Sombere mannen

door Bob van der Sterre

Hoffman ♦ La Tregua ♦ Vincent, François, Paul et les autres

 

Mannen met depressies: een lastig onderwerp in cinema. Ze zijn vaak psychopathisch of heldhaftig (kan soms hetzelfde zijn) maar zelden ordinair somber. Hieronder drie films die dat niet uit de weg zijn gegaan.

Hoffman (1970) beschrijft het leven van Hoffman. Hij is erg, erg somber. Zo somber dat hij het niet meer raar vindt om zijn secretaresse te ontvoeren en af te persen om zijn zin te krijgen: een weekend met haar door te brengen.

Ongemakkelijke humor met Peter Sellers
Ze heeft er natuurlijk totaal geen zin in. Dat levert pijnlijke opmerkingen van Hoffman op als: ‘Elke man die lijdt aan grote seksuele frustratie zou gek zijn als hij het meisje van zijn dromen niet helemaal… ten volle gebruikt.’ En: ‘Miss Smith, je bent hier om twee armen, twee benen, een gezicht te zijn, en wat in het midden zit.’

Pittig verhaal, dit script van Hoffman. Afpersing, onvrijwillige seks. De ongemakkelijke humor doet denken aan The Office. Dat komt vooral door de dialogen, geschreven door Ernest Gebler, die geweldig klinken dankzij de acteerkwaliteiten van Peter Sellers.

Soms is het wrange humor op zijn best:
– Miss Smith. Ik wil een brief dicteren.
– Nu?
– Ja nu! Aan Miss Janet Smith. Beste Miss Smith, ga naar bed. Hoogachtend. Mr Benjamin Hoffman.

Depressief als hij is, spaart hij zichzelf ook niet: ‘Vrouwen over de hele wereld raken gestrest van mannen met mijn gezichtsuitdrukking.’

Dat Sellers de rol van Hoffman zo sterk speelt, trekt de film omhoog naar een niveau waar het met een andere acteur niet snel zou zijn gekomen. Maar het kwam daarmee ook iets te dichtbij. Zijn portret deed Sellers aan zichzelf denken. Hij probeerde de rechten van de film van Alvin Rekoff te kopen zodat hij zelf de film opnieuw kon verfilmen. Dat mislukte. Resultaat: Sellers werd zelf depressief.

Hoewel ik zijn reactie wel begrijp, moeten we er eigenlijk gelukkig mee zijn dat het niet lukte. Er zijn maar weinig eerlijke portretten van ongelukkige mannen. Met drank als remedie tegen lastige, serieuze emoties waar ook een komediant ook geen raad mee weet.

Menselijke kletsfilm
La Tregua (1974) pakt de somberheid veel meer onderhuids aan. In deze Argentijnse film (naar een boek van de Uruguayaanse schrijver Mario Benedetti) kijken we naar weduwnaar Martin. Hij heeft moeite met het feit dat zijn leven grotendeels voorbij is.

Zijn leven gaat vooral dóór. Een saaie kantoorbaan en moeizame relatie thuis met zijn drie kinderen (Esteban, Laura, Jaime). Zijn bestaan wordt erdoor vergald. Op het werk door flauwe, roddelende collega’s. En thuis door een generatiekloof van jewelste. Een probleem is dat zijn kinderen nog thuis wonen door de economische crisis. Dat levert stress op. Zeker wanneer Jaime homoseksueel blijkt te zijn.

Martin kan niet naar links, niet naar rechts. Het maakt hem immens somber. Een nieuwe generatie haalt hem bovendien in. Enig lichtpuntje nog is Blanca, op wie hij een oogje heeft.

Een menselijke kletsfilm zonder politieke inhoud, die meer zegt over de Uruguayaanse maatschappij van de jaren zestig dan die van Argentinië van de jaren zeventig. Dat is wel een beetje raar. Alsof je een Franse roman zou verfilmen in Amsterdam maar alles verder intact zou houden (zonder er bijvoorbeeld af en toe een ‘Houd je kanis, klootzak’ in te gooien).

De somberheid ligt er niet dik op – eerder het tegendeel. Dat komt dankzij de sterke hoofdrol van Hector Alterio, die hier zijn Martin een echt mooie sombere uitdrukking meegeeft. De somberheid is onderhuids voelbaar. Sergio Renan gaf als regisseur sowieso veel ruimte aan de acteurs, die allen een theatrale achtergrond hadden.

De Argentijnse censors van het fascistische regime lagen blijkbaar niet echt wakker van dit drama. De film werd in 1975 zelfs ingezonden voor de Oscars.

Maar liefst drie sombere mannen
En in Vincent, François, Paul… et les autres uit 1974 zien we niet één, maar drie mannen worstelen met hun somberheid. Vincent: populaire eigenaar van een fabriekje maar niet zo goed in zijn boekhouding. François: arts die gezwicht is voor het grote geld en wiens vrouw met jan en alleman naar bed gaat. En Paul… (daar is ie weer): schrijver die door een blokkade niet meer schrijft en zijn vrouw heeft genoeg van zijn gezeik.

En dus de anderen… Een stroom aan kennissen en vrienden van Vincent, François en Paul. Het is heel gezellig allemaal. Samen op jacht, samen een brandende hut blussen, samen naar een bokswedstrijd.

Ondertussen, achter de schermen, zoals in het echte leven, trekken de vrouwen aan de touwtjes. Hier Julia, Lucie en Catherine. Dat kan het leven voor een man soms erg complex maken. Zoals in het geval van Vincent. Zijn minnares verlaat hem, hij wil zijn ex weer terug en wil zijn eigen bedrijf ook niet kwijt. Het maakt hem radeloos.

Vincent, François, Paul… et les autres is een film die maar een ding wil zeggen: het volwassen leven is moeilijk. In deze film geen oplossingen, geen levenslessen. Dat maakt de film sterk. We lezen het verdriet alleen in de droopy ogen van Yves Montand die Vincent speelt. Is de film daarmee ook goed? Dat is lastiger te zeggen.

Je hebt er iemand als Claude Sautet voor nodig om dat in wezen simpel drama geloofwaardig en menselijk neer te zetten, zonder dat het al té dramatisch wordt, waar modern drama vaak een handje van heeft. Een kenmerk van deze twintig jaar geleden overleden regisseur, die meer van zulk mooi drama maakte, zoals César et Rosalie en Un Mauvais Fils.

