongkong in een bizarre montage en met unheimische muziek. Straten, pleinen, demonstraties. Maar ook winkels, gebouwen en achterafstraatjes. Paraplu’s en camera’s komen vaak in beeld (met reden).

IDFA vergelijkt de film met de sfeer van de klassieker Berlin – Die Sinfonie der Großstadt uit 1927 en zegt dat de film ‘met een dynamische montage deze hogedrukpan laat zien’.

De korte film Devil’s Peak van videokunstenaar Simon Liu is sowieso wel een van de meest experimentele films van het festival. Eindelijk een film die bewijst dat je niet altijd een film van anderhalf uur nodig hebt om iets te vertellen. En dat juich ik toe! Want er is echt veel te weinig gewaagd beeldexperiment in de wereld van de documentaires.

Zoals altijd: be careful what you wish for… De film is écht een draaitol met beelden die in kleur en afbeelding alle kanten uitgaan. Zenuwlijders houden dit nog geen minuut vol. De desoriënterende muziek en de blikken horrorstem maken het ook wel erg artsy. Ik heb al medelijden voor de nietsvermoedende laatkomers die alleen nog een kaartje op de eerste rij konden krijgen.

Lees tot slot onze recensie over de documentaire All that Breathes die zich afspeelt in Delhi, India.

 

15 november 2022

 

IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilm
IDFA 2022 – Deel 3: Muziekdocumentaires
IDFA 2022 – Deel 4: Mensen aan het werk
IDFA 2022 – Deel 5: Oekraïne 
IDFA 2022 – Deel 6: Pioniers
IDFA 2022 – Deel 7: Een zee van experimenten

 


MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilm

IDFA 2022 – Deel 1: Openingsfilm
All You See

door Jochum de Graaf

Woensdag 9 november gaat het 35ste IDFA van start met een overweldigend aanbod van 294 documentaires. Het programma telt zeventien onderdelen en IDFA’s partners pakken uit met maar liefst 27 selecties. Met onze 33 IDFA-tips kreeg de bezoeker al een duidelijk compact overzicht. We trappen onze serie verslagen af met de openingsfilm All You See (Al wat je ziet), die tegelijk in 35 theaters wordt uitgebracht en 23 november bij 2Doc te zien zal zijn.

De film heet een onderzoek naar wat het betekent om aan de projecties van anderen onderworpen te zijn. ‘Wat als je van de ene op de andere dag niet meer wordt gezien, maar wel wordt bekeken? Ben je dan wie je was of wie je bent geworden?’ Documentairemaker Niki Padidar (Ninnoc, ANNA: Status en ook tv-programma De Dokter Corrie Show) kwam op haar zevende vanuit Iran naar ons land en ook de andere hoofdrolspeelsters hebben een migratieachtergrond.

All You See

Identiteit
We maken kennis met de Somalische Khadija die al 27 jaar in ons land woont en nog steeds als nieuwkomer bejegend wordt, peuter Sophia die pas sinds kort vanuit Engeland naar hier gekomen is en tiener Hannah uit Oekraïne die de neiging heeft zichzelf weg te cijferen en vlucht in de cartoonwereld. De 7-jarige Dewi Bus speelt scènes waarin Niki Padidar buiten beeld haar eigen ervaringen verwoordt.

Die centrale vraag naar identiteit – wie je bent of wat je wilt zijn, naar gezien willen worden maar constateren dat je slechts bekeken wordt – levert navrante, soms ook tragikomische observaties van onze samenleving op. Khadija die twee, drie keer per dag (sinds haar komst al zo’n 40.000 keer, zo berekent ze) vragen krijgt als ‘Waar kom je vandaan, nee, waar kom je oorspronkelijk vandaan? Woonden jullie daar nog in een hut? Ben je besneden? Zijn alle drie jouw kinderen van dezelfde vader?’

Ze vertelt het onthutsende verhaal over de nieuwe buurvrouw die nadat ze uit de deur van haar nieuwe koophuis in Rotterdam-Noord komt doodleuk opmerkt ‘ik wist niet dat ze hier ook huurhuizen hebben’. De peuter Sofia die van haar klasgenootjes tips krijgt om aan Nederland te wennen: ‘zo doen wij dat hier.’ Je ziet haar ineenkrimpen als ze gestoken in een wollige trui het advies krijgt om geen warme kleren aan te doen wanneer de andere kinderen in korte mouwen lopen. En de goedlachse Hannah die over haar moeite met de taal vertelt, de ‘grammatische fouten die ik maakte toen ik schreef deze gedicht’. Ze leert heel veel door strips te bestuderen, probeert zich de straattaal eigen te maken, maar voelt zich vooral toerist, zo voelt ze zich ook bejegend.

Niki Padidar zelf vertelt met archiefbeelden van Iran, nagespeelde scènes van haar schooltijd in Nederland, haar geschiedenis, haar opa die overleed een dag nadat ze na zoveel jaar terug gingen naar Iran, haar oma die kort daarop overleed, dat ze nu niet meer in oorlog leeft, maar ook geen familie meer heeft. ‘Ik voel me  verbonden met Nederland, maar ik voel me nul Nederlands.’

De verbazing over die kleinzielige Nederlanders. Khadija vertelt over de collega die twee dagen vrij neemt om bij te komen van het overlijden van haar fret. ‘Fred?’, denkt ze, ‘wie is die Fred, ze was toch met een ander?’. De andere collega die een half jaar uit de running was vanwege een verbroken relatie. Zelf was ze van dichtbij getuige van onthoofdingen. 

