Film by the Sea 2019 – Deel 3 (slot)
Sociaal-realisme en een ontsnapte hand

door Suzan Groothuis

Wie wilde kon zich de hele week opsluiten in het gigantische CineCity-complex waar de meeste films draaiden. En als je behoefte had aan wat frisse lucht boden de boulevard en het strand een uitkomst. In dit laatste deel aandacht voor de nieuwe Ken Loach, ontroerende en vervreemdende Franse animatie, psychiatrie in Litouwen en een boerin die zich losmaakt van een grote, allesbepalende coöperatie. 

Sorry We Missed You – Werken tot je er bij neer valt
Sorry We Missed You is een typische Ken Loach (I, Daniel Blake, The Wind that Shakes the Barley). Wie het oeuvre van de man niet kent: Loach richt zich op de Britse working class. Hij toont het harde, werkende leven en dat gaat niet van een leien dakje. Meestal vormt een gezin het uitgangspunt, met hardwerkende ouders die moeten opboksen tegen werkgevers die alleen maar naar productie en winst kijken. Onrecht en sociale ongelijkheid zijn terugkerende thema’s, gefilmd in een naturalistische stijl.

In Sorry We Missed You draait het om Ricky en zijn gezin. Na de kredietcrisis van 2008 besluit hij om te investeren in een bestelbusje en als pakketchauffeur aan de slag te gaan. Om die bus te bekostigen, moet hij wel de auto van zijn vrouw verkopen. Aangezien zij werkt als ambulant verzorgster is het voor haar ondoenlijk iom alles met het openbaar vervoer te doen, maar Ricky ziet een gouden toekomst en ze zwicht. Als kijker voel je aankomen dat het goud er niet gaat komen.

Die vermoedens worden algauw bevestigd met de start van Ricky’s werk bij de pakkettendistributeur. Een blaffende boom van een kerel geeft orders. Een hoge productie levert geld. En de scanner om de pakketten te traceren, moet je bewaken met je leven. Wat dan volgt is een ware race tegen de klok om de pakketjes op tijd te leveren. Ricky en zijn gezin komen steeds meer onder druk te staan, spanningen nemen toe en dan is er ook nog zijn puberende zoon die Ricky en zijn vrouw tot het uiterste drijft. 

Sorry We Missed You is een film met een hoog gevoel van sentiment, maar dan gestoken in een sociaal-realistisch jasje en voorzien van de nodige pittige dialogen. Een van de beste is die waarin Ricky’s werkgever hem vertelt wat hem drijft. De man – zo’n typische testosteronbuldog van een manager – was in dat opzicht een interessanter uitgangspunt geweest voor Loach’ film. Want natuurlijk ligt de sympathie bij Ricky en zijn gezin, die je – Loach eigen – steeds meer de afgrond in ziet zakken. Er zijn sprankjes hoop, maar tegenover zoveel tegenslag dat daar amper tegenop te vechten is. Een ware tearjerker voor de Britse werkende klasse. 

Mjölk – IJslandse Ken Loach
Van Britse ellende gaan we naar IJsland, waar filmmaker Grímur Hákonarson (Rams) zijn inspiratie wellicht bij Ken Loach zocht. Want Mjölk gaat ook over de werkende klasse en het onrecht van grote corporaties, eveneens gefilmd in een droge sociaal-realistische stijl.

Inga is de protagonist in het verhaal. Samen met haar man runt ze een klein melkveebedrijf, maar de twee zijn volkomen afhankelijk van de corrupte zuivelcoöperatie die alles bepaalt. Een voorbeeld: als je je producten elders goedkoper inkoopt, zorgt de coöperatie ervoor dat je je als kleine boer maar moeilijk staande kan houden. Met een coöperatie die in je nek hijgt en hardwerkende boeren afhankelijk maakt, is het vechten tegen de bierkaai.

Vechten is een thema dat centraal staat in Hákonarsons film. Net als in Sorry We Missed You lijkt er alleen maar sprake van tegenslag. Wanneer Inga’s man plotseling in een auto-ongeluk overlijdt, komt ze oog in oog met de coöperatie te staan. Inga besluit het heft in eigen handen te nemen en voor zichzelf te starten. En zo woedt er een strijd tussen de stugge boerin en de hoge meneren van de coöperatie die allesbehalve zuiver zijn. Die strijd is met momenten droogkomisch gevangen, zoals Inga die haar rauwe koeienmelk zo tegen het coöperatiegebouw laat spuiten.

De film werkt echter plichtsgetrouw toe naar een voorspelbare afloop: de voorvechter wint en krijgt weer een stukje sympathie en respect terug van een gemeenschap die de vechtlust verloren was. Die ontwikkeling voltrekt zich in rap tempo, waarbij iedere spanningsboog ontbreekt. Wellicht, met meer droogkomische momenten, was Mjölk meer in het oog springend geweest.

