Dutch Mountain Filmfestival 2022 – Deel 2:
Nog meer nagalm en weerklank

door Paul Rübsaam

De twaalfde editie van het Dutch Mountain Filmfestival (DMFF) kent Heerlen en Aken als de gebruikelijke standplaatsen. Van 1 tot en met 6 november bedient het festival liefhebbers van extreem alpinisme en iedereen die passie voor het berglandschap koppelt aan belangstelling voor eigenzinnige cinema.

‘Echo’ luidt het thema van het DMFF dit jaar. Met het filmaanbod wordt dit uit de bergen bekende akoestische fenomeen niet in de laatste plaats in overdrachtelijke zin benaderd. In termen van bijvoorbeeld de reactie van de natuur op menselijke activiteit. Zo zou je de klimaatcrisis kunnen zien als de nagalm van jarenlange roofbouw en groeidenken. Maar positieve echo’s zijn er ook. Zoals het aanplanten van bomen door mensen, het vergroenen van steden en de herintroductie van dieren die de natuur zouden kunnen herstellen.

Nieuwe routes in Iran
Extreem klimmen onder extreme omstandigheden wordt ons voorgeschoteld in Climbing Iran (Francesca Borghetti, 2020). Onder die omstandigheden moet dan de onderdrukking van vrouwen worden verstaan in de ‘Islamitische Republiek van Iran’, zoals de Iraanse alpiniste en protagoniste Nasim Eshqi het land noemt waar ayatollah Khamenei de scepter zwaait. Niet ‘Iran’ zonder meer, horen we haar zeggen. Want dat is het land dat ze ondanks alles nog steeds als haar thuis ervaart. Ze laat dat in het begin van de documentaire al doorschemeren tijdens een stekelig onderonsje met de Italiaanse regiseusse in een tent aan de voet van een klimroute.

We krijgen duizelingwekkende filmbeelden te zien van de klimster Eshqi in actie. In haar thuisland, waar ze nieuwe routes ontsluit met opmerkelijke namen als ‘Mr. Nobody’ en ‘A girl for all seasons’. En later in Italië, waar ze in het Val di Sole in gezelschap van de Italiaanse alpinist Gianni Trepin de route ‘Outside in’ op haar naam schrijft. Voorts is er veel fotomateriaal, voorzien van commentaar door Eshqi zelf, haar jongere zuster, vrienden en collega’s, dat ons een inkijkje geeft in haar jeugd en haar wordingsgeschiedenis als alpiniste in een land waar een dergelijke carrière voor vrouwen nauwelijks weg gelegd lijkt te zijn.

Meisjes mogen weinig in Iran. Als ze heel klein zijn valt het nog mee, maar vanaf hun negende worden ze al geacht ‘vrouw’ te zijn. Dan moeten ze een hoofddoek gaan dragen en zijn activiteiten buitenshuis, zeker lichamelijke bijna geheel uit den boze. Het is niet zo verwonderlijk dat de naar eigen zeggen hyperactieve en op het agressieve af fysiek uitbundige jonge Nasim soms liever een jongetje had willen zijn. Terwijl haar jongere zus een konijn als huisdier wilde, dacht ze zelf als kind maar aan een adelaar. En zo zijn er meer symbolen van vechtlust in haar biografie aan te wijzen. Haar carrière als vrouwelijke kickbokser kwam zelfs pas ten einde toen ze weigerde deel te nemen aan internationale wedstrijden, omdat ze dan met haar verplichte hoofddoek te veel als uithangbord van het Iraanse regime zou fungeren.

Daarna pas, op haar 23e ontdekte Eshqi het klimmen. Het verschafte haar een uitweg voor haar tomeloze energie en vrijheidsdrang. Maar gezien de gevaren en de noodzakelijke voorbereidingen voor het klimmen, noopte het ook tot bedachtzaamheid en uiteindelijk tot nadenken over haarzelf. Tevens leerde ze houden van de rotsen als tegenstrever, maar ook als metgezel. De zwaartekracht maakt geen onderscheid en trekt iedereen – man, vrouw, moslim, christen – even hard naar beneden, overpeinst ze. Bergen bezitten zelf een bepaalde energie, denkt Eshqi. ‘Je moet de kracht van de rots gebruiken om te bewegen. Je moet de rots lezen, ermee dansen, je eigen weg vinden.’

Climbing Iran is met zijn 48 minuten een niet al te lange documentaire met relatief veel stilstaand beeld (foto’s) en ingesproken commentaar. Deel van de stilstaande beelden zijn krantenberichten over allerlei vormen van geweld tegen vrouwen in Iran. Daarnaast laten noch de protagoniste, noch de regiseusse er enig misverstand over bestaan hoe ze oordelen over het bewind van Khamenei en zijn handlangers. Toch zou een kijker die de recente dood van de 22-jarige Mahsi Amini, de demonstraties in Iran, de brand in de Evin-gevangenis voor politieke gevangenen en de verwikkelingen rond de Iraanse sportklimster Elnaz Rekabi vers in het geheugen heeft liggen de reeds eerder gemaakte film wat aan de voorzichtige kant kunnen vinden.