All You See

Vervreemding
All You See is een film over vervreemding, letterlijk en figuurlijk. Verstilde beelden van onder een viaduct, van een drone die laag over een polderlandschap scheert, de woeste zee bij de Oosterscheldekering, het onvermijdelijke aquarium, het slotbeeld van een in groothoek gefilmde provinciale weg waar in de verte een meisje aan komt lopen. De metafoor van de Hollandse hokjesgeest die je nauwelijks kan ontgaan met de protagonisten elk in een kale, grijze, betonnen kamer, die ze op hun eigen manier met persoonlijke houdingen en gedragingen proberen in te kleuren. Maar veel verder dan deze symboliek en dat gevoel van vervreemding komt de film niet. Onbevredigend ook dat einde met het voorlezen van een gedicht over ‘feeling at home’ en de niet goed te volgen tekst van Beforever like the curse van singer-songwriter Fink.

All You See is een stuk minder indringend dan Four Journeys, de opening van IDFA 2021 waarin Louis Hothothot zijn migratiegeschiedenis vanuit China onderzocht. En het is misschien wel zo aangenaam dat een controverse als bij de films van Sunny Bergman, die soortgelijke thema’s van integratie en migratie behandelt, uit zal blijven. Maar de film mist vooral urgentie, hij spreekt niet of nauwelijks aan en blijft steken in een vaag gevoel van vervreemding. Hebben we hier met een probleem te maken? Hoe groot is dat dan wel? Moet of kan er wat aan gedaan worden? En dat thema van gezien willen worden maar alleen maar bekeken worden, van wie je bent en wie je wilt zijn, is dat niet ook van toepassing op allerlei andere groepen die in hun coming of age met hun identiteit worstelen?

 

8 november 2022

 

IDFA 2022 – Deel 2: Azië, anders
IDFA 2022 – Deel 3: Muziekdocumentaires
IDFA 2022 – Deel 4: Mensen aan het werk
IDFA 2022 – Deel 5: Oekraïne 
IDFA 2022 – Deel 6: Pioniers
IDFA 2022 – Deel 7: Een zee van experimenten

 


MEER FILMFESTIVAL

33 Tips voor IDFA 2022

International Documentary Festival Amsterdam 9-20 november
33 tips voor IDFA 2022 

door Bob van der Sterre

IDFA 2022 is in aantocht en dat betekent dat alle documentaireliefhebbers weer in Amsterdam terecht kunnen. Het programma raapt het stokje van vorig jaar op en blijft zich vooral focussen op films over mensen. Lees hier onze 33 tips voor IDFA 2022.

Een eerste blik op dit IDFA-programma laat zien dat het programma nog steeds drijft op evergreens als coming of age, gender/seksualiteit, vrouwen, oorlog en traumaverwerking. Je kunt zelf de filters op de website van IDFA aanzetten en dan zie je de totalen, zie hieronder. Eerst de featurefilms en daarna inclusief de kortere films:

  • Mens en maatschappij 62 (97)
  • Land 60 (76)
  • Kunst en cultuur 40 (54)
  • Natuur en duurzaamheid 7 (20)
  • Technologie 1 (19)

Zelf vind ik het wel jammer dat er weinig ‘old-school’ journalistieke documentaires zijn (ik vond er maar één). En ook geen films over technologie en wetenschap. Er is maar een lange featurefilm en die gaat dan over het milieu (van Nikolaus Geyrhalter). Misdaaddocumentaires heb ik niet gezien – die moeten we maar op Netflix kijken. En luchtige docu’s zijn ondanks de ruim 200 films op een hand te tellen.

Pluspunten zijn er ook: er zijn meer experimentele films. En er zijn ook veel meer documentaires over kunst. En sowieso zijn er altijd genoeg films om blij van te worden.

Speciale programma’s
Laura Poitras is de IDFA-gast waar een retrospectief voor is opgesteld. Ze werd bekend bij het grote publiek met Citizenfour uit 2014, maar maakte al films sinds 2006.

IDFA heeft ook twee focusprogramma’s:

Voor vernieuwende, artistieke documentaires moet je naar DocLabs.

30 tips voor IDFA 2021 - How Dare You Have Such a Rubbish Wish

Een ‘normaal’ festival
De ergste coronastress is voorbij (wat betreft regels in elk geval) en dat betekent dat filmfestivals weer op volle toeren mogen draaien. Geen coronaregels voorlopig bij dit festival. Je kunt op de website van de Rijksoverheid bekijken wat de stand van zaken is rondom corona.

Top 33
Deze 33 films (hier per thema) raden we aan. Dat wil niet zeggen dat je er blind heen moet of er verder geen andere films de moeite waard zijn. Er zijn gewoon ontzaglijk veel films en elke selectie helpt met meer dan 200 films. De redactie van InDeBioscoop wenst alle IDFA-gangers veel plezier!

Biografie
Werner Herzog: Radical Dreamer
Altijd interessant, Werner Herzog. Dit keer maakt hij de film niet, is hij zelf het onderwerp.

 

Coming of Age
Alis
Tienermeiden in Colombia in een opvanghuis. Vast een mooi en rauw portret over het leven op een gevoelige leeftijd. In dit genre zijn Dreaming Arizona en That’s Wild misschien ook interessant.

 

Corona
A Provincial Hospital
Hoe de coronacrisis toesloeg in een stadje in Bulgarije. Mooie miniatuurversie van een mondiaal probleem. Ook over corona gaat Journey Through Our World.

 

Dieren
All that Breathes
Lief portret van een roofdierenopvang in India. Ook heel aandoenlijk (denk ik): Wild Cat.