1974: een tijd dat Gérard Depardieu nog in de schaduw speelde van andere grootheden, Yves Montand, Serge Reggiani en Michel Piccoli (onlangs aan ons ontvallen). Zo fit (toen nog) dat Depardieu geloofwaardig voor een amateurbokser door kon gaan. En dit waren tijden dat men zoveel pafte dat ik deze film ervan verdenk zichzelf te financieren met sluikreclame.

Ook lekker seventies is de de bokswedstrijd waarmee de film relaxed nog een minuut of twintig duurt. Misschien was de editor ook even levensmoe en liet ie de filmkraan maar lekker lopen. Waar is het toch allemaal goed voor, alles, immers?

 

7 september 2020

 

 

 
Alle Camera Obscura

Eigenwijze meisjes

door Bob van der Sterre

Das Schrecklichen Mädchen ♦ All Men are Liars ♦ Galls

 

Meisjes en vrouwen: vaak problematisch in cinema. Te perfect, te oppervlakkig, te stoer. Waar zien we eerlijke portretten van leuke en eigenwijze vrouwen? Er zijn een paar voorbeelden in de obscure hoek. 

In Das Schrecklichen Mädchen uit 1989 is de brave Sonja een modelleerling. Ze schrijft een essay, wint een prijs, versiert de leraar en haar broers en zussen krijgen aldoor te horen: Schrijf ook een boek zoals Sonja.

Foute burgemeester
Haar tweede essay heeft een lastiger onderwerp: haar dorp Pfilzing in de Tweede Wereldoorlog. Ze maakt heel wat los in haar zoektocht naar de waarheid achter de foute burgemeester Zumtobel. Daarbij prikt ze op een plekje waar de lokale oudere Duitsers niet graag geprikt willen worden: oorlogsgeschiedenis. Ze loopt het ene archief in en het andere uit. Het krijgen van twee kinderen stopt haar niet om verder te werken aan dit project.

Het leuke van Das Schrecklichen Mädchen is dat het verhaal totaal niet voorspelbaar is. Het is typisch Duits in de zin dat het gaat over geschiedenis en politiek. Bijna een whodunnitmysterie over wat er veertig jaar eerder in de oorlog gebeurd is. Haar strijd voor de waarheid levert veel negatieve reacties en bedreigingen op.

Ook is de stijl van deze namaakdocumentaire niet zo gewoon als je denkt: het is erg losjes en bevat volop komische knipoogjes, zoals dat Charlie Zumtobel – afstammeling van een in de oorlog foute Zumtobel – een chocoladefabriek heeft. Héél losjes is de bank met tafel die om een markt rijdt (alsof ze in hun huiskamer zitten). De truc schiet zijn doel voorbij maar laat zien dat de makers wel lef hadden. Of denk aan de persmensen die in haar huiskamer op haar afspringen. Of het enorme tempo. In veertig minuten zie je al meer dan in menig complete speelfilm.

Een leuk portret van een getalenteerde, eigenwijze vrouw. Zo zie je maar dat het best goed kan komen met je stoutheid als anderen je de stuut van de klas noemen. Eigenwijsheid zit aan de binnenkant. Bovendien is deze satire van 1989 nu nog steeds van toepassing.

Alle mannen liegen
In All Men are Liars uit 1995 zijn er een aantal eigenwijze meisjes. Ze vormen een toerende meisjesband. Op een dag komen ze aan in een klein stadje. De meisjesband ontslaat daar de enige man (hij loog en ging met twee bandleden tegelijk) en zoekt een vrouw, om voor eens en voor altijd van die mannen af te zijn.

De meisjes in de band hebben geen man nodig. Hoewel natuurlijk niet iedereen lesbisch is, en sommigen toch de aanrakingen wensen van een man, zoals bijvoorbeeld de zachtaardige Angela.

In het stadje woont de even zachtaardige Mick, die vrouwelijke trekken heeft. Zijn moeder neemt de benen (voor de zoveelste keer). De druppel: zijn vader die zonder wat te zeggen de piano heeft verkocht.

De meisjesband biedt kansen voor Micks muziekcarrière. Maar een man willen ze dus niet meer. Opgejut door zijn broertje verkleedt hij zich als Michelle en dringt tot de band door. Maar natuurlijk niet tot het hart van het Angela, die juist een beetje haar ‘wilde’ kant aan het ontdekken was. Ze datet Micks vader en kust Mick als Michelle. Maar alle mannen liegen, komt ze achter.

Ik hou van Australische films. Ze zijn niet zo hemelbestormend of origineel. Wel hebben ze meer het hart op de juiste plaats dan de meeste Amerikaanse films. Een maf hart meestal – je moet ervan houden – maar dat is beter dan film als een herhaalbare truc te benaderen.

Ze gaan zo vaak over halvegaren – zoals Barry in deze film ook weer is. Niet alleen idioten spelen vaak een grote rol. Ook travestie. Denk aan Priscilla, Queen of the Desert of Dame Edna. Van die onderwerpen waar we in Nederland al decennia eerder stopten met om te moeten gniffelen.

Frappant is dat juist deze schattige ninetiesfilm een carrièrekiller was voor iedereen, op John Jarratt (vader Barry) na. Regisseur Gerard Lee schreef pas twintig jaar later weer een filmscript (en niet lang daarna de populaire serie Top of the Lake). Hoofdpersonen Toni Pearen en David Price hadden met hun charmante spel en knappe gezichten een mooie loopbaan in het vooruitzicht. Maar speelden nooit meer in een film!

Een hut, aardappelsoep en liefde
In Gals (1961) komt Tosya, een zeldzaam eigenwijs meisje, aan in een Siberisch gehucht. Jonge mannen hakken daar hout, vrouwen bereiden het eten. Dat staat in het Sovjetplan. ‘Van 1 kubieke meter hout kun je 200 kilo papier maken. Jouw handschoenen zijn niet van wol… maar van dennenhout.’

In dit sneeuwrijke Sovjetdorp is het hard werken voor Tosya. Het is haar eerste baan. ‘Heb je geen kussen mee? Wat kom je hier doen dan?’ Ze moet takken rapen in het bos en ze is de kok.