Zenuwen van een zondagsklimmer
In Der Schmale Grat zum Eiger (The fine Line to Eiger, Matthias Lüscher, 2021) wordt ook geklommen, maar draait het toch om iets anders. Namelijk om de belevenissen van een doodgewone Europese bergliefhebber. Stel, je bent zoals de uit Zürich afkomstige journalist Lüscher een gezonde jonge vader zonder veel kletterervaring op wie namen van toppen uit de roemruchte geschiedenis van het Europese alpinisme een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefenen. Wat is er dan mooier om de 3970 meter hoge Eiger (van de beruchte noordwand) eens via de normale route te proberen? Zeker als je op die door spoorwegen uitgeholde berg al tot op ruim 3.100 meter kunt komen met de trein en er 200 meter hoger een hut ligt waar warme maaltijden worden geserveerd. En dan kun je ook nog eens bij een vrouwelijke berggids aan het touw en wil een bevriende cameraman met meer klimervaring dan jij je stoere avontuur wel filmen. Dan is het toch een eitje? Zeker als je zoals Lüscher al eerder op de aanzienlijk hogere Matterhorn hebt gestaan (ook al berucht vanwege zijn noordwand).

The fine Line to Eiger laat echter zien dat het toch allemaal nog een beetje tegen kan vallen, al staat Lüscher zeker zijn mannetje. Zo voert de wandeling van het treinstation naar de Mittellegihütte over een smal ijspad waarboven vervaarlijk overhangende delen van een gletsjer uitsteken. Die zouden best eens naar beneden kunnen vallen. Dus moet je om de risico’s zo klein mogelijk te houden dat eerste deel van de tocht zo snel mogelijk afleggen, legt Laura Bomio uit, die als vrouwelijke berggids in Zwitserland nog een zeldzaamheid is.

Ondanks de gefixeerde touwen die de vele klimmers van de Eiger langs de nu 100 jaar geleden voor het eerst ontsloten Mittellegigrat te hulp moeten komen, blijft de graad een no go area voor iedereen die ook maar een vleugje hoogtevrees kent. Zelfs de kijker kan een gevoel van misselijkheid maar nauwelijks onderdrukken bij het aanschouwen van de afgrond van 1.000 meter aan de ene kant van de smalle graad en een van 1.500 meter aan de andere kant.

Het neemt niet weg dat ondernemingen als die van Lüscher een integrerend onderdeel zijn van de Zwitserse toeristenindustrie. De gefixeerde touwen zijn er vooral om zoveel mogelijk klimmers te trekken en daarmee de Mittellegihütte draaiende te houden, licht Bomio toe. Niettemin verzekert de Zwitserse hobby-alpinist ons uiteindelijk dat de Matterhorn toch makkelijker was.

Gymzaalalpinisme
Extreem klimmen vormt weer het onderwerp van de documentaire Adam Ondra: Posunaut hranice (Adam Ondra: Pushing the Limits, 2022) van het Tsjechische regisseursduo Jan Šimánek en Petr Záruba. In dit portret van de Tsjechische rotsklimmer Adam Ondra zien we hoe deze in zijn voorbereiding op de Olympische Spelen van Tokyo van 2020 (2021) de rotsen steeds vaker moet verruilen voor kunststof klimwanden in overdekte ruimtes.

Als je zou zeggen dat Adam Ondra loodrechte en overhangende rotswanden kan bedwingen, doe je hem nog te kort. Met zijn tengere, langwerpige, maar gespierde lichaam dat wel van ijzerdraad vervaardigd lijkt en oerkreten slakend die tot ver in het dal te horen zijn, is hij zelfs in staat zich hangend aan natuurlijke plafonds voort te bewegen. Niet voor niets kreeg de ‘Silence’ geheten klimroute in Noorwegen, door hem als eerste bedwongen, de ongekende moeilijkheidsgraad ‘9c’ toebedeeld.

Niet zozeer zijn passie, die naar eigen zeggen de esthetiek van de beweging van het rotsklimmen betreft, maar eerder prestatiezucht en druk vanuit zijn omgeving drijven Ondra bij zijn wens om te debuteren op de Olympische Spelen. Pijnlijk genoeg is vooral dat naderende evenement in Tokyo van invloed op zijn relatie met zijn aanstaande bruid en klimpartner Iva Vemnolová. Haar eigen veelbelovende klimcarrière komt geheel in de schaduw te staan van de toekomst van Adam. Een gegeven waar ze zich bij neerlegt, maar haar niettemin de nodige tranen ontlokt.

‘Wetenschappelijk’ zou je de voorbereiding van Ondra en zijn begeleiders op de Spelen kunnen noemen. Veel klimmen op de klimmuren, tal van andere oefeningen en voortdurend tests om de ontwikkeling van het fysiek van de welhaast tot turner omgeturnde klimmer in de gaten te houden. Zelfs gezichtsmassages en acupunctuur komen eraan te pas.