 

Drama
How to save a dead friend
Weinig films zijn denk ik meer depressief stemmend dan een film over twee suïcidale jongeren in Rusland die elkaar een paar jaar volgden met een camera. Reken maar op hartverscheurende beelden. In de categorie Drama is zoveel aanbod dat we ook nog even deze films tippen: Camouflage (slachtoffers dictatuur Argentinië), My Name is Happy (geweld tegen vrouwen in Turkije), A House Made of Splinters (Oekraïens kindertehuis in de buurt van het front) en The River is not a Border (oorlog tussen Senegal en Mauritanië in 1989).

 

Experiment
Arcadia Live
Vermoedelijk is deze voorstelling met muziek van leden van de bands Portishead en Goldfrapp snel uitverkocht. Toch lijkt dit een interessant experimentele film, ook al zie je die niet live. Omdat we de experimentele films een warm hart toedragen hier nog wat andere tips: Danse Macabre, Aftersun, Everything will be OK en Private Footage. Kijken zoals altijd op eigen risico!

 

Feelgood
Gigi la Legge
Gigi is een wijkagent in een stad waar zelden iets gebeurt. Hoewel de film grimmig begint met een zelfmoord, is de film verder vrolijk van toon en positief stemmend dankzij het karakter Gigi.

 

Gender & seksualiteit
Le Favolose

Gender is toch wel een van de meest populaire thema’s van IDFA van de laatste jaren. Le Favolose lijkt de meest luchtige over het onderwerp. Ook over deze onderwerpen: Silent Love en Pornomelancolia.

 

Geschiedenis
The Kiev Trial
In deze categorie kun je moeilijk om Sergej Losnitza heen, die al heel wat interessante archiefbeelden heeft veranderd in documentairefilms (en op IDFA ook nog te zien is met The Natural History of Destruction). Andere mogelijk interessante geschiedenisfilm zijn Aurora’s Sunrise, The March on Rome, A Symphony for a Common Man, L’argent, la liberté, une histoire du Franc CFA en Blue Files. Die bewijzen dat de passie voor geschiedenis van de twintigste eeuw erg levendig is op dit moment.

 

Gezondheid
Fragile Memory

Heel wrang en vermoedelijk ook gevoelig is de film Fragile Memory, over de vader van de regisseur (ook filmer) die aan alzheimer lijdt. Een gevonden tas met oude beelden is de basis voor een speurtocht naar het verleden.

 

IDFA-eregast: Laura Poitras
All the Beauty and the Bloodshed
Nieuwe film van IDFA-gast Laura Poitras gaat over de fotografe Nan Goldin, die zich behalve voor de kunst ook inzet voor verslaafden aan pijnstillers. Bekijk ook Poitras’ top tien.

 

Industrie
The Golden Thread
Hoe zit het eigenlijk met de jute-industrie? Mogelijk denken veel mensen nu so what. Toch blijkt het een boeiende en opvallend duurzame industrie in India.

 

Inheemse volken
Beyond extinction: Sinixt Resurgence

Een fantoomvolk… De Sinixt bestaan officieel niet meer. Ze zijn een inheems volk in Canada en hopen op erkenning. Voor de liefhebber van films over inheemse volken biedt IDFA genoeg: Goodbye Capitan (over de Gavião), Waters of Pastaza (de Achuar) en Mamá (de Tzotzil).

 

Journalistiek
Nothing Lasts forever

Onthullende documentaire over de diamantenwereld. Van Jason Kohn, die lang met Errol Morris samenwerkte.

 

Klassieker
Shoah
Weinig documentaires kunnen op tegen deze intense ervaring. De beroemde film van Claude Lanzmann uit 1985 over Jodenvervolging is wel een flinke zit: 566 minuten.

 

Kunst
Self Portrait as a Coffee Pot
Kentridge (een Zuid-Afrikaanse kunstenaar) interviewt Kentridge. Ik hoop op een interessante ego-documentaire met veel variatie.

 

Lichaam
De Humani Corporis Fabrica

Deze documentaire gaat op luchtige wijze om met het lichaam. Als je niet graag naar binnenkanten van lichamen kijkt, sla dan deze trailer over.

 

Luchtig
The Pawnshop
Kringloopwinkel in Polen. De toon van de trailer is vrij luchtig, hopelijk maakt de film dat ook waar.

 

Media
The Etilaat Roz
The Etilaat Roz is een grote krant in Afghanistan. Lastig nog normaal te werken als Kabul ineens wordt ingenomen door de taliban. Ze filmden die periode van binnenuit. Nog zo’n type portret: While We Watched over nieuwszender NDTV in India.

 

Mensen
Dreaming Walls

Vermoedelijk ontzettend leuk, dit portret van het beroemdste hotel van New York: Chelsea Hotel. Er is nog film over een excentriek karakter: Much ado about Dying.

 

Milieu
Matter out of place

Nikolaus Geyrhalter maakte een film over afval en plastic. Films van Geyhalter vallen eigenlijk nooit tegen. Ook in dit genre: The Oil Machine.

 

Muziek
Music for Black Pigeons
Aardige film over de kern van muziek: wat is muziek en wat doet het met de bespelers van een instrument.

Muziekdocu’s zijn altijd een populair onderdeel van IDFA. Tijdens deze IDFA vind je films over het protestliedje Bella Ciao, de muziekscene in New York (Meet Me at the Bottom), zangeres Césaria Évora (Césaria Évora), zangeres Miúcha (Miúcha, The Voice of Bossa Nova), zangeres Sinead ‘O Conner (Nothing Compares), zanger David Johansen/Buster Poindexter (Personality Crisis One Night Only, van Martin Scorsese) en krautrockband Embryo, waarbij de dochter de plek van de overleden vader inneemt (A sound of My Own).

 

Natuur
Black Mamba’s

Deze drie vrouwen doen nuttig werk tegen stropers in het Zuid-Afrikaanse Krugerpark.