Tosya is flink eigenwijs. Ze gaat tekeer tegen apparatsjiks, laat zich door niemand iets aanpraten. ‘We laten je niet gaan.’ ‘O, je hebt geen recht, ik ben oud genoeg, ik heb een paspoort, ik loop wel blootsvoets door de sneeuw!’

Dat trekt de aandacht van jongens. Ilya, topdammer, wedt er een bontmuts om dat ze binnen een week de zijne zal zijn. Maar hij gaat meer voelen.

Een charmante, mooi gefilmde en ook volslagen oubollige komedie over meisjes en jongens. Zegt in zijn oubolligheid veel over deze tijd in Sovjet Rusland. Dit is een Sovjetideaal (maar goed, romcoms zijn per definitie romantisch, en dit blijft natuurlijk een communistische productie). Een hut, aardappelsoep en liefde, meer heb je niet nodig.

De rolpatronen zijn wel even een stap terug voor mensen in onze tijd en maatschappij. Vrouwen doen het simpele werk, mannen zijn hardcore. En ze drinken bier (maar altijd iets minder dan in de werkelijkheid).

Het eigenwijze kind is ook wel onuitstaanbaar, doet alles gehaast en emotioneel. Anfisa geeft alleen haar eerlijke mening (liefde bestaat niet) en Tosya slaat er meteen op los! De flirtles die daarop volgt van Anfisa is indrukwekkend… De film vergeet daar even zijn braafheid.

Kortom: eigenwijsheid is leuk maar zoals met alles…  met mate!

 

18 januari 2020

 

 

 
Alle Camera Obscura

Welkom bij de grote Camera Obscura Quiz!

Voor de duidelijkheid: deze quiz is niet heel serieus, zoals de rubriek Camera Obscura ook niet zo heel serieus is. Bob van der Sterre, die deze rubriek al 10 jaar maakt, stelde de quiz samen.

De vragen zijn uiteraard obscuur, zoals je bij een obscure quiz niet anders zou mogen verwachten. Wil je het toch proberen? Ga je gang!
Het zijn 40 vragen, je bent er ongeveer een kwartiertje mee bezig.

Ga hier naar Camera Obscura

Onverfilmbare boeken

door Bob van der Sterre

Ulysses ♦ Zazie dans le Métro ♦ Majstor i Margarita

 

Ze hebben sommige regisseurs toch niet afgeschrikt om het toch eens te proberen. Denk aan de trilogie van Lord of the Rings. Hier films van drie andere boeken waarvan je niet begrijpt dat iemand het toch durfde.

Een onverfilmbaar boek is een boek waarbij de nadruk ligt op stijl of een ander literair idee. Zaken die niet te vertalen zijn naar het scherm. Tegenwoordig zijn romans netter, meer gepolijst, als het ware hebben de schrijvers ervan de contracten voor de film- of tv-productie al in het achterhoofd. In vroegere tijden golden andere wetten.

Niet achttien uur lang
Neem Ulysses, James Joyces roman uit 1922. De kortste synopsis: Stephen Dedalus, Leopold Bloom en Molly Bloom beleven een dag in Dublin. Hun karakters zijn gebaseerd op de karakters van Homerus’ Odyssee. Ulysses is een niet makkelijk te lezen boek. Meer literaire stijlen en grillige associaties vind je zelden in een roman.

In de jaren zestig kocht Joseph Strick toch de filmrechten van James Joyce’ Ulysses. Niet voor niets dat mensen er nog niet voor in de rij stonden om dat te doen. Zelden was een roman onverfilmbaarder.

In 1967 verscheen de film eindelijk. De reacties waren positief. En met recht. De film ademt veel zelfvertrouwen met z’n visuele vondsten en de combinatie van ernst en speelsheid – die heel goed past bij Ulysses. Bloom loopt een restaurant binnen, je ziet mensen eten en je hoort varkensgeluiden. Soms moet je zelfs denken aan Monty Python.

Het knappe is het evenwicht van vondsten en mensenportretten. In de kern blijven Bloom en Dedalus echte mensen met echte issues. Hoewel het budget laag was, hebben Strick en zijn crew zich overtroffen met het acteren en het camerawerk. Terwijl hij toch vond dat hij veel te weinig tijd had om het echt goed te doen.

Hoewel de film tammer lijkt dan Stricks The Balcony had Ulysses meer last van censuur. Daarmee was het een echo van de publicatieverboden rondom het boek destijds. Ierland hield het vertoningsverbod zelfs vol tot zo’n tien jaar geleden. De Britse censor in 1967 eiste 29 cuts in de film. Strick verving ze door blanco stukken met gruwelijke geluiden. De verbaasde censor liet de film toen maar compleet vertonen.

Godzijdank voor al die mensen heeft Strick niet vastgehouden aan zijn oorspronkelijke idee om de film achttien uur te laten duren. Wat een werk had dat wel opgeleverd voor censors? Er hadden er 100 alleen voor deze film moeten worden aangenomen.

Lichtvoetige coming of age
Een ander onverfilmbaar boek is Zazie dans le Métro. De lichtvoetige coming-of-ageroman van schrijvende wiskundige Raymond Queneau is een van de grappigste boeken die ik ken.

Zazie komt op bezoek bij haar oom, Gabriel, die misschien wel ‘hormoseksueel’ is. In elk geval is hij nachtclubdanser en woont hij samen met Albertine. Zazie bezorgt hem hoofdbrekens met moeilijke vragen over volwassenenonderwerpen en het aldoor weglopen, waarna ze in contact komt met Pedro de Dumpkoning en weduwe Mouaque.

En dan wil ze per se met de metro. Maar die staakt.

Wat er onverfilmbaar is aan Zazie dans le Métro uit 1959, is de schrijfstijl. Anders dan de sobere Nederlandse romans die al praktisch scriptklaar zijn*, zit deze roman barstensvol geestige stilistische vondsten die je niet in beeld kunt samenvatten. En dan is de roman gebaseerd op een haast onzichtbare wiskundige structuur (de Oulipogroep).

In 1960 waagde Louis Malle zich toch aan een verfilming. Hij was nog geen dertig en besloot brutaal dat hij het boek niet letterlijk wilde verfilmen, maar ‘filmisch hervertellen’.