De oude koningin
In Vedette (Claudine Baries, Patrice Chagnard, 2021) keren we terug naar het hooggebergte, of beter gezegd: de alpenweiden. De titel van deze documentaire verwijst namelijk niet naar een bergbeklimmer, maar naar een markante zwarte alpenkoe. Op 6 oktober jongstleden beleefde de film al een separate, door het DMFF georganiseerde voorvertoning in toepasselijk genoeg de koeienstal van boerderij Lubosch Land in het Zuid-Limburgse Ransdaal. Ongetwijfeld zal Vedette echter nog vaker in de bioscopen te zien zijn.

Speelfilms met vertederende boerderijdieren kunnen zich reeds verheugen in een zekere traditie. Denk bijvoorbeeld aan Babe (1995) en sequels en wat runderen betreft aan La Vache (Frankrijk, 2016) en recent nog Lunana: A Yak in the Classroom (Bhutan, 2019). In de documentaire Vedette is het echter aan de kijker zelf om te bepalen of hij of zij bereid is aan de niet voor speelfilmdoeleinden gedresseerde titelheldin met haar immer klingelende koeienbel unieke, al dan niet menselijke eigenschappen toe te kennen.

Voor Elise Fauchère, die samen met haar licht verstandelijk gehandicapte jongere zus Nicole een boerderij runt in het schilderachtige Val d’Herens in Franstalig Zwitserland, staat het in ieder geval vast: haar Vedette is niet zomaar een koe. De zusters kregen al vroeg een bijzondere band met het dier. Eerst omdat het als kalf een zorgenkindje was en extra aandacht nodig had. Later omdat ze als koe in de buiten de regio weinig bekende koeiengevechten (gevechten tussen koeien) haar vrouwtje wist te staan en zo de status van ‘koningin’ verwierf.

De uit de stad afkomstige filmmaakster Claudine Baries en haar buiten beeld blijvende partner en mederegisseur Patrice Chagnard betrekken in de lente en zomer hun buitenhuis in het Val d’Herens en zijn goede buren van de gezusters Fauchère. Met name Claudine en Elise maken regelmatig praatjes met elkaar, bellen elkaar op en zwaaien naar elkaar door het raam. Langzamerhand komt Claudine ook steeds meer over Vedette te weten, die ze naar buiten kijkend al zo vaak langs heeft zien lopen.

De gezusters Fauchère zouden in de nieuwe lente voor hun geliefde prijskoe graag opnieuw een rol als koningin weggelegd zien. Maar Vedette wordt inmiddels wel een dagje ouder. Dat blijkt wel als ze tijdens een voorselectie voor de koeiengevechten menig gevecht verliest. Volgens Elise tast dit Vedette’s gevoel voor eigenwaarde aan. Als we haar moeten geloven verkeert de koe door de nederlagen die ze heeft geleden zo’n beetje in een depressie.

Het brengt de boerin ertoe zich met een opmerkelijk voorstel tot haar buurvrouw te wenden. Zou Vedette een paar maanden op verhaal mogen komen op het stukje grasland en de daarbij behorende kleine stal dat Claudine en haar partner toebehoort?

Claudine laat Vedette naar muziek luisteren en leest haar zelfs voor. Onder andere uit het werk van de zeventiende-eeuwse Franse filosoof René Descartes. Deze beweerde dat dieren door god gemaakte ‘machines’ zijn, die slechts in schijn vreugde en pijn kunnen ervaren. Daar is de regisseuse het natuurlijk niet mee eens. En Vedette uiteraard ook niet. Maar of dat het is wat het dier laat merken als ze tijdens het voorlezen soms haar herkauwarbeid onderbreekt? De stembuigingen van Claudine en het gevoel dat deze in haar voordracht probeert te leggen hebben niettemin een onmiskenbaar effect op de koe met haar zachte bruine ogen.

De soms idyllische logeerpartij van Vedette bij Claudine duurt natuurlijk niet voor eeuwig. En zoals gezegd nadert Vedette’s levensavond. Ze is immers al zestien, wat correspondeert met een mensenleeftijd van tachtig jaar. Hoe moet er met het onvermijdelijke einde van haar leven worden omgegaan? De in de veehouderij opgegroeide zusters Fauchère blijken daar ondanks hun liefde voor Vedette toch andere opvattingen over te hebben dan de al dan niet te sentimentele Claudine. De kijker mag zelf oordelen.

Andere films op het festival zijn onder anderen Höhenrausch, een documentaire van David Pichler op 4554 meter over alles wat je wilde weten over hoogteziekte maar nooit durfde te vragen, de korte animatiefilm What Killed Timmy Benson van Nick Cremers rond een duistere macht in een slaperig, besneeuwd dorpje en The Last Mountain, het aangrijpende verhaal van regisseur Chris Terrill over een moeder en haar zoon die 25 jaar na elkaar in de bergen omkomen. Ook een aantal speelfilms komen aan bod. Zoals Elisabeth (Caroline Tillette, 2022), waarin een verzetsstrijdster in de Tweede Wereldoorlog een benauwd nachtje beleeft in een berghut op de grens van Zwitserland en Frankrijk, Heidi, de verfilming van Alain Gsponer uit 2015 van de avonturen van het bekende weesmeisje dat bij haar opa in de Alpen gaat wonen en als echo uit het verre verleden de gerestaureerde zwijgende film Der Berg des Schicksals uit 1924 van bergfilmpionier Arnold Fanck.