 

Oekraïne
Mariupolis 2

Het wordt niet snel wranger dan deze film. Een vervolg in 2022 van het portret over de stad Marioepol uit 2016. Gemaakt door filmmaker Kvedaravičius die deze film in feite met zijn leven moest bekopen. Deel 1 is ook te zien tijdens deze IDFA. Wie meer Oekraïne-oorlog wil: When Spring Came to Bucha, Liturgy of Anti-Tank Obstacles, Away en A House Made of Splinters.

 

Oorlog
Ciné-Guerrillas
Niet alle verhalen over de oorlog zijn even deprimerend. In Ciné-Guerrilla’s kijken we naar het bijzondere verhaal van de Joegoslavische filmer Stevan Labudovic die de oorlog in Algerije van hun kant vastlegde. En nu een held is in dat land. Tijdens deze IDFA draait nog een andere film van Labudovic: Non-Aligned, Scenes from the Labudovic Reels. Labudovic was de cameraman van Tito, de oprichter van de Non-Aligned Movement (Beweging van Niet-Gebonden Landen), waardoor hij in Algerije terechtkwam.

 

Platteland
The Land
Het wordt niet veel plattelandser dan deze film over het platteland in Letland.

 

Politiek
Bobi Wine: The People’s President
Popsterren en politiek zijn soms niet zo ver van elkaar verwijderd, bewees zanger Bobi Wine toen hij in 2021 de enige tegenkandidaat was in Oeganda. Andere documentaire over politiek: Merkel.

 

Religie
In Viaggio
Beroemde documentairemaker Gianfranco Rosi volgde de paus bij zijn reizen, waaronder naar het onderwerp van Rosi’s film Fire at Sea (Lampedusa).

 

Roadmovie
Steel Life
De combinatie trein en Peru moet wel het aanzien waard zijn. Andere film in dit genre: American Journal.

 

Social media
Girl Gang

Je bent een meisje van veertien. Vroeger was je dan een puber, nu ben je een influencer. Dat overkomt ook de Duitse Leonie. Ook over social media en kinderen: Manifesto.

 

Stad
Dry Ground Burning
Met de motor door een Braziliaanse sloppenwijk. Een groep stoere sterke vrouwen in Brazilië. Misschien ook aardig in dit genre: A little love package (over Wenen).

 

Vluchtelingen
Europe
Portret over een vrouw die illegaal leeft in Châtellerault. De titel slaat over de naam van een bushalte. Veel films over vluchtelingen tijdens IDFA: My Paper Life (Syrische familie in Brussel), The Night That My Brother Disappeared (mensenrechtenactivist zoekt mensen die zijn broer uit Eritrea hebben gekend, die overleed tijdens een boottocht naar Italië) en Notes on Displacement (Palestijnse familie op de vlucht in Europa).

 

Vrouwen
Drei Frauen und der Krieg
Margaret Bourke-White, Martha Gellhorn en Lee Miller schreven reportages over de Tweede Wereldoorlog. Van Gellhorns reportages is ondergetekende een fan. Ook interessant, misschien, is de openingsfilm van IDFA: All You See. Niki Padidar praat met drie andere vrouwen die net als zij uit andere landen naar Nederland zijn gekomen.

 

1 november 2022

 

Programma IDFA 2022 in 12 vragen en antwoorden

 

MEER FILMFESTIVAL

Programma IDFA 2022 in 12 vragen en antwoorden

International Documentary Festival Amsterdam 9-20 november
Programma IDFA 2022 in 12 vragen en antwoorden

door Bob van der Sterre

Het IDFA (International Documentary Festival Amsterdam) 2022 in 12 vragen en antwoorden. Info over locaties, programma IDFA, tickets, specials, eregast, verslagen en FAQ’s. Ook dit jaar doet InDeBioscoop verslag van het grootste documentairefestival ter wereld.

All You See is de openingsfilm van IDFA 2022

All You See is de openingsfilm van IDFA 2022

Wanneer is IDFA?

IDFA is van 9 tot en met 20 november.

Waar is IDFA?

  • Artis Planetarium
  • De Balie
  • De Brakke Grond
  • Carré
  • DeLaMar
  • Eye
  • Felix Meritis
  • Frascati
  • Internationaal Theater Amsterdam (Leidseplein)
  • Ketelhuis
  • Kleine Komedie
  • Kriterion
  • Pathé City
  • Pathé De Munt
  • Pathé Tuschinski
  • Podium Mozaïek
  • Rialto
  • De Vlugt

Lees alle details over de locaties op de website van IDFA. Bekijk de kaart op Google Maps.

Waar vind ik het programma IDFA 2021?

Hoe zijn de bioscopen toegankelijk?

Een coronabewijs is niet nodig. Als er nieuwe informatie komt, kun je dat vinden op de website van IDFA.

Lees verder over de verschillende eisen over toegankelijkheid bij iedere locatie.

Kan ik online films kijken?

Elke dag is er een andere film ‘on demand’ te bestellen. Die vind je als volgt: scroll omlaag bij het blokkenschema op een bepaalde dag. Kijk onder de locaties. Daar vind je de knop: Online kijken. Dat is de ‘on demand’ film voor die avond.

Wat zijn de belangrijkste programma’s?

  • Around Masculinity: Over het manbeeld in de documentaire
  • Playing Reality: Documentaires die met theater en opstellingen zijn gemaakt
  • Best of Fests: Prijswinnende documentaires uit de hele wereld
  • Frontlight: Journalistieke ‘urgente’ films over thema’s van vandaag de dag
  • Luminous: Meer stijlvolle en persoonlijke documentaires
  • Masters: Documentaires van meer ervaren regisseurs

Hoe koop ik tickets?