De nadruk kwam te liggen op stijl. Neem de passage waarbij Zazie en Gabriel over straat lopen. De camera is 12 frames per seconde (in plaats van de gebruikelijke 24), de twee lopen extra langzaam, zodat het net lijkt of ze door hypersnel Parijs lopen.

Je ziet de invloed van deze film op bijvoorbeeld Jean-Pierre Jeunets Amélie. Dat is grensverleggend maar ook wel vermoeiend. De stripversie die een paar jaar geleden verscheen, blijft dichter bij het boek. Daarin komen de dialogen beter uit de verf.

Leuk om te weten: Queneau was zelf een groot filmfan en werkte mee aan diverse films, zoals een verfilming van zijn eigen roman La dimanche de la vie (regie Jean Herman) en films als La Grande Frousse en Un Couple (Jean-Pierre Mocky); Monsieur Ripois (René Clement) en Le Mort en ce Jardin (Buñuel).

De frustratie van een schrijver
Majstor i Margarita (1972) was een Italiaans-Joegoslavisch project van Aleksandar Petrovic om het beroemde boek van Michael Boelgakov te verfilmen.

Het boek, voltooid tijdens Michael Boelgakovs sterfbed, gaat over de frustratie van de schrijver om te leven in een literaire doodse periode als de jaren dertig in de Sovjet-Unie. De ‘meester’ is een toneelschrijver wiens toneelstukken nooit het daglicht zullen zien (zoals Boelgakov ook regelmatig overkwam). Hij heeft een toneelstuk over Jezus Christus en Pontius Pilatus geschreven. Tegelijk loopt Satan (Woland) met zijn vazallen (Azazello, Behemoth) rond in Moskou en straft hij alle bureaucraten.

Voor een geestig en fantastisch boek als De Meester en Margerita blijft er in deze filmversie jammer genoeg weinig enerverends over. De meester heet hier ineens Maksomoedov en het Pontius Pilatus-verhaal is praktisch afwezig. De film springt ook te saai om met de satire en humor van het boek.

Wat wel positief is, zijn de hoofdrollen van Ugo Tognazzi (de juiste integriteit), Alain Cuny (Woland: ‘Ze noemen me ook wel Beëlzebub of Lucifer’) en Mimsy Farmer (Margerita), hoewel die rol erg afwijkt van het boek.

De verfilmingen van dit boek lijken vervloekt. In 1994 maakte Yuri Kara een versie die pas in 2011 verscheen – nadat de kleinzoon van Boelgakov de verschijning alsmaar tegenhield. In 1996 maakte Sergey Desnitsky een andere versie, die zulke negatieve reacties opriep dat ze de film nooit in omloop lieten gaan. In 2008 verscheen een Italiaanse versie, zich afspelend in een hedendaags Florence (?). Ten slotte werd een animatieversie nooit uitgevoerd door geldgebrek.

Ik zie de komende jaren nog wel een ‘echte verfilming’ van een beroemde naam (Guillermo del Toro?). Als het maar niet wordt uitgevoerd door de mannen die nu de creativiteit remmen op basis van andere ideologie: de keiharde knaken. Dus de Berliozzen, Bobovs en Rimski’s van deze tijd. Laat die nou maar eens enorm opdonderen!

 

* Mompelde hier iemand Het leven is verrukkulluk van Remco Campert? Dat boek, dat hij schreef in 1961, is een regelrechte Queneau-rip-off! (Net als hoe Het Diner ‘sprekend’ lijkt op de film Festen, het boek meldt dat zelfs trots op de cover.)

 

6 juli 2020

 

 

Alle Camera Obscura

Rare jongens, die aliens

door Bob van der Sterre

Doorways ♦ Luci Lontane ♦ El extraño caso del doctor Fausto

 

Natuurlijk, zegt de complotdenker, zijn er allang aliens onder ons. O ja, waar dan? Ze maken zich niet bekend, is dan het antwoord – in elk geval niet zoals in First Contact. Het kan ook anders. Drie obscure films waarin de aliens geen moeite hebben met hun aanwezigheid.

In Doorways (1993) zien we hoe ‘Cat’ plotseling op de aarde terechtkomt: midden op een snelweg. Niet zo handig. Dus belandt ze in een ziekenhuis.

Parallel universum
Dokter Mark beseft dat dit niet zomaar een patiënt is. Ze is bijvoorbeeld beresterk. En als hij even later bij de FBI is uitgenodigd en haar wapen ziet, weet hij het zeker. ‘Om dit te bedienen, moet je inktvishanden hebben.’

Cat is dus een alien. Eentje met een Frans accent ook nog. Ze ontsnapt en sleurt de dokter mee in het avontuur. Via een portal in de plee van een krottig gebouwtje leidt ze hem terug naar haar planeet… ook aarde! (Maar net even anders.) We zien dezelfde mensen. Ze doen ander werk dan op onze aarde.

Een mal gegeven, geënt op de theorie van parallelle universums. Je bent dus een alien en ook weer niet. Daar zijn ook mensen. En hier ook. Alleen zijn de mensen daar net even anders dan de mensen hier. En verloopt de geschiedenis net even anders. ‘Hoe oud was je toen het gebeurde?’ ‘Wat?’ ‘Die olieramptoestand in Australië natuurlijk.’ ‘O, die.’

Aardig idee, maar rommelige film en matig acteerwerk. De casting van Anne le Guernec als Cat is erg vreemd, met haar simpele alientaal in Frans accent, maar de hoofdrol van George Newbern is ook niet best. Het is praktisch cult. Het maanlicht en dan tellen met de vingers. ‘Twee… drie… vijf.’  ‘Je vergat vier.’ Vingers die elkaar strelen. Type fantasyfilm die zichzelf kwetsbaar opstelt en daardoor regelmatig belachelijk is. Kijk maar naar de Hells Angels op fietsen.

Opvallend is de aanwezigheid van een paar latere beroemdheden, zoals Robert Knapper (Carnivale, Cult en Twin Peaks: Return) als ex-alien-vriendje en Carey-Ann Moss, een paar jaar voor The Matrix, als partner van de dokter.

Wat is dan wel interessant aan deze film? Wel: het script is van… George R.R. Martin! De intussen superberoemde schrijver van The Game of Thrones had, als hij in 1993 had kunnen bevroeden hoe steenrijk hij later zou worden, deze film vermoedelijk links laten liggen (die hij ook nog produceerde).