Naast het vertonen van films organiseert het DMFF de nodige andere activiteiten, zoals Q&A’s, de expositie FurkArt Ephemera, met werk uit de archieven van voormalig kunstenaarsverblijf Hotel Furkablick op de Zwitserse Furkapas en een literatuurwandeling langs de Caumerbeek.

Lees hier het complete overzicht van alle films en activiteiten.

 

28 oktober 2022

 

Dutch Mountain Filmfestival 2022 – Preview 1

 

MEER FILMFESTIVAL

Dutch Mountain Film Festival 2022 – Deel 1:
Nagalm en weerklank

door Paul Rübsaam

De twaalfde editie van het Dutch Mountain Filmfestival (DMFF) kent Heerlen en Aken als de gebruikelijke standplaatsen. Van 1 tot en met 6 november bedient het festival liefhebbers van extreem alpinisme en iedereen die passie voor het berglandschap koppelt aan belangstelling voor eigenzinnige cinema.

‘Echo’ luidt het thema van het DMFF dit jaar. Met het filmaanbod wordt dit uit de bergen bekende akoestische fenomeen niet in de laatste plaats in overdrachtelijke zin benaderd. In termen van bijvoorbeeld de reactie van de natuur op menselijke activiteit. Zo zou je de klimaatcrisis kunnen zien als de nagalm van jarenlange roofbouw en groeidenken. Maar positieve echo’s zijn er ook. Zoals het aanplanten van bomen door mensen, het vergroenen van steden en de herintroductie van dieren die de natuur zouden kunnen herstellen.

En natuurlijk is er de herontdekking van de ongerepte natuur als inspiratiebron voor immer romantische ziel. Ook dat is een vorm van positieve weerklank die op het festival zoals altijd ruim baan krijgt. Vooruitlopend op het festival bekeek ik alvast acht films, die ik bespreek in onze tweedelige voorbeschouwing van het DMFF.

Hoorns in witte nevels
In drie documentaires zijn de onmetelijke witte sneeuw- en ijsmassa’s van het hoge noorden prominent aanwezig. De meest poëtische rol speelt dit decor in A White Dream (Yukon – un rêve blanc). Natuurfotograaf Jérémie Villet onderneemt een zoektocht naar de berggeit, vastgelegd door zijn Franse landgenoot, regisseur en cameraman Mathieu Le Lay. Het betreft een zeldzaam dier dat zich als overlever van de laatste IJstijd terug heeft getrokken in de hoogste regionen van Yukon in het noordwesten van Canada en doet denken aan een ijsbeer met de kop van een antilope die een witte baard draagt.

Er is een onmiskenbare verwantschap tussen A White Dream en het eveneens op het festival te bezichtigen La Panthère des Neiges. In beide documentaires draait het om de passie en het engelengeduld van een natuurfotograaf, die een moeilijk traceerbaar dier wil vereeuwigen in zijn natuurlijke leefomgeving. Voor Jérémie Villet in A White Dream is fotograferen niet een kwestie van toevoegen, maar van weglaten. Om zo tot de essentie van zijn object te komen, gelijk een studiofotograaf die een te portretteren persoon tegen een witte achtergrond plaatst. Fysiek en mentaal spant de natuurfotograaf zich tot het uiterste in om de natuur zelf in zijn meest maagdelijke gedaante die neutraliserende en tevens versterkende rol van die studio over te laten nemen. Het liefst fotografeert hij dieren met een witte vacht of verenpak in een in witte nevels gehuld sneeuwlandschap, zodat het beeld gedeeltelijk vervaagt in de algehele blankheid, met uitzondering van typerende kenmerken als horens, snavels, ogen en oren.

Het contrast tussen de esthetisch werkende, relatieve eenvoud van Villets foto’s en de extreme moeite die hij zich getroost om het beeld dat hij in zijn dromen koestert daadwerkelijk vast te leggen, zou al voldoende zijn om van A White Dream een betoverende documentaire te maken. Maar als toegevoegde waarde is daar nog het gefilmde verslag van zijn tocht, waarin Mathieu Le Lay op zijn manier de verschillende facetten van het natuurlijke wit etaleert. We zien met sneeuw bedekte verlaten autowegen, hoge silhouetten van witte bergen die bijna op lijken te lossen in de lucht, dwarrelende sneeuwvlokken in de duisternis en een daarvan nauwelijks te onderscheiden sterrenhemel. En natuurlijk Villets witte dieren, die zich echter maar moeilijk laten betrappen. De fotograaf zal nog in de sneeuw moeten bivakkeren bij een temperatuur van min dertig graden Celsius en zelfs weer af moeten dalen om een andere helling te bestijgen, in de hoop dat hij eindelijk zijn gedroomde foto zal kunnen maken.