Dat staat via de link hieronder uitgelegd:

Zijn er nog Specials, zoals de Volkskrantdag?

Ja die zijn er. Lees het op de website van IDFA.

Wie is de IDFA-eregast van dit jaar?

Dat is Laura Poitras, de bekende Amerikaanse documentairemaakster.

Zij is verantwoordelijk voor de keuze van de Top 10. Dat zijn de favoriete 10 films van de IDFA-gast. Lees meer over haar keuzes op de website van IDFA.

Wat gaat InDeBioscoop doen aan IDFA?

Dit is wat we willen gaan doen:

  • Deze FAQ
  • Een tiplijst van 33 films met 1 aanrader per genre
  • Persoonlijke bijdragen van redacteuren Jochum de Graaf en Bob van der Sterre

Bekijk alle IDFA-content op de website van InDeBioscoop van afgelopen jaren om alvast in de stemming te komen.

Is er nog iets bijzonders te vermelden?

DocLab is altijd wel interessant om te bezoeken. Die is nu ook weer fysiek te bekijken.

Ik ben dol op FAQ’s. Zijn er nog meer te vinden op de website van IDFA?

 

30 oktober 2022

 


MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2021 – Deel 8: Experimentele films

IDFA 2021 – Deel 8: 
Experimentele films

door Bob van der Sterre

Films die iets anders willen laten zien, zijn bij IDFA in de minderheid. De meerderheid zijn conventionele docu’s over mensen of maatschappelijke thema’s. Een goed voorbeeld van geslaagd experiment was vorig jaar New Gods. Zo’n film was er dit jaar niet maar er waren wel aardige andere experimentele films. 

Voor we overgaan tot de films eerst nog een terugblik op het festival dat zaterdag eindigde. Wederom speelde corona een hoofdrol. Nog niet zo in de films – lees het stuk Films in tijden van corona – maar wel in de programmering. Deze IDFA koos voor een grotendeels fysiek programma. In coronatijden blijft dat een groot risico. Tijdens het laatste weekend van het festival kwam het nieuws over de nog besmettelijker omikronvariant. Dat kwam bovenop de stijgende besmettingen en de herinvoering van lockdowns. Voor vandaag (zondag) werden alle voorstellingen geannuleerd.

Het hybridefestival is denk ik (voorlopig) het festival van de toekomst. Een 1 op 1 virtueel programma lijkt nog niet haalbaar door de filmrechten. Ernaar streven is toch wel verstandig voor de meeste filmfestivals momenteel, willen ze zich door deze coronacrisis heen slepen. Ik heb zelf meer dan de helft van de films niet kunnen zien omdat ik geen zin heb in overbodig reizen en films fysiek bezoeken als de besmettingen toenemen.

Nu waren slechts elf publieksfilms online te zien en moest ik het doen met de persbibliotheek, waar gelukkig veel te vinden was, maar niet alles. De spoeling leek me hierdoor wat dunner dan normaal. Dat kan ook bedrieglijk zijn omdat ik niet alles heb gezien wat ik had willen zien. Aan de andere kant ben ik ook elke keer weer blij dat er ondanks de coronacrisis nog steeds films worden gemaakt en ik ondanks de crisis nog festivals kan ‘bezoeken’.

Kunnen we volgend jaar voor eerst sinds 2019 zonder coronagedoe het festival bezoeken? Laten we het hopen!

 

Pele (Skin)

Pele (Skin)
Graffiti is al sinds de Romeinen een middel om je te uiten. Graffiti evolueerde de afgelopen decennia in street art. Vroeger dacht je van een groot wit gebouw: waarom maken ze daar geen kunst? Ach, de mensheid… Toch verandert er soms wel iets ten goede. Nu zie je een enorm stuk street art op die plek en het verbaast je niet eens meer. Ook de Braziliaanse stad Belo Horizonte staat er vol mee.

Pele laat de mooiste street art zien van Belo Horizonte maar is meer dan een parade van straatkunst. De film vertelt ook een verhaal. Het verhaal van de mensen die hun wanhoop op muren uiten. Ze schrijven over politiek, milieu, racisme, homohaat, misdaad, drugs. Van wanhopig tot kwaad, van ironisch tot simplistisch. Daarbij hoor je geluiden van bijvoorbeeld demonstraties. Maar ook minder politieke onderwerpen als muziek, kunst en die typische ‘filosofische’ grapjes van street art komen aan bod: Destroy your ego before it destroys you. Of: Wander in wonder.

Met het beeld van de street art pakken we toevallig opduikend Braziliaans straatleven mee. Mensen die bij de street art capoeira dansen, yoga doen, parkour oefenen, selfies maken, of gewoon zitten niksen. Het wordt niet Braziliaanser dan een dansfeest op straat waarbij jong en oud, zwart en wit door elkaar dansen.

Eenvoudige maar ook fraaie documentaire van Marcos Pimentel, voor iedere street artliefhebber sowieso een must. Een ode aan de vele anonieme straatkunstenaars ter wereld. Misschien is er al eerder zo’n soort film gemaakt in een andere grote stad maar ik ken het niet.

 

Users

Users
Een machine wiegt een baby. Iemand haalt met een machine containers vanaf een schip. Machines reinigen water. Een geautomatiseerd systeem van planten die ondergronds geteeld worden. Megaterreinen met zonnepanelen. Een zwemmer die in een zwembad tegen de stroming in zwemt (en op dezelfde plek blijft zwemmen). Olieraffinaderijen. Bosbranden. Goederentreinen. Fabrieken. Internetkabels op de bodem van de oceaan.

Af en toe hoor je iemand iets zeggen: ‘Er zijn genoeg kabels op de oceaanvloer om de aarde 30 keer te omwikkelen.’ Dan zien we een kind een game spelen.