Geen herinnering
Meer onhandige aliens zien we in Luci Lontane (Distant lights) uit 1987. Hier blijkt dat de aliens in een Italiaans stadje ineens het lichaam van recente overleden personen overnemen.

Dat merkt ook Barnardo Barnardi. Zijn zoontje zegt contact met zijn overleden moeder te hebben. Bernardo ziet zijn overleden vrouw in een of andere vage kelder, samen met een andere man die net is overleden. En die later opgepakt wordt omdat hij rauwe vis eet op een markt.

Bernardo raakt de kluts kwijt en zoekt naar de waarheid met vriendin Renata. Politie wil er ook meer van weten. Een auto-ongeluk. Silvia overlijdt voor de tweede keer. En Renata sterft ook.

De buitenaardse entiteit die Silvia bewoonde, bewoont nu Renata, en gaat bij Bernardo de vrouw spelen. Dus was ophangen (ze doet het steeds fout tot zijn ergernis) en lief zijn. Een kind op de wereld zetten. Bernardo is blij met haar aanwezigheid – ook al is ze dus eigenlijk een alien.

Ondertussen keren steeds meer aliens op aarde in lichamen van lijken. De politie en de dokter/burgemeester raken meer en meer de kluts kwijt. De oplossing: ze allemaal verzamelen en in een afgesloten ruimte douwen. Alleen: hoe weet je zeker dat iemand een alien is? Er is een check: ze hebben geen herinneringen.

Best aardige Italiaanse sciencefiction, had wel wat maffer gekund, maar in elk geval onderhoudend. Een remake van deze film zou goed passen bij onze tijd. Denk aan een fraaie scène dat ze waadt door een bad van blauw licht (The Neon Demon), het morbide en mysterieuze idee (Les revenants), of alle sombere toestanden (Dark). Voordeel: de 80’s muziek van Angelo Branduardi is toch al in de mode.

Tomas Milian speelt Bernardo Bernardi. Hij is ons drie jaar geleden ontvallen maar heeft als Amerikaans-Cubaans acteur in ontelbaar veel genrefilms gespeeld. Vooral westernfilms en keiharde misdaadfilms (Milano Odia, Roma A Mano Armata). Hij is ten onrechte totaal onbekend bij ons. Zijn biografie is de moeite van het lezen waard.

Hij zou Tomas Milian niet zijn zonder zijn hyperintense blikken. In het verhaal is zijn vrouw ook net overleden, dus het past hier. Laura Morante (La Stanza del Figlio) is trouwens ook best verdienstelijk als Laura.

Jongleren met Griekse mythen
In El extraño caso del doctor Fausto uit 1969 duikt de alien als een knappe dame op uit zee. Ze vertelt een verhaal, geen raadsel, zegt de voice-over specifiek, over waar ze vandaan komt.

Dr. Fausto ziet dat met een verrekijker. En dan ineens staat ze voor hem. ‘De sfinx.’ Dr. Fausto hoort stemmetjes zeggen dat hij de vrouw moet negeren maar dat kan hij niet. Ze is dan ook van een grote schoonheid.

Fausto wil wel een pact met de duivel sluiten om zijn leven wat vrolijker te maken. Figuren uit de ruimte bekijken hem en geven commentaar.

Que? zal het in 1969 in de filmzaal hebben geklonken. Je kunt het Faustverhaal nauwelijks pretentieuzer filmen dan regisseur, schrijver, acteur en verteller Gonzalo Suarez deed in 1969. Deze film is er zo een waarvan Suarez dacht: ik ga geen enkele concessie doen aan het publiek. Lekker jongleren met Griekse mythen. Mephistopheles, Heleen van Troje, enz.

Aan eigenzinnigheid dan ook geen gebrek. Je ziet een oud vrouwtje klappen terwijl een violist bij het hoofd van een vrouw speelt in een krappe ruimte behangen met lappen. Close-up van een giraffe. ‘Toen ontdekte hij dat de nek van de giraffe van de binnenkant groeide.’ Man doet radslagen op een dak. Faust voert vrouw sigaret. Mephistopheles tafeltennist minutenlang met alienvrouw.

In hun poging mysterieus te zijn, maken dit soort films letterlijk alles bevreemdend. Met een zwabberige cameravoering en maffe montage ziet alles er al snel suggestief uit.

Vooruit, er is ook wel wat te genieten: in de montage zit veel vrijheid en vrolijkheid (alleen al de tafeltennisscène). En zulke radicale eigenzinnigheid zie je niet elke dag. Iemand als David Lynch heeft deze film vast bij zijn favorieten staan. Wie zich sterk genoeg voelt, kan zelfs misschien genieten van deze film.

Moraal van het verhaal: aliens zijn rare snuiters maar mensen… nog veel vreemder.

 

11 april 2020

 

 

Alle Camera Obscura

Exotische Sherlocks

door Bob van der Sterre

Priklyucheniya Sherloka Kholmsa i doktora Vatsona: Sobaka Baskerviley ♦ O Xango de Bakerstreet ♦ Sherlock Holmes and a Study in Scarlet

 

Al die Amerikaanse Sherlocks! Twee jaar geleden zagen we Will Ferrell als Sherlock en John C. Reilly als Holmes. Je vergeet bijna dat Sherlock Brits is. Er is meer heiligschennis, en wat opvalt: die films zijn helemaal niet slecht. Drie exotische Sherlocks.

Priklyucheniya Sherloka Kholmsa i doktora Vatsona: Sobaka Baskerviley (oftewel het niet minder lange The Adventures of Sherlock Holmes and Dr. Watson: Hound of the Baskervilles) is het beroemde mysterie van de ‘Hound of Baskervilles’. Twee delen, 151 minuten, in 1981 voor de Sovjet-Russische tv gemaakt.

De beste vertolkers van Sherlock en Watson
Het verhaal van de hound van Baskervilles is menigeen wel bekend. Het is Conan Doyles bekendste verhaal van Sherlock Holmes. Toch maar een kleine synopsis. Sir Charles Baskerville is pas overleden. Een dokter die Holmes bezoekt, vertelt dat hij werd achtervolgd door een enorme hond. De Hond van Baskervilles dus. Die doolt al eeuwen rond in de heidegebieden rondom het familiehuis.

De bedienden gedragen zich merkwaardig, ontdekt Watson, die door Sherlock Holmes vooruit is gestuurd. Holmes lost het raadsel later op zijn eigen, typische wijze op.

Het is aanvankelijk vreemd om Russen te horen praten over cockerspaniëls, Charing Cross Station, Charles Baskervilles. Als een soort alternatief universum waar Russen Brits zijn geworden. Het went.

De film is sowieso een uitstekende kandidaat om een winterzondag aan te offeren. Want het ziet er prachtig uit. Door het lage tempo (en het sterke acteerwerk) krijg je die ouderwetse Conan Doyle-sfeer die je vaak mist in de meer populair bedoelde westerse producties. Dit verhaal laat ook geen detail onbenut. Zeker het stuk met de hond en de heide zijn mooi gedaan. De hound is trouwens slim gecreëerd met een geverfde schedel op een hoofd van een hond.

En Vasily Livanov is een topcast als Zherlokkolmz. Hij is een klassieke Holmes. Zonder de maniertjes van bijvoorbeeld Basil Rathbone, die Holmes wereldberoemd maakte. Vitali Solomin is ook niet verkeerd als Watson. Geen wonder dat beiden door liefhebbers worden beschouwd als de beste vertolkers van Sherlock en Watson.

En dan is er nog Nikita Michalkov als ‘Sir Genry’, dus de Henry Baskerville om wie het allemaal gaat. Michalkov is altijd uitzinnig in zijn rollen. Hij past hier goed als tegenspeler van de ingetogen Sherlock en Watson.

Word je net zoals veel Russen in de jaren tachtig fan van deze Sherlock? In 1980, 1983 en 1987 zijn drie andere series gemaakt. Ook met Livanov en Solomin. Nog meer zondagen om aan te spenderen! Lees het verhaal over al deze producties in ‘het curieuze incident van de Russische Sherlock’.

Braziliaanse Sherlock
Is een Russische Sherlock al vreemd, wat te denken van een Braziliaanse? Dat is O Xangô de Bakerstreet (‘De samba van Baker Street’).

In 1885 is een bepaalde Stradivarius-viool spoorloos. Een seriemoordenaar doodt jonge vrouwen met de snaren van de Stradivarius. Sarah Bernhard, die in Brazilië optreedt, raadt aan om Sherlock Holmes in te huren.

De Braziliaanse zon en salsa zijn wel wat anders dan de motregen op Baker Street. Je krijgt een opgewekte Braziliaanse komedie (met een paar grimmige momenten). De film is dan ook niet gebaseerd op een verhaal van Conan Doyle, maar op een boek van Jô Soares. Dat is een Braziliaanse schrijver. Hij gebruikte het Sherlockverhaal als kussentje om satirische speldenprikken over de Braziliaanse cultuur op te kunnen prikken.

Joaquim de Almeida (Desperado en Clear and Present Danger) is hier de Sherlock Holmes. Even vloeiend in Engels en Portugees, charismatisch acteur, een logische keuze. De film is best grappig, zelfs geregeld over de top – wat je mag verwachten van een parodie.

De liefhebber moet wel klaar zijn voor wat Sherlock-zelfspot. Heel wat heilige Sherlockhuisjes worden hier omver getrapt. Deze klunzige Sherlock Holmes vindt zijn minnares belangrijker dan de zaak (ze doen het midden in een park) en zoekt steun bij sjamanen. Watson is nóg klunziger dan normaal. En Mello Pimento is nu eens geen domme Lestrade.

De film vermaakt maar had wel een stuk korter gekund (het boek schijnt beter te zijn). Het meest opmerkelijke is dat dit een tweetalige film is. In 1997 al gereleased als Engelstalige film A Samba for Sherlock (en Sarah Bernhard praat trouwens Frans).

Geanimeerde Sherlock
Maar het kan nog exotischer! Letterlijk aan de andere kant van de wereld van waar Sherlock vandaan komt: een geanimeerde Australische Sherlock uit 1983… We hebben het over Sherlock Holmes and a Study in Scarlet.

In dit verhaal moet de moord op een rijke kerel worden opgelost. Die is vergiftigd. Door wie? En waarom staat er Rache in bloed op de muur? Is dat omdat het een moord is door ene Rachel, zoals Lestrade vermoedt?

Sherlock zal Sherlock niet zijn als hij alles al snel in de smiezen heeft (dankzij voetsporen) en al weet wie de dader is. Alles draait om wraak. In het tweede deel van deze animatie zien we de ontstaansgeschiedenis van deze wraak. Die begint helemaal in Salt Lake City.

De verfilming is redelijk trouw aan het verhaal, ook al zit er een groot verschil in: in dit Conan Doyle-verhaal ontmoetten Sherlock en Watson elkaar voor het eerst, maar dat zien we hier niet. En dus Australisch, maar verwacht geen Sherlock met een Aussi-accent. Deze Sherlock is ingesproken door Peter O’Toole. Naast deze episode zijn er nog drie andere te vinden.

Kan het exotischer? Ja, want zelfs het land van Der Alte en Derrick deed ooit een witty detective in Baker Street! Kijk en geniet/huiver (doorstrepen wat niet van toepassing is).

Misschien is het nu wel tijd voor Sherlock om eens terug te keren naar huis voor een prachtig stukje Britse slow-cinema. Kom op, Britten!

 

9 maart 2020

 

 

Alle Camera Obscura

Ben ik de dader?

door Bob van der Sterre

Le Voleur des Crimes ♦ The Blue Gardenia ♦ Nightmare

 

Je hebt veel domme moordenaars in films, maar een van de allerdomste soort is wel de man of de vrouw die het niet heeft gedaan maar ervan overtuigd is dat hij of zij het wel heeft gedaan. Met name Amerikanen blijken goed overweg te kunnen met zulke verhalen.

In Le Voleur des Crimes uit 1969 zien we de geesteszieke Jean (Jean-Louis Trintignant) een jonge vrouw bespieden. Ze hadden een vaag afspraakje gemaakt, vandaar dat hij daar staat. Dan pleegt ze zelfmoord door haar auto in een ravijn te rijden.

Opscheppende maniak
Jean schrijft brieven naar de krant waarin hij opschept over de moord, waarschuwt de politie dat bij een zwembad weer een moord gepleegd wordt (en hij is daar dan ook) en oefent alvast hoe het is om met zijn handen geboeid te zijn. ‘Ik kan jullie onderdanigheid niet meer verdragen, jullie zijn allemaal slaven.’ Zulke gedachten gaan door het asociale hoofd van Jean. Het helpt natuurlijk niet dat sommige vrouwen gefascineerd raken door ‘de romantische geest’ van de maniak.

Jean betrekt zelfs zijn beste vriend in zijn misdadige fantasietjes. Hij droomt van een heldenrol tijdens een rechtszaak. Krantenkoppen met chocoladeletters: ‘De politie heeft de maniak omsingeld.’ Hij geniet ervan. Als hij een vrouw achtervolgt, zegt hij: ‘Haar angst was de mijne, we waren partners in haar moord.’ Aardig om te zien hoe hij zijn eigen getekende profielschets aanpast in een versie die meer gelijkenis heeft.

De film, geschreven en gefilmd door Nadine Trintignant – de vrouw van Jean-Louis – is redelijk maf maar toch net niet briljant. Toch, in een door mannen gedomineerde wereld, is het wel eens aardig om een thriller van een vrouw terug te zien. De score met Latijnse gezangen in een jarenzestigrockjasje is in elk geval eigenzinnig genoeg.

Verrassend actueel is de film ook – sinds Netflix een hausse van series over twijfelachtige bekentenissen over ons uitstort. Een ander pluspunt is de sleutelrol van Florinda Balkan (in de film ook Florinda, lekker makkelijk) – die zo’n mooie en belangrijke rol had in Indagine su un cittadino al di sopra di ogni sospetto. Haar oogopslag behoort tot het meest sensuele die cinema te bieden heeft.

Vergeetachtige vrouw
In The Blue Gardenia (1953) zien we hoe Norah Larkin (Anne Baxter) na een lange nacht twijfelt of zij misschien de dader is. Op een avond eet ze alleen, maar met de foto van haar verloofde (in Korea gestationeerd). Dat is gezellig tot ze een brief van hem leest dat hij met een ander is.

Het romantische ideaal is zo kapot geknald dat ze spontaan een date accepteert met Harry Prebble. Tekenaar van vrouwen op haar werk (telefooncentrale) en geroutineerde vrouwenversierder. Een date in de Blue Gardenia, waar ze een gelijknamige bloem krijgt uitgereikt. Ze raakt stomdronken door de cocktails die Prebble aan de lopende band blijft trakteren.

De volgende dag is Prebble dood. Norah weet vrijwel zeker dat zij hem vermoord heeft, want toen hij haar wilde kussen, verzette zij zich. Maar het moment van de moord kan ze zich niet herinneren. Ze praat erover met de beroemde journalist Casey Mayo. ‘Kan ik je vertrouwen?’ ‘Natuurlijk kun je me vertrouwen!’

In deze film van Fritz Lang vind je een paar verrassende beelden van onder invloed zijn (spel met lenzen), mooie zwart-witstudioshots, sterke vrouwenrollen, een paar grappige dialogen, een klassieker van Nat King Cole en de drie telefonistes die samen in een huis wonen: een film die dus erg prettig wegkijkt. Niet echt briljant, Fritz Lang heeft betere films gemaakt, meer ‘aardig’. Hier en daar word je wel verrast met snedige oneliners: ‘Lucky girl… living a life of passion and violence.’ Of: ‘What’s the problem with your modern men… you can’t hold your liquor.’ En natuurlijk de klassieke zin: ‘Polynesian Pearl Diver and don’t spare the rum’ (gequoot in Django Unchained).

Melodie in nachtmerrie
In Nightmare (1956) denkt jazzmuzikant Stan Grayson (Kevin McCarthy) dat hij een moordenaar is na een nachtmerrie om u tegen te zeggen: een ruimte met alleen spiegels, waar hij een man met het stelen van iets betrapt, in gevecht raakt, hem doodt, zichzelf verbergt, in een zwart gat valt en… badend in het zweet wakker wordt.

Hield Grayson het maar bij een droom, maar nee, hij ‘gaat op onderzoek uit’, wat wij horen via zijn gedachten. Dat komt door duimafdrukken die hij bij zijn keel vindt, beetje bloed op zijn pols en het vinden van een onbekende sleutel. Gelukkig is zijn zwager detective Rene Bressard (Edward G. Robinson). Die reageert nuchter: ‘Je bent zo’n kunstenaar met een artistiek temperament, je drinkt te veel.’ Advies: ‘Neem een vakantie.’

Grayson hoorde ook een melodie in de nachtmerrie. Hij gaat alle bars langs: geen succes. In een huis waar ze zich verbergen tegen de regen, hoort hij toevallig die tune als de plaat langzamer wordt afgespeeld. En daar ook ineens de kamer met de spiegels! Heeft Grayson misschien toch een moord gepleegd? En heeft zijn mysterieuze buurman er toevallig iets mee te maken?

De titel is weliswaar te gewoon voor woorden en de film leunt hevig op het toen populaire noir-genre; toch is er ook veel moois. Een fantastische opening. Originele locatie: New Orleans. De film imiteert soms een swingende stijl (diagonale shots, hysterische jazzmuziek, losse dialogen) en ook al is het allemaal verre van Orson Welles, vergelijk het eens met The Stranger van tien jaar ervoor, vind ik dat voor 1956 toch al heel wat.

En dan nog wat smakelijke dialogen:
– Sorry, ik dacht dat je iemand anders was.
– Niet echt origineel, maar voor een begin is het oké.
– Nee, ik dacht echt dat je…
– …iemand anders was. En dan zeg ik: is dat zo? En dan zeg jij: ja. Die kennis van mij lijkt sprekend op jou.
– Van de rug gezien.
– Van de rug gezien, natuurlijk! En snel daarna zit je naast me en drinken we een glaasje samen. Waarom slaan we de opening niet gewoon over?

De zelfbeschuldigers van moord zijn er als de kippen bij om de schuld op zich te nemen, maar een gratis drankje slaat niemand af.

 

10 februari 2020

 

Alle Camera Obscura

Een glaasje teveel

door Bob van der Sterre

Wanda ♦ Tales of Ordinary Madness ♦ Absinthe

 

Bij de overgang naar een nieuw jaar vloeit de drank meestal rijkelijk: wijn, champagne, wat dan ook. Tijd dus voor films over drank. Daarbij ligt zelfdestructie altijd op de loer – en ook bovengemiddelde acteerprestaties. 

Wanda uit 1970 is een portret van een merkwaardige vrouw. Ze is persoonlijkheidsloos. Op een dag valt ze in slaap in de bioscoop, komt terecht in een bar die net beroofd wordt en gaat mee met de haar commanderende berover, een man met gezondheidsklachten. Ook al zegt hij nooit iets vriendelijks, ze blijft bij hem.

Verrassend somber
De film focust aldoor op haar: een verre van heldhaftige vrouwenrol. Hoe ongelooflijk nonchalant zoals ze zegt: ‘Bezwaar tegen de scheiding?’ ‘Nee hoor. De kinderen zijn beter af met hem.’

Waar doet dit me toch aan denken? Ja: het lijkt verdomd veel op de moderne arthouse. Een persoon constant in beeld. Die persoon torst veel leed met zich mee. Tempo ligt laag. Charmante karakters? Uitgesloten. Het is wel frappant dat mensen in verschillende tijden precies dezelfde stijl nastreven. Alleen was dit nog het pure werk.

Desondanks is het best een opmerkelijke film over een vrouw die alle plezier in het leven verloren lijkt en voor wie alcohol nog het enige redmiddel is. Dat is wel een bijzonder onderwerp. Verrassend somber bovendien; de treurnis spat ervan af. Iets té somber naar mijn smaak.

Barbara Loden – getrouwd met de legendarische producer Elia Kazan – schreef en regisseerde Wanda én speelde de hoofdrol. Ook dat is tamelijk uitzonderlijk. Ze had in feite maar in twee films gespeeld, tot ze plotseling met pensioen ging als actrice. Dat werd in 1970 ineens onderbroken om terug te keren met deze totaal eigenzinnige film – de enige die ze ooit maakte.

Charles Bukowski
In Tales of Ordinary Madness uit 1981 volgen we Charles Bukowski (alias dichter Charles Serking) op zijn pad van seks en drank.

Dat gaat niet altijd goed. Een vrouw, Vera, nodigt hem uit voor seks en beschuldigt hem van misbruik. Weer uit de cel komt hij Cass tegen (Ornella Muti). Ze is depressief door haar akelige huwelijk, hij door zijn situatie. Zelfdestructief zijn ze allebei. Vanaf dat moment horen ze bij elkaar als kop en schotel.

Ook al gaat de film over een dronkenlap, dat betekent niet dat menselijke gewoonten barbaars zijn. Een typische Bukowski-scène is als hij Cass meeneemt naar het huis waar zijn ex-vrouw nog woont. Voor niemand een probleem. Op een ander moment komt hij er binnen om iets alcoholisch te zoeken terwijl ze met haar nieuwe vrijer in bed ligt. Geen ruzie. De nonchalance in deze film komt heel aardig overeen met die in Wanda.

Tales of Ordinary Madness vind ik een van de betere Bukowski-romans, aangezien hij wat harder treft in de emoties dan anders. Soms erg lief en teder, soms schokkend en gewelddadig – maar nooit als je het verwacht. Even onvoorspelbaar als een dronkenlap.

Tel daarbij op het geweldige acteerwerk van Ben Gazzara (vooral bekend van zijn bijrol als Jackie Treehorn in The Big Lebowski) en je hebt een erg goede film in huis. Hij zwalkt niet alleen overtuigend, maar is ook levensecht van de wereld, zoals hij op een kantoor blikjes gaat gooien, of gewoon bij een huis binnenloopt om seks te hebben.

Gazzara (overleden in 2012) is nu zowat vergeten maar was een echte filmster in zijn tijd, in de subtop van Hollywood. Vooral met John Cassavetes was hij een sterk duo: The Killing of a Chinese Bookie, Opening Night en Husbands. Ornella Muti als Cass, vaak gebruikt als seksfilmactrice, paste ook verrassend goed in deze film.

Bukowski was zelf niet zo tevreden over deze film. Terwijl hij alle redenen had om het wel te zijn. Al was het niet om hoe Ben Gazzara speelt, dan wel om de regie van Marco Ferreri, die heel wat mafs heeft gemaakt in zijn leven (denk aan Dillinger è Morto, La Grande Bouffe of Storia di Piera) maar hier zijn talent functioneel opstelt ten opzichte van het verhaal.

Drinken voor inspiratie
En dan de (denk ik) oudste film over drankverslaving: Absinthe. De film uit 1914 – een tijdgenoot van Cabiria en Chaplins Caught in the Rain – was een poos spoorloos totdat Eye Filmmuseum het terugvond.

De film vertelt in amper twaalf minuten een verhaal over een kunstenaar, Jean Dumas, die met zijn vrienden graag meegaat naar een kroeg. Hij bezwijkt daar voor de verleidingen van absint.

Jean Dumas trouwt met een vrouw die hem bewondert. Als hij geen inspiratie heeft, is absint drinken met zijn vriendjes wederom een goede oplossing. Op een dag laat hij zijn vrouw zitten en dat vindt ze niet leuk. Ze laat haar ring liggen bij het café. ‘Bewijs maar dat je liefde voor mij groter is dan je verslaafdheid aan absint.’

Een internationale productie. Deze film van de Ierse regisseur Herbert Brenon was de eerste Amerikaanse film die in Frankrijk is gemaakt. Je ziet er overigens niet meer van dan een Frans café.

Is het goed voor 1914-begrippen? Behoorlijk theatraal, en het verhaal het niveau van een Postbus 51-spot (maar met plot!). King Baggot speelt de drankverslaafde vooral erg intens en Leah Baird speelt zijn boze vrouw, tja, boos. Baggot en Brenon waren al aan elkaar gekoppeld in het vermoedelijk wat betere Ivanhoe van een jaar eerder.

Aardig zijn de beelden van wat men toen onder een atelier verstond, vol mensen en modellen. En hoe rommelig de huizen eruitzagen!

Maar absint dus, toen het nog niet verboden was, net zoals nu weer. Dat bewijst hoe lang alcohol al is verbonden aan cinema.

 

7 januari 2020

 

 

Alle Camera Obscura