De waarheid van de koude grond
De documentaire Into the Ice van de Deense regisseur en cameraman Lars Henrik Ostenfeld speelt zich voor het overgrote deel af op en zelfs ín de grote ijskap die het vasteland van Groenland bedekt. Door de opwarming van de aarde smelt die kap stukje bij beetje. Dat kan een riskante stijging van de zeespiegel als gevolg hebben, zoals de meest mensen inmiddels wel weten. Maar hoe snel dit proces zich zal voltrekken, is lastiger te bepalen dan vaak wordt aangenomen. Om daar meer inzicht in te krijgen, volgt Ostenfeld drie klimaatwetenschappers, die ieder op hun eigen manier en niet zonder risico’s de ijskap zelf en de verschillende smeltprocessen die zich daarin afspelen onderwerpen aan een nauwkeurig onderzoek. ‘Ground truth’ is de gevleugelde term die de wetenschappers Jason E. Box, Dorthe Dahl-Jensen en Alun Hubbard daarbij graag gebruiken. Satellietbeelden en computermodellen volstaan niet om volledig in kaart te brengen wat zich op en in de traag bewegende grote ijsmassa’s van Groenland afspeelt.

Zo veroorzaakt de klimaatverandering een toename van zowel de regen- als de sneeuwval ter plaatse. Regen beschadigt het ijs en versnelt het smeltproces, terwijl verse sneeuw het ijs juist beschermt tegen de warmte van de zon. Hoe die twee invloeden zich tot elkaar verhouden, kan alleen maar ter plaatse worden onderzocht. Dat is het werk van Jason E. Box, terzijde gestaan door de Japanse wetenschapper Masashi Niwano.

Zich verplaatsend met ski’s en sledes voortrekkend, verrichten Box en Niwano hun eerste onderzoek naar de sneeuwval, dat twaalf dagen in beslag neemt. Een hevige storm die even plotseling opsteekt als uiteindelijk weer gaat liggen, houdt de onderzoekers twee dagen vast in hun tent, die ze met een muur van uitgehakte ijsblokken moeten beschermen tegen de wind.

Dorte Dahl-Jensen is van het drietal de wetenschapper in de meest fundamentele zin des woords. Als hoofd van een groep vakgenoten onderzoekt zij al decennia het ijs op Groenland tot op grote diepten, dat zich soms al duizenden jaren geleden heeft gevormd. Met behulp van luchtbubbels in het samengeperste ijs is het tijdstip waarop een fragment daarvan ooit als sneeuw viel tot op het jaar nauwkeurig te bepalen, zelfs als dat jaar in de laatste IJstijd viel. Klimaatveranderingen en de invloed daarop van menselijk handelen zijn met behulp van de door Dahl-Jensen en haar team geconserveerde ijsstaven nauwkeurig af te lezen.

Mogelijk omdat Dahl-Jensens werk zich hoofdzakelijk in overdekte ruimtes afspeelt, wordt het stokje misschien wat al te snel overgedragen aan de stoere glacioloog Alun Hubbard. Het natuurminnende oog van de kijker annex leunstoelavonturier wil immers ook wat en dan zit je bij de in zogeheten ‘moulins’ (gletsjermolens) afdalende Hubbard wel goed. Gelukkig weet regisseur Ostenfeld zich ook bij het in beeld brengen van Hubbards ijzingwekkende capriolen vast te houden aan zijn missie: het aanschouwelijk over het voetlicht brengen van de verschillende smeltprocessen.

Als er zich namelijk onder de ijsmassa’s door hoge druk samengeperst vloeibaar water bevindt, bevordert dit het glijproces en daarmee het smeltproces van de ijsmassa’s. Om uit te vinden of er van zo’n laag water sprake is, moet je afdalen in een moulin: een door smeltrivieren tot een diepe gat in het ijs uitgeholde gletsjerspleet. Hubbard, een man met een zekere doodsverachting, is zo iemand die dat aandurft. Hubbard en zijn expeditieleider Claus Kongsgaard dalen af in de naar blijkt 175 meter diepe verticale ijsgrot. Regisseur en cameraman Ostenfeld mag ter verkenning ook een stukje mee, maar draagt voor de diepste afdaling zijn camera meer opgelucht dan met spijt over aan Kongsfeld. Dat levert adembenemende beelden op van ijspegels en ijssculpturen die aan lichtblauwe, reusachtige bloemkolen doen denken in een eindeloze, blauwachtige diepte. Een LSD-trip, zoals Hubbard het noemt. Hubbard en Kongsgaard landen tenslotte op een opmerkelijk recht en regelmatig sneeuwoppervlak, dat wijst op een bevroren wateroppervlak daaronder. Boringen moeten uit gaan wijzen of zich daar weer onder vloeibaar water bevindt.

Er zijn van die natuurdocumentaires waarin een vleugje wetenschap er met de haren is bijgesleept. In andere wordt ál te veel uitgelegd en te weinig getoond, met verveling bij de kijker als gevolg. Into the Ice slaagt erin een fraai midden te vinden. De documentaire is leerzaam en oogverblindend tegelijkertijd. Maar ook verontrustend.