De film (of video-essay) van Natalia Almada toont prachtige beelden (veel symmetrie en dronebeelden) ondersteund met aangename dromerige muziek, die je in een kalmerende sfeer brengt, zozeer dat ondergetekende er twee keer bij in slaap viel. Het is een truc die al sinds Koyaanisqatsi (1982) regelmatig wordt toegepast in documentaires. De film doet me ook een beetje denken aan films van de in 2014 overleden Michael Glawogger, bekend van Megacities en Workingsman’s Death. Toch is het ook heel anders. Glawogger richtte zich op de beelden en Almada wil een verhaal vertellen. Daarnaast laat Almada ook haar gezin zien, zoals haar zoon die in deze technologische tuin opgroeit.

Wat ik wel mis, is de pointe van dit alles. Het gaat over de relatie tussen mens en technologie, dat is duidelijk, maar de combinatie van de beelden is mij te lukraak om hier wat zinnigs uit te halen. Mooie beelden, dunne inhoud.

 

All Light Everywhere

All Light Everywhere
Het bedrijf Axon maakt tasers en bodycamera’s. We krijgen een rondleiding in het bedrijf. En volgen een presentatie over de bodycamera bij de politie. Tegelijk volgen we een ander bedrijf dat als Google Maps in real time een stad in de gaten kan houden (Baltimore). Hij probeert de Baltimorianen voor zijn idee te winnen maar niet iedereen ziet het zo. ‘Het was een heftige avond. Maar dat kan ook komen omdat er camera’s aanwezig waren.’

Dat is nog niet alles. We kijken naar duiven die vliegen met camera’s om. We schakelen over naar een wetenschappelijk onderzoek, waarbij breingolven van mensen worden gevolgd om te zien waar ze naar kijken. We zoomen ook uit en leren over de uitvindingen die hieraan vooraf gingen. Dat er al bewegend beeld van Venus was voordat de Lumière-broers hun films maakten. Mensen vatten die bewegingen toen niet maar het waren de beelden zelf die voor ‘vervuiling’ zorgden. Ook uit die tijd: een camera die werkte als een mitrailleur (handen omhoog… voor de foto). Mug shots werden al in de 1840’s bedacht en later werden er ook afmetingen en maten en vingerafdrukken aan toegevoegd om het toeval meer uit te sluiten. ‘Een choreografie tussen politieagent, vastzittende persoon en wetenschappelijke instrumenten.’

De rol van camera’s voor onze eigen veiligheid, daar gaat dit documentaire-essay over. Maar het is niet de zoveelste journalistieke documentaire (gelukkig). Dit is beschouwelijker: wat zien we eigenlijk als we iets zien? Want er is ook materiaal buiten beeld, zoals de bodycam de agenten zelf niet laat zien. Waar gaan we zelf de grenzen leggen? Axon geeft zelf een impressie van de politie in de toekomst, met drones, camerabrillen, je trekt je pistool en de camera gaat automatisch lopen. Zorgen? Hoezo? Het is immers voor je eigen veiligheid! Elk gesprek over beelden eindigt bijna in een ruzie tussen voorstanders (meer veiligheid) en tegenstanders (minder privacy).

De ambitieuze film van Theo Anthony heeft een sterke visuele visie en een geslaagde soundscape-achtige soundtrack. Een film over beeld biedt ook veel mogelijkheden. Met een bodycam door een winkelcentrum lopen. Agenten tijdens de bodycam-presentatie sneaky filmen en hun mobieltjes zien checken (in splitscreens) op het moment dat de kracht van het beeld wordt uitgelegd. En dat is de kern van de film: beeld is steeds alomtegenwoordiger en vrijwel niemand vindt dat echt prettig.

De beschouwelijke inslag bevalt me ook. De film neemt risico’s en niet alles pakt hierdoor even goed uit (de connectie tussen duiven, misdaad in Baltimore en beelden van Venus is misschien wat vergezocht; het stuk over de bodycam duurt te lang; de voice-over is te pretentieus). De makers hebben zelfs nog een stuk geschrapt, bekennen ze achteraf (het filmen van studenten die een film maakten waarbij ze zelf ook weer gefilmd werden).

Het is ook een film die je wel steeds een paar stappen voor is. Er is geen dystopisch rampscenario waar we heen koersen maar er zijn veranderingen. Dat is juist het punt: ik zie liever een film iets nieuws proberen en daarin niet helemaal slagen dan een conventionele film over camera’s in ons leven die je van voor naar achteren kunt voorspellen.

 

29 november 2021

 

IDFA 2021 – Deel 1: Four Journeys
IDFA 2021 – Deel 2: Young Rebels
IDFA 2021 – Deel 3: Excentrieke karakters
IDFA 2021 – Deel 4: Invloedrijke rocksterren 
IDFA 2021 – Deel 5: Luchtige films
IDFA 2021 – Deel 6: Films in tijden van corona
IDFA 2021 – Deel 7: Nieuws uit WOII

 

MEER FILMFESTIVAL

IDFA 2021 – Deel 7: Nieuws uit WOII

IDFA 2021 – Deel 7: 
Nieuws uit WOII

door Jochum de Graaf

De Tweede Wereldoorlog is nog steeds hét ijkpunt voor onze geschiedenis. Ook na 76 jaar bevrijding komen er nog ieder jaar nieuwe films en documentaires uit. IDFA heeft er een speciaal thema van gemaakt: Nieuws uit WOII.

 

Babi Yar. Context

Babi Yar. Context
In 1952 besluit de gemeente Kiev dat er over het terrein industrieel afval geloosd mag worden. In later jaren verrijzen er flats rond het terrein. Daarna herinnert er nog maar weinig aan het ravijn vlakbij Kiev waar op twee dagen in september 1942 33.771 Joden door de nazi’s werden doodgeschoten.

