IDFA 2021 – Deel 8:
Experimentele films
door Bob van der Sterre
Films die iets anders willen laten zien, zijn bij IDFA in de minderheid. De meerderheid zijn conventionele docu’s over mensen of maatschappelijke thema’s. Een goed voorbeeld van geslaagd experiment was vorig jaar New Gods. Zo’n film was er dit jaar niet maar er waren wel aardige andere experimentele films.
Voor we overgaan tot de films eerst nog een terugblik op het festival dat zaterdag eindigde. Wederom speelde corona een hoofdrol. Nog niet zo in de films – lees het stuk Films in tijden van corona – maar wel in de programmering. Deze IDFA koos voor een grotendeels fysiek programma. In coronatijden blijft dat een groot risico. Tijdens het laatste weekend van het festival kwam het nieuws over de nog besmettelijker omikronvariant. Dat kwam bovenop de stijgende besmettingen en de herinvoering van lockdowns. Voor vandaag (zondag) werden alle voorstellingen geannuleerd.
Het hybridefestival is denk ik (voorlopig) het festival van de toekomst. Een 1 op 1 virtueel programma lijkt nog niet haalbaar door de filmrechten. Ernaar streven is toch wel verstandig voor de meeste filmfestivals momenteel, willen ze zich door deze coronacrisis heen slepen. Ik heb zelf meer dan de helft van de films niet kunnen zien omdat ik geen zin heb in overbodig reizen en films fysiek bezoeken als de besmettingen toenemen.
Nu waren slechts elf publieksfilms online te zien en moest ik het doen met de persbibliotheek, waar gelukkig veel te vinden was, maar niet alles. De spoeling leek me hierdoor wat dunner dan normaal. Dat kan ook bedrieglijk zijn omdat ik niet alles heb gezien wat ik had willen zien. Aan de andere kant ben ik ook elke keer weer blij dat er ondanks de coronacrisis nog steeds films worden gemaakt en ik ondanks de crisis nog festivals kan ‘bezoeken’.
Kunnen we volgend jaar voor eerst sinds 2019 zonder coronagedoe het festival bezoeken? Laten we het hopen!
Pele (Skin)
Graffiti is al sinds de Romeinen een middel om je te uiten. Graffiti evolueerde de afgelopen decennia in street art. Vroeger dacht je van een groot wit gebouw: waarom maken ze daar geen kunst? Ach, de mensheid… Toch verandert er soms wel iets ten goede. Nu zie je een enorm stuk street art op die plek en het verbaast je niet eens meer. Ook de Braziliaanse stad Belo Horizonte staat er vol mee.
Pele laat de mooiste street art zien van Belo Horizonte maar is meer dan een parade van straatkunst. De film vertelt ook een verhaal. Het verhaal van de mensen die hun wanhoop op muren uiten. Ze schrijven over politiek, milieu, racisme, homohaat, misdaad, drugs. Van wanhopig tot kwaad, van ironisch tot simplistisch. Daarbij hoor je geluiden van bijvoorbeeld demonstraties. Maar ook minder politieke onderwerpen als muziek, kunst en die typische ‘filosofische’ grapjes van street art komen aan bod: Destroy your ego before it destroys you. Of: Wander in wonder.
Met het beeld van de street art pakken we toevallig opduikend Braziliaans straatleven mee. Mensen die bij de street art capoeira dansen, yoga doen, parkour oefenen, selfies maken, of gewoon zitten niksen. Het wordt niet Braziliaanser dan een dansfeest op straat waarbij jong en oud, zwart en wit door elkaar dansen.
Eenvoudige maar ook fraaie documentaire van Marcos Pimentel, voor iedere street artliefhebber sowieso een must. Een ode aan de vele anonieme straatkunstenaars ter wereld. Misschien is er al eerder zo’n soort film gemaakt in een andere grote stad maar ik ken het niet.
Users
Een machine wiegt een baby. Iemand haalt met een machine containers vanaf een schip. Machines reinigen water. Een geautomatiseerd systeem van planten die ondergronds geteeld worden. Megaterreinen met zonnepanelen. Een zwemmer die in een zwembad tegen de stroming in zwemt (en op dezelfde plek blijft zwemmen). Olieraffinaderijen. Bosbranden. Goederentreinen. Fabrieken. Internetkabels op de bodem van de oceaan.
Af en toe hoor je iemand iets zeggen: ‘Er zijn genoeg kabels op de oceaanvloer om de aarde 30 keer te omwikkelen.’ Dan zien we een kind een game spelen.