Een rusteloze kluizenaar
In de literaire roaddocumentaire Big North (Sogni di Grande Nord, regie Dario Acacella, 2020) keren we terug naar het hoge noorden van Amerika. De Italiaanse schrijver Paolo Cognetti treedt in gezelschap van de tekenaar en schilder Nicola Magrin in de voetsporen van zijn literaire helden Raymond Carver, Ernest Hemingway, Henry Melville, Henry Thoreau, Jack London en last but not least Chris McCandless, een zowel verguisde als verafgode avonturier die op 24-jarige leeftijd uitgehongerd stierf in een in de wildernis geparkeerde autobus in Alaska. Na een onstuimige ontdekkingsreis van twee jaar door de Verenigde Staten welteverstaan.

Cognetti zelf is een man die gevangen zit in een relatief comfortabele vicieuze cirkel. De uit Milaan afkomstige schrijver voelde zich op zijn dertigste een onbeminde en onbegrepen loser en besloot zich terug te trekken in een hut in de Italiaanse Alpen. Van daaruit schreef hij zijn gelauwerde ‘De acht bergen’. Een debuutroman met autobiografische inslag, die onder andere verhaalt van zijn intense liefde voor de bergwereld en zijn ambivalente gevoelens voor zijn natuurminnende, maar afstandelijke vader. Hierna volgden andere succesvolle romans. Het gaat de inmiddels middelbare Cognetti dus goed, zou je zeggen. Maar hoe zit het met het levensgevoel waar zijn succes op gebaseerd is? Opnieuw eist hij van zichzelf dat hij het onzekere pad gaat afleggen tussen een verlangen naar vrijheid en ongebondenheid aan de ene kant en een behoefte aan liefde en één zijn met de aarde aan de andere kant.

Dus buigt hij zich thuis samen met zijn vriend Nicola Magrin over de kaarten van de Noord-Amerikaanse bestemmingen. Ze pakken tenslotte het vliegtuig en landen aan de Noord-Amerikaanse westkust. Het eerst reisdoel is Port Angeles, in de Amerikaanse staat Washington, waar Raymond Carver ligt begraven op een begraafplaats met uitzicht op zee. Cognetti leest met instemming diens als grafschrift dienende gedicht: ‘Ánd did you get what you wanted from this life, even so? I did. And what did you want? To call myself beloved. To feel myself beloved on the earth.’

Als de twee later in de buurt van het Canadese Port Hardy aan een meer zitten, memoreert Cognetti dat Ernest Hemingway, oorspronkelijk een jongen uit de grote stad, de vaardigheden om te overleven in de natuur had geleerd van zijn vader. Evenals hijzelf. Alle schrijvers die hij bewondert waren tevens vissers, bedenkt hij zich weer later. Misschien is schrijven als vissen: turen in een mysterieuze diepte als die van een meer, eindeloos wachten, tot je uiteindelijk het verhaal dat je zoekt als een vis naar boven kunt halen.

Ondanks het natuurschoon van bossen, meren, bergen, gletsjers en wilde rivieren en ondanks alle schrijvers en andere personages die de revue passeren, krijgt Big North niet in de laatste plaats vorm als een document over Cognetti zelf. Van storende egotripperij is echter geen sprake. Zijn vaak prikkelende, door de natuur geïnspireerde beschouwingen en zijn zachtmoedigheid in de omgang met anderen doen het bijna vanzelfsprekend lijken dat we uiteindelijk allemaal op zoek zijn naar onszelf en slechts aansluiting proberen te vinden bij diegenen die ons op die zoektocht voor kunnen gaan.

Verscholen waterreservoir
In Fedchenko, the forgotten glacier (Christophe Raylat, 2022) opnieuw immense, al dan niet smeltende ijsmassa’s. Dit keer niet in het hoge noorden, maar in Centraal Azië. Cédric Gras en Matthieu Tordeur volgen in deze documentaire in omgekeerde richting het ijs- en waterspoor van de Fedchenko-gletsjer in het Pamirgebergte, ondanks zijn geringe naamsbekendheid de langste niet polaire gletsjer ter wereld. Te beginnen bij het sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw goeddeels droog liggende Aralmeer, 2.000 kilometer verder westwaarts in Oezbekistan. De tocht van Gras en Tordeur demonstreert onder andere het belang van de gletsjer als waterbron voor de omliggende landen in Centraal Azië, met hun vaak woestijnachtige klimaat.

Van het met dijken versterkte nog overgebleven deel van het Aralmeer in Kazachstan, waarvan het water zo zout is dat je er min of meer bovenop blijft drijven, vervolgen de twee hun weg langs de Amu Daryarivier en passeren de ooit op de zijderoute gelegen en om zijn Islamitische architectuur fameuze stad Khiva. Water is daar in overvloed. Maar niemand lijkt zich af te vragen waar het vandaan komt. Niet uit de lucht, maar uiteindelijk van die verre verborgen gletsjer.

Voor wat betreft het schouwspel dat hij biedt, kan de uiteindelijk bereikte, tussen meer dan zevenduizend meter hoge bergtoppen gelegen gletsjer de vergelijking met de ijskappen van Groenland en Antarctica doorstaan. Van een zorgwekkende krimp van de Fedchenko en de vele omliggende gletsjers onder invloed van de klimaatverandering is nog geen sprake. Maar dat is een kwestie van tijd. Overstromingen in eerste instantie en vervolgens droogte liggen dan van West-Oezbekistan tot in China op de loer.

Ook Fedchenko, the forgotten glacier biedt veel fraaie natuurbeelden en met de expeditie waarvan verslag wordt gedaan, is zeker niets mis. Voor de door de hiervoor beschreven drie documentaires verwende kijker ontbreekt echter het element verrassing een beetje. De verhalen over de vermoeienissen tijdens de tocht en de gesprekken met de dragers onderscheiden zich te weinig van die in tal van vergelijkbare documentaires. Letterlijk hoogtepunt vormt niettemin het bezoek aan het voormalige Sovjet-weerstation Gorbunov bovenop de gletsjer. Het station werd in 1933 gebouwd en in 1991 na de val van de Sovjet-Unie van de ene op de andere dag verlaten. Hoe daar sindsdien de tijd heeft stilgestaan, is ontegenzeggelijk opmerkelijk.

In het tweede deel van onze voorbeschouwing (lees hier) van het DMFF drie films waarin bergbeklimmingen, rotsbeklimmingen en andere beklimmingen centraal staan. Gesitueerd in Iran, Zwitserland, Tsjechië en zelfs op de Olympische Spelen van Tokyo. Daarnaast aandacht voor een opmerkelijk portret van een zwarte alpenkoe met een sterke persoonlijkheid. Voorts een overzicht van alle films op het festival en de overige activiteiten aldaar.

 

26 oktober 2022

 

MEER FILMFESTIVAL

Dutch Mountain Film Festival 2021 – Preview 2:
Gaan en staan waar je wil?

door Paul Rübsaam

Van 2 tot en met 7 november beleeft het Dutch Mountain Film Festival (DMFF) zijn elfde editie in Heerlen en Aken (Duitsland). Het festival probeert zich te onderscheiden met een (berg)filmaanbod dat niet alleen liefhebbers van extreem alpinisme bedient, maar iedereen die passie voor het berglandschap koppelt aan belangstelling voor eigenzinnige cinema.

Het thema van deze elfde editie is ‘Freedom to roam’. Dit aloude ideaal van gaan en staan waar je wil, krijgt in het filmaanbod ruim baan, maar wordt tevens kritisch belicht. Want is dit ideaal niet vooral afkomstig uit rijke westerse landen en gaat het niet ten koste van de natuur en de armere bevolking in de grote natuurgebieden op aarde? Dit is het tweede en laatste deel van onze voorbeschouwing van het DMFF.

 

BERG
Als je filmt, kun je je camera het beste stilhouden. Je beeld beweegt immers al. Deze oude filmwet zou je veel amateurfilmers met hun al te duizelingwekkende beelden nog wel eens voor willen houden. Zwart-witbeelden leiden in tegenstelling tot kleuropnames niet af van vormen, structuren en licht-schaduwcontrasten. Nog zo’n klassieke filmwet. De Nederlandse cineaste Joke Olthaar kent die wetten als geen ander en weet er in BERG fraai gebruik van te maken.

De Julische Alpen in Slovenië, met de trotse Triglav als middelpunt, krijgen in Berg een haast buitenaards aanzien. In hun streven het immense, dreigende en onverzettelijke van die bergwereld en de traag voorbij trekkende wolken daarboven vast te leggen, balanceren Olthaar en haar cameraman André Schreuders op de rand van fotografie. Toch zie je bijna onmerkbaar soms iets bewegen: de horens van een steenbok of gems, de bladeren van een op hoogte groeiende boom of de stipjes van de drie uit de Balkanlanden afkomstige wandelaars, die na de bergwereld hun liefde verklaard te hebben bij uitstek in de verte figureren. Ze vormen een teken van leven als een minuscuul windvlaagje, dat de massieve bewegingloosheid van het decor van rots, graniet en hier en daar wat sneeuw of ijs accentueert.

Naast die bewegingloosheid komt ook de oorverdovende stilte van de oorspronkelijke bergwereld tot zijn recht. Of de natuurlijke onderbrekingen daarvan, waar naast een enkele fluitende vogel of bergmarmot onweer en vooral water, van donderende watervallen tot lieflijk ruisende bergbeekjes, verantwoordelijk voor zijn.

Het is wonderbaarlijk dat dit alles tachtig minuten lang geen moment verveelt. Dat we toch nog wat kleuropnames van menselijke klimactiviteiten te zien krijgen, zo te zien van oudere datum, lijkt niet eens nodig. Het blijft een beetje de vraag wat de toegevoegde waarde hiervan is bij de haast meditatieve ervaring die BERG ons biedt.

 

Sledge (Luge)
Evenals BERG van Joke Olthaar zou je ook de 12 minuten durende animatiefilm Sledge (Luge) briljant in zijn eenvoud kunnen noemen. Als je tekenvel al wit is, hoef je je beoogde sneeuwlandschap en de even witte lucht waaruit de sneeuw valt zelf niet te tekenen. De fijne zwarte lijnen en contouren van bomen, heuvelruggen, bruggen, telegraafpalen en dergelijke, daar draait het dan om. De Franse regisseur/animator Mickaël Dupré weet ze met gevoel en verbeeldingskracht neer te zetten.

De personages (ingekleurd) zijn een meisje dat met haar slee op zoek is naar een plek die ze zich herinnert uit haar vroege jeugd en haar niet al te welwillende broer.

 

A dream of Edwin Drummond
‘A Dream of White Horses’, luidt de poëtische naam van een moeilijke klimroute in het noordwesten van Wales. Wie die route voor het eerst bedwingt, zou eigenlijk een rotsklimmer én een dichter moeten zijn. De Brit Edwin Drummond (1945-2019), die in 1968 samen met Dave Pearce de eerste bestijging op zijn naam schreef, was inderdaad allebei.

Maar daarmee zijn Drummonds antecedenten nog lang niet volledig opgesomd. Tevens was hij een activist, die zijn klimvaardigheden onder andere inzette voor het beklimmen van het monument Nelson’s Column in Londen in 1978, om aldus te protesteren tegen het toenmalige Apartheidsregime in Zuid-Afrika en een gedeeltelijke beklimming van het Vrijheidsbeeld in New York in 1978, als protest tegen de veroordeling tot levenslange gevangenisstraf van Black Panther-activist Elmer G. Pratt.

In de documentaire A dream of Edwin Drummond van Paul Diffley leren we Drummond bovendien kennen als pater familias en als iemand die zich op zijn eigen manier wist te wapenen tegen de ziekte van Parkinson, die hem vanaf 1993 aanzienlijke fysieke beperkingen oplegde.

In de intense, bijna overladen documentaire van Diffley vormt het geestelijk leven van Drummond de rode draad. Niet alleen het geestelijk leven van de oudere, in zijn fysieke mogelijkheden begrensde Drummond, maar ook dat van de jonge klimmer die hij was. Bij beelden van spectaculaire beklimmingen van onder andere ‘The dream of white horses’ (waaronder archiefbeelden van de eerste beklimming in 1968) is het de door Schotse acteur Peter Fleming voorgedragen poëzie van Drummond die de brug slaat tussen het fysieke en geestelijke. ‘If climbing is speaking a fluid body language, yesterday was all Greek to me. Feet stuttered on doorsteps of granit. A blank face. Tonguetied my fingers let me down. Looking at the ground as if I had forgotten my name…‘

De taal van de wand was voor Drummond de taal die de klimmer moet ontcijferen als hij met pijn en moeite de grepen en richels zoekt voor zijn handen en voeten.

De klimbeelden worden afgewisseld met animaties van een slapende, dromende man aan een infuus in een ziekenhuisbed. Zich geleidelijk vormende, grillige rode lijnen roepen associaties op met die van zijn lichaamsfuncties op een beeldscherm, maar representeren eerder klimroutes en Drummonds nimmer aflatende gedachtesprongen. Op weliswaar acrobatische en esthetische wijze, maar een beetje overbodig verbeeldt rotsklimmer en atleet Robbie Phillips voorts hoe Drummond aan zijn klimtoestel thuis zijn trainingsarbeid pleegde te verrichten.

Kon de met een stok lopende, oudere Drummond nog één keer terugkeren aan de voet van ‘The Dream of White Horses’? Wat zou dit voor hem kunnen betekenen? En wat betekende hij op zijn beurt voor zijn dochter en zoon? Diffley laat het zien. Bij het geluid van een liveoptreden van Edwin Drummonds zoon, singer-songwriter Haworth Ward Drummond, zien we wat foto’s en krantenknipsels die vrijwel als enige beelden getuigen van het verleden van Drummond als activist. Die terughoudendheid is niet per se een slechte keuze. Wat we ooit al over Drummond in de krant hebben kunnen lezen, is niet waar het Paul Diffley in zijn intieme portret A dream of Edwin Drummond om begonnen was.

 

Overige films
Voorts is op het festival onder andere de documentaire Echoes of the Ice Age te zien, waarin natuurfilmer Jan Haft de flora en fauna in en rond de Beierse Königssee in Beieren vastlegt en daarbij nog stuit op sporen uit de ijstijd.

Daarnaast Die Vermessung der Welt van regisseur Detlev Buck, een dubbelportret van de vroeg 19e-eeuwse Duitse geleerden Alexander von Humboldt en Carl Freidrich Gauss, die op een haast tegengestelde manier de wereld in kaart probeerden te brengen.

In My Upside Down World van Elena Goatelli leren we de zielenroerselen kennen van de topklimster Angelika Rainer en in Falling Mountains de gevolgen van de klimaatverandering in de regio rond Chamonix in de Franse Alpen.

Voor een overzicht van alle 25 films en de overige activiteiten in het kader van de elfde editie van het Dutch Mountain Film Festival zie: https://www.dmff.eu/programma/

 

29 oktober 2021

 

Deel 1 van deze voorbeschouwing 

 

MEER FILMFESTIVAL