J’ai Perdu Mon Corps – Betoverende animatie
In het oog springend gaat wel op voor de Franse animatiefilm J’ai Perdu Mon Corps. Regisseur Jérémy Clapin doet iets heel knaps: met zijn magische, wat donkere vertelling weet hij de kijker te beroeren. Overkoepelend thema zijn de zintuigen. We volgen de jonge Naoufel, een gevoelige, kwetsbare jongen die zijn ouders op jonge leeftijd verliest. Hij heeft van hen liefde voor de schone dingen in het leven meegekregen, zoals muziek en kunst. Zijn moeder was pianiste en zijn vader kon iets wat bijna niemand kan: een vlieg vangen.

Het verfijnde van zijn ouders zit ook in Naoufel, in hoe hij de wereld om zich heen ziet en ervaart. Zijn zintuiglijke waarneming speelt een grote rol. Zoals het opnemen van  omgevingsgeluiden met een taperecorder. Of zijn handen die in contact zijn met al het moois en tastbare dat de aarde voortbrengt – water, sneeuw, planten, insecten.

Tegelijkertijd volgen we – jawel – een ontsnapte hand uit een laboratorium. Geleidelijk aan smelten de twee verhalen – Naoufels zoektocht naar stabiliteit en schoonheid in zijn leven en de hand die ook zoekende is – samen. Het moet gezegd: J’ai Perdu Mon Corps doet dat prachtig. De film speelt in de jaren negentig, getuige de cassettebandjes die toen populair waren en de patch van de alternatieve band The Pixies, dat het meisje op wie Naoufel zijn oog heeft laten vallen, op haar tas heeft genaaid.

Getekend in een donkere stijl, verhaalt J’ai Perdu Mon Corps over liefde, verlangen en durf. De sociaal-realistische achtergrond van de arme Naoufel is magisch gevangen. Een donker sprookje, waarbij je, als je je er helemaal voor openstelt, geraakt wordt door de puurheid ervan.

Summer Survivors – Ongewone trip door Litouwen
Op een filmfestival mag een roadmovie natuurlijk ook niet ontbreken. Summer Survivors is wel een vrij ongewone. Het zijn namelijk geen vrienden of een stel die samen een trip maken. Psychologe Indre, net afgestudeerd, moet twee jonge mensen die opgenomen zijn in een psychiatrische kliniek begeleiden naar de andere kant van het land. De psychiater vindt dat ze beter af zijn bij een andere kliniek. Een wat ongewone keuze om Indre mee te laten gaan, want ze heeft iets sociaal onhandigs en is helemaal niet geïnteresseerd in contact met cliënten.

Toch gaat ze, onder druk van de volhardende psychiater. Bijgestaan door een zuster die de pillen verstrekt starten ze hun reis, die vol ongemak begint. De bipolaire Paulius begint namelijk ineens te praten – iets wat hij dagen niet gedaan heeft. En dan is er de suïcidale Juste, haar polsen nog in het verband, die vindt dat ze niet ziek is maar wel geteisterd wordt door donkere gedachten.

Geleidelijk aan, zoals dat vaker gaat met een roadtrip, komen de drie (de pillenzuster wordt letterlijk vergeten en bij een tankstation achtergelaten) nader tot elkaar. Regisseur Marija Kavtaradze blijft met haar personages dicht bij de realiteit, mede dankzij hun naturelle spel. Haar film heeft een tragikomisch karakter en toont de gebeurtenissen van de drie met een lach en een traan. Daarbij: de psychiatrische stoornis waarmee Paulius en Juste te kampen hebben, wordt nergens uitvergroot. De boodschap van de film is dat we allemaal mensen zijn en ondanks een psychiatrische diagnose meer met elkaar delen dan we denken. Kavtaradze is realistisch genoeg om in te laten zien hoe bepalend lijden kan zijn. Geluk is niet voor ieder mens weggelegd, getuige de bitterzoete afloop van de film.

24 september 2019

Film by the Sea 2019 – Deel 1

Film by the Sea 2019 – Deel 2

MEER FILMFESTIVAL

Film by the Sea 2019 – Deel 2
Verwoestende, ontzaglijke en wonderschone natuur

door Suzan Groothuis

De favoriete film van directeur “Mr. Horror” Jan Doense, Jaws, kreeg een passende vertoning op het strand. Terwijl de haai in vol ornaat in beeld was, hoorde je de golven op de achtergrond. Ook het oorlogsgeweld van Apocalypse Now – Redux was op het grootste filmdoek van het tot Film by the Sea gebombardeerde Cinecity te bewonderen. In dit tweede deel aandacht voor films waarin natuur een rol speelt. Verwoestend, ontzaglijk en wonderschoon. 

Maiden – Heldhaftige dames op zee
Het is 1989 en de droom van de jonge Britse Tracy Edwards komt uit. Ze doet mee aan de Whitbread Round The World Race, een prestigieuze zeiltocht rond de wereld. Edwards trommelde louter dames – ervaren en kundige zeilsters – op en doopte hun boot Maiden. De film Maiden, van documentairemaker Alex Holmes, toont waar Tracy haar inspiratie vandaan haalde en hoe de tocht van de grond kwam. Tracy, getormenteerd door moeilijke puberjaren, voelde zich aangetