Vijf Madame Bovary-verfilmingen
Een bijzondere roman? Een eeuwig thema? Een klassieke relatiecomedy? Madame Bovary van Flaubert (1857) kun je zien als een “desperate housewives” avant la lettre. Het is een roman over het leven van de jonge huisvrouw Emma, getrouwd met een saaie plattelandsarts, die van zichzelf vindt dat ze een beter, avontuurlijker leven verdient, zich stierlijk verveeld in het kleine dorpje, zich in de schulden steekt door eindeloos winkelen, eerst de plaatselijke graaf en later een klerk als minnaar heeft, steeds verder haar grip op haar leven verliest en uiteindelijk een overdosis arsenicum neemt.
door Piet Driest
Deze roman, al ruim 150 jaar een wereldsucces, inmiddels vier keer in het Nederlands vertaald, gemiddeld om de twee jaar herdrukt, is al meer dan 20 keer verfilmd. Zeer bijzonder. De eerste verfilming dateert van 1932 (Albert John Ray), de laatste van 2015 (Sophie Barthes). Een volledig becommentarieerd overzicht staat hier.
Wat zijn voor mij, als kenner en liefhebber van de roman de mooiste, meest exotische, vreemdste, leukste en populairste versies?
1. – De mooiste
De mooiste versie (2015) is die van Sophie Barthes, de eerste vrouwelijke regisseur. De hoofdpersoon is echt een jonge plattelandsdochter (de Emma van Jean Renoir uit 1933 was al midden veertig, die van Claude Chabrol uit 1991 veel te intellectueel). Prachtige kostuums, ontroerende tekst, mooie landschappen, jachtpartijen. De film volgt op intelligente manier het boek, is trouw aan de verhaallijn en weet zeer overtuigend het karakter van Emma te schetsen. Het bal, dat de onvrede over haar banale bestaan bij Emma triggert en dat bij de meeste verfilmingen vanwege de kosten is weggelaten, is hier vervangen door een prachtige jachtpartij. Ook Emma’s opvoeding op een nonnenschool, waar zij een rooskleurig en romantisch wereldbeeld met de paplepel krijgt aangereikt, heeft in deze verfilming een plaats (in geen enkele andere film krijgt haar opvoeding, volgens Flaubert de bron van haar karakter, expliciet aandacht).
Het eerste en het laatste beeld van de film is dat van de stervende Emma, nadat ze arsenicum heeft ingenomen, een intelligente verwijzing naar de roman waar begin en einde ook mooi op elkaar aansluiten. Vreemd genoeg is de film al wel Nederlands ondertiteld, stond voor september 2015 gepland als première, maar door het faillissement van de distributeur niet in roulatie gebracht.
2. – De meest exotische
De meest exotische is Maya Memsaab van Ketan Mehta (1992), een verfilming in Bollywood-stijl, inclusief dans en liedjes. Het verhaal speelt zich af op het Indiase platteland en heeft ingenieuze oplossingen voor het “Bollywood” maken van typische Franse gebruiken van 100 jaar eerder. Maya is onder invloed geraakt van de westerse cultuur, draagt westerse kleding, raakt teleurgesteld en wil meer van het leven dan haar plattelandsarts haar geven kan. De zelfmoord van de hoofdpersoon is zeer ongebruikelijk in een Bollywood-film. De film is Nederlands ondertiteld, maar waarschijnlijk door een computer: “How are you? Fine?” wordt “Hoe bent u? Fijn?”
3. – De vreemdste
De vreemdste is de versie van Hans Schott-Schobinger (1969). Hij heeft een “Duitse” soft-erotische versie gemaakt, beetje in de sfeer van “met mijn waldhoorn tussen jouw Alpen”. Emma wordt gespeeld door de toenmalige Miss Frankrijk, Edwige Fenech, een gewild fotomodel die in veel Duitse en Italiaanse komische seksfilms speelde. De film heet Die nackte Bovary, Les folles nuits de la Bovary of I peccati di Bovary. Emma pleegt aan het einde natuurlijk geen zelfmoord, maar nadat ze alle mannen uit haar leven op de haar bekende manier tevergeefs hulp heeft gevraagd om haar bankroet en de gedwongen verkoop van haar huis af te wenden, loopt ze een lange laan af en verdwijnt in de verte.
Er is trouwens nog een versie die niet met de zelfmoord van Emma eindigt: de Amerikaanse uit 1949 van Vincente Minnelli. In het naoorlogse Amerika was de zelfmoord van de hoofdpersoon in combinatie met haar losbandige leven wat teveel voor de tijdgeest en de censuur. Minnelli laat de schrijver de film vertellen voor de rechtbank, die hem had aangeklaagd vanwege het immorele gehalte van de film. De mooie huisarts Charles kent zijn beperkingen, weet wat zijn vrouw doet en heeft de sympathie van de kijker, terwijl Jennifer Jones als Emma een verwend, wispelturig prinsesje speelt, die haar lot verdient. De film eindigt met de vrijspraak van de triomferende schrijver. De Minnelli-versie wordt aangeprezen met de onvergetelijke oneliner: “Whatever it is that French women have …… Madame Bovary had more of it!”
4. – De leukste
Posy Simmonds, bekend Engelse striptekenares, tekende voor The Guardian het stripverhaal Gemma Bovery, een verrukkelijke pastiche van het klassieke verhaal. De ex-Parijzenaar en Flaubert-liefhebber Martin leeft op het platteland van Normandië, waar hij bakker is geworden, een Engels stel (Gemma en Charles) komt in de buurt wonen. Martin raakt bevriend met ze en ziet hoe Gemma zich steeds meer als Emma gaat gedragen, ze verveelt zich, droomt van avonturen, raakt verwikkeld in overspel en Martin, die natuurlijk de afloop van de roman van Flaubert kent, vreest het ergste, probeert het onheil te keren, maar het lot heeft zijn loop.
Anne Fontaine verfilmde het stripverhaal (2014), de hoofdpersonen worden gespeeld door de James Bond-girl Gemma Arterton en de zeer bekende Frans-Italiaanse acteur Fabrice Luchini. Voor de niet Flaubert-kenner een vrolijke film over de clash tussen Engelsen en Fransen en een satire over de links-intellectuelen die zich terugtrekken naar het natuurlijke leven op het platteland. Voor de Flaubert-kenner een feestelijk spel van verwijzingen, overeenkomsten en gelijkenissen tussen film en roman.
5. – De populairste
De populairste is de verfilming, die Tim Fywell in 2000 voor de BBC maakte en die dat jaar in vier delen op tv is uitgezonden. De film heeft prachtige kostuums, landschappen, jachttaferelen, maar de populariteit komt vooral door de hoofdrolspelers Hugh Bonneville (van Notting Hill) en door Frances O’Connor (van Mansfield Park). In die periode produceerde de BBC een serie verfilmde “evergreens”, een serie literaire meesterwerken. Te midden van Bronte, Dickens, Austin en Tolstoj was Flaubert met Madame Bovary prima op zijn plaats.
In 2005 tussen de 19e en de 20e officiële druk van de roman verscheen bij een grote supermarktketen, die al eerder de complete uitgave van de werken van Johann Sebastian Bach had uitgebracht, een cassette met roman en dvd van de BBC-versie. Het ideale moederdaggeschenk en zo ging Madame Bovary als boek en als film duizenden keren over de toonbank.
Een roman die al meer dan 20 keer verfilmd is, moet wel een bijzonder en toch herkenbaar verhaal bevatten. Het thema “desperate housewives” nodigt uit tot verfilming, dat doet ook de filmische opzet van de roman, de beschrijvingen van landschappen, taferelen en scènes. De dialogen kunnen zo naar het doek vertaald. En toch is geen enkele verfilming een kaskraker geworden, terwijl de beroemdste regisseurs zich eraan gewaagd hebben (Renoir, Chabrol, Minnelli, Sokurov). Een expert op filmgebied moet er zich maar eens over buigen. Lees hier nog meer over de boekverfilmingen van Madame Bovary.
21 maart 2016
Alle leuke filmlijstjes