In zijn kenmerkende, gedragen en uiterst zorgvuldige stijl laat Sergeij Loznitsa de beelden voor zichzelf spreken, het verhaal vertellen. In Babi Yar. Context zien hoe het zover gekomen is. Beelden van het uitbreken van de oorlog, de beschieting van de brug over de Dnjepr bij Kiev, de inname van Lvov (Lemberg) door de Duitsers, de toejuichingen van de plaatselijke bevolking voor de Wehrmacht, de enthousiaste ontvangst dat bevelhebber Frank ten deel valt.

De Joden werden als vijfde colonne, Sovjet-sympathisanten, gezien. Loznitsa toont verontrustende beelden van mensen die door hun buren worden geslagen, uitgekleed en door de straten gesleept. Na hevige gevechten wordt Kiev ingenomen en ook daar worden de Joden door zowel de bezetter als de plaatselijke bevolking als zondebok aangemerkt. Ze moeten zich melden bij de Ortskommandatur, gemakkelijk zittende kleding aandoen, op 29 en 30 september worden ze aan de rand van het ravijn gebracht en genadeloos neergeknald.

Een week later wordt er in Kiev een triomfantelijke parade gehouden, schokkend de klaarblijkelijke onverschilligheid van de duizenden toeschouwers, die toch geweten moeten hebben van de gruweldaad die zich in hun achtertuin afspeelde. Mei 1943 herovert het Rode Leger eerst Kiev en vervolgens Lvov en zien we hoe de bevolking de nieuwe bevrijders toejuicht. Kort daarop worden de eerste internationale journalisten in Babi Jar rondgeleid, in 1946 start het tribunaal.

We krijgen de indrukwekkende getuigenis van actrice Dina Pronicheva ,die zich vanaf 9 uur ’s ochtends in het ravijn schuil wist te houden om aan het eind van de middag langzaam door de berg lijken een weg omhoog te banen. We staren minutenlang naar de in eerste aanleg ontwijkende en vervolgens emotieloze bekentenis van soldaat Hans Isenmann dat hij iets van 120 Joden heeft vermoord.

En dan die niet minder schokkende beelden van de openbare executie van dertien schuldig bevonden oorlogsmisdadigers, de bungelende lijken op het centrale plein tegen de achtergrond van het verwoeste Kiev en de tienduizenden toegestroomde inwoners die daar getuige van zijn blijven nog wel even op je netvlies hangen.

In zijn beste documentaires als State Funeral, The Event en Maidan laat Loznitsa ons met zijn meesterlijke montage van lang verborgen archiefmateriaal de loop van de geschiedenis zien. Door zijn scherpe focus op verbazingwekkende, meedogenloze details komt de betreffende gebeurtenis vervolgens uiterst scherp tot leven. Babi Yar. Context heeft echter een veel minder sterke focus.

Ongetwijfeld heeft de terreurdaad van Babi Yar context nodig, maar in deze film waaiert die nogal breed uit. De bezetting en later weer herovering van Lvov en Kiev worden als een soort oorlogsreportages breed uitgemeten, van het ravijn krijgen we weliswaar zeer aangrijpend verstilde beelden te zien, maar het is eerder een bescheiden fotoreportage van na de gebeurtenis zelf. Babi Yar. Context is daarmee eerst en vooral een kroniek van de oorlog in de Oekraïne met Babi Yar als uitwas.

 

Three Minutes: A Lengthening

Three Minutes: A Lengthening
Zomer 1938 komen vijf Amerikanen op een vakantietrip door Europa in het Poolse Nasielsk terecht, een klein dorp ten noordwesten van Warschau met zo’n 7.000 inwoners, van wie 3.000 Joods. Ze schieten er een filmpje van drie minuten waarbij de inwoners zich voor de camera verdringen. Drie minuten over de belangrijke knopenfabriek met zijn Joodse eigenaren, over de ornamenten op de synagoge, de bakker, de handelslui, de winkels, de lommerrijke straten en pleinen; een doodgewoon Pools-Joods dorpje eind jaren dertig van de vorige eeuw.

In Three Minutes: A Lengthening ontleedt Bianca Stigter beeld voor beeld het filmpje. Wie zijn die mensen die zo vrolijk voor de lens verschijnen. Wat is de betekenis van het ornament boven de synagoge? Wat staat er in de korrelige letters boven de kruidenierswinkel? Meest navrant is het voorlezen van een ooggetuigenverslag van de deportatie van de Joden in december 1939, terwijl we kijken naar de anderhalf eerder opgenomen beelden van het marktplein waar ze zich moesten verzamelen.

Het telkens herhalen en inzoomen op de beelden is een procedé dat werkt. Steeds sterker dringt het besef door dat vrijwel niemand de holocaust heeft overleefd. In 1945 waren nog slechts 100 van de Joden van Nasielsk in leven.

 

Turn Your Body to the Sun

Turn Your Body to the Sun
Turn Your Body to the Sun vertelt het ongelooflijke verhaal van een Sovjetsoldaat van Tataarse afkomst die bijna vermalen werd door de wereldgeschiedenis. Tijdens de Stalin-terreur van de jaren dertig werden de Tataren naar Siberië gedeporteerd; toen de Duitsers de Sovjet-Unie binnenvielen werden ze gedwongen in het Rode Leger dienst te nemen. De vader van de in Amsterdam wonende schrijfster Sana Valiulana moest ook gedwongen dienst nemen in het Wolga-Tatarenbataljon dat aan het Oostfront een meedogenloze strijd tegen de Hitlertroepen uitvocht.

Nog voor de ommekeer bij de Slag om Stalingrad werden ze gevangen genomen en voor de keus gesteld: óf de dood óf overlopen naar de Duitse kant en aan de zijde van de Wehrmacht vechten. De meeste Tataren kozen voor dit offer they could not refuse en kwamen aan het Westfront terecht, in Frankrijk, Normandië. Na D-day worden ze krijgsgevangen genomen door de Amerikaanse en Canadese troepen en de vader van Valiulana kwam nu aan de geallieerde kant terecht waar hij als tolk werd ingezet. Tijdens de Conferentie van Yalta werd afgesproken dat alle krijgsgevangenen weer terug naar hun eigen land zouden gaan. Vader Valiulana keerde terug naar Moskou, waar hij onmiddellijk op transport werd gesteld naar de Goelag, een strafkamp diep in de toendra waar hij dwangarbeid verrichte bij winterse temperaturen van min 30. Pas na de dood van Stalin, in 1956, kwam hij vrij en kon dankzij een liefdesrelatie die per brief ontstond, nog iets van een familieleven opbouwen.

Aliona van der Horst, die op het vorige IDFA furore maakte met haar Liefde is Aardappelen, volgt Sana Valiulana op haar zoektocht naar haar vader, in de trein met haar zus op weg naar de Goelag, naar Perm in de Oeral, citerend en raadplegend de dagboeken die hij achterliet, het spoor terug volgend van de man die na de oorlog bleef zwijgen over wat hij had meegemaakt. Valiulana wil invulling geven aan wat ze alleen in het Nederlands kan aangeven als de ‘onvervuldheid’ van haar vaders leven.

Met een ingetogen montage, gebruikmakend van technieken als double-pass, inzoomen op en inkleuren van bijzondere archiefmateriaal geeft Van der Horst een sterke extra dimensie aan het verhaal. Bijna ondraaglijke beelden van de verschrikkingen en ontberingen van de strijd aan het front, de wrede en onmenselijke behandeling in de krijgsgevangenkampen en dan ook nog eens de miskenning en minachting die hen na de oorlog ten deel viel.

Turn Your Body to the Sun is een monumentaal eerbetoon aan de miljoenen krijgsgevangenen wier geschiedenis veel te lang verborgen bleven.

 

Housewitz
Avond aan avond kijkt Lous Hoogendijk, een excentrieke oudere vrouw in Amsterdam Zuid, naar treinreizen op tv – Rail Away, Die schönsten Bahnstrecken – een stuk of tien afstandsbedieningen in gevarieerde vorm van ouderdom onder handbereik. Het lijken op het eerste gezicht tamelijk gewone beelden: vrouw, tv kijkend in ruime woonkamer, met kat. Maar allengs wordt haar worsteling om te leven met haar oorlogstrauma meer en meer duidelijk.

In het huis is het een enorme chaos, ze kan bijna niets weggooien, dan komen herinneringen boven die te veel pijn doen. Tv kijken doet ze vooral ’s nachts om de nachtmerrie te ontwijken waarin ze niet meer weet hoe ze naar huis moet komen, net als op de dag dat ze als jong Joods meisje gedeporteerd werd.

Ze leest de brieven voor die ze vanuit het kamp schreef. In Westerbork was de goulash nog wel ok, in Theresienstadt was het eten uiterst beroerd. De vlektyfus en andere vreselijke ziekten, de ontmenselijking in het concentratiekamp. Geëmotioneerd vertelt ze dat ze het lot van haar vader en broer in de gaskamer voor zich ziet, hoe oneerlijk het is dat haar  broer, ‘zo’n mooie jongen’, vermoord is en zij de oorlog wel overleefde.

Tientallen jaren is ze het huis niet meer uit geweest, haar kinderen zorgen voor haar. Dochter Oeke Hoogendijk, documentairemaker van onder andere het veelgeprezen Het Nieuwe Rijksmuseum en Mijn Rembrandt, belt haar moeder iedere dag, soms een paar keer: ‘Ja daar ben ik’. ‘Ja, ik ook’. Het zijn vaak tragikomische gesprekken, ‘Kamperen? Gaan jullie weer kamperen? Nou dat is aan mij niet besteed, ik zit de hele dag al in het kamp’. Met mondaine hoed en zonnebril kan ze in de tuin helemaal losgaan op de house van DJ Tiësto, dat heeft een kalmerende werking op haar gemoedsrust.

Oeke Hoogendijk speelde al lang met het idee om het leven van haar moeder in de schaduw van de Holocaust te verfilmen en weet haar daarvan te overtuigen. Maar al na een paar weken gooit ze de cameraploeg het huis uit, ‘ik voel me op m’n best wanneer ik alleen ben’. Dochter Oeke laat webcams installeren, wat als bijkomend gevolg heeft dat het portret nog aan diepgang wint. Hoe ze door het huis rommelt, de kat toespreekt, midden in de nacht diep onder de dekens naar de radio gaat luisteren, veel in zichzelf praat, de eerlijkheid van het verdriet combinerend met haar scherpe gevoel voor humor.

Housewitz, met die fijne dubbelzinnige titel, vindt een knappe balans tussen het opspelende leed van de kampherinneringen, afgewisseld met de mentale rust van eindeloze treinreizen op tv.

 

28 november 2021

 

IDFA 2021 – Deel 1: Four Journeys
IDFA 2021 – Deel 2: Young Rebels
IDFA 2021 – Deel 3: Excentrieke karakters
IDFA 2021 – Deel 4: Invloedrijke rocksterren 
IDFA 2021 – Deel 5: Luchtige films
IDFA 2021 – Deel 6: Films in tijden van corona
IDFA 2021 – Deel 8: Experimentele films

 

MEER FILMFESTIVAL