De film (of video-essay) van Natalia Almada toont prachtige beelden (veel symmetrie en dronebeelden) ondersteund met aangename dromerige muziek, die je in een kalmerende sfeer brengt, zozeer dat ondergetekende er twee keer bij in slaap viel. Het is een truc die al sinds Koyaanisqatsi (1982) regelmatig wordt toegepast in documentaires. De film doet me ook een beetje denken aan films van de in 2014 overleden Michael Glawogger, bekend van Megacities en Workingsman’s Death. Toch is het ook heel anders. Glawogger richtte zich op de beelden en Almada wil een verhaal vertellen. Daarnaast laat Almada ook haar gezin zien, zoals haar zoon die in deze technologische tuin opgroeit.
Wat ik wel mis, is de pointe van dit alles. Het gaat over de relatie tussen mens en technologie, dat is duidelijk, maar de combinatie van de beelden is mij te lukraak om hier wat zinnigs uit te halen. Mooie beelden, dunne inhoud.
All Light Everywhere
Het bedrijf Axon maakt tasers en bodycamera’s. We krijgen een rondleiding in het bedrijf. En volgen een presentatie over de bodycamera bij de politie. Tegelijk volgen we een ander bedrijf dat als Google Maps in real time een stad in de gaten kan houden (Baltimore). Hij probeert de Baltimorianen voor zijn idee te winnen maar niet iedereen ziet het zo. ‘Het was een heftige avond. Maar dat kan ook komen omdat er camera’s aanwezig waren.’
Dat is nog niet alles. We kijken naar duiven die vliegen met camera’s om. We schakelen over naar een wetenschappelijk onderzoek, waarbij breingolven van mensen worden gevolgd om te zien waar ze naar kijken. We zoomen ook uit en leren over de uitvindingen die hieraan vooraf gingen. Dat er al bewegend beeld van Venus was voordat de Lumière-broers hun films maakten. Mensen vatten die bewegingen toen niet maar het waren de beelden zelf die voor ‘vervuiling’ zorgden. Ook uit die tijd: een camera die werkte als een mitrailleur (handen omhoog… voor de foto). Mug shots werden al in de 1840’s bedacht en later werden er ook afmetingen en maten en vingerafdrukken aan toegevoegd om het toeval meer uit te sluiten. ‘Een choreografie tussen politieagent, vastzittende persoon en wetenschappelijke instrumenten.’
De rol van camera’s voor onze eigen veiligheid, daar gaat dit documentaire-essay over. Maar het is niet de zoveelste journalistieke documentaire (gelukkig). Dit is beschouwelijker: wat zien we eigenlijk als we iets zien? Want er is ook materiaal buiten beeld, zoals de bodycam de agenten zelf niet laat zien. Waar gaan we zelf de grenzen leggen? Axon geeft zelf een impressie van de politie in de toekomst, met drones, camerabrillen, je trekt je pistool en de camera gaat automatisch lopen. Zorgen? Hoezo? Het is immers voor je eigen veiligheid! Elk gesprek over beelden eindigt bijna in een ruzie tussen voorstanders (meer veiligheid) en tegenstanders (minder privacy).
De ambitieuze film van Theo Anthony heeft een sterke visuele visie en een geslaagde soundscape-achtige soundtrack. Een film over beeld biedt ook veel mogelijkheden. Met een bodycam door een winkelcentrum lopen. Agenten tijdens de bodycam-presentatie sneaky filmen en hun mobieltjes zien checken (in splitscreens) op het moment dat de kracht van het beeld wordt uitgelegd. En dat is de kern van de film: beeld is steeds alomtegenwoordiger en vrijwel niemand vindt dat echt prettig.
De beschouwelijke inslag bevalt me ook. De film neemt risico’s en niet alles pakt hierdoor even goed uit (de connectie tussen duiven, misdaad in Baltimore en beelden van Venus is misschien wat vergezocht; het stuk over de bodycam duurt te lang; de voice-over is te pretentieus). De makers hebben zelfs nog een stuk geschrapt, bekennen ze achteraf (het filmen van studenten die een film maakten waarbij ze zelf ook weer gefilmd werden).
Het is ook een film die je wel steeds een paar stappen voor is. Er is geen dystopisch rampscenario waar we heen koersen maar er zijn veranderingen. Dat is juist het punt: ik zie liever een film iets nieuws proberen en daarin niet helemaal slagen dan een conventionele film over camera’s in ons leven die je van voor naar achteren kunt voorspellen.
29 november 2021
IDFA 2021 – Deel 1: Four Journeys
IDFA 2021 – Deel 2: Young Rebels
IDFA 2021 – Deel 3: Excentrieke karakters
IDFA 2021 – Deel 4: Invloedrijke rocksterren
IDFA 2021 – Deel 5: Luchtige films
IDFA 2021 – Deel 6: Films in tijden van corona
IDFA 2021 – Deel 7: Nieuws uit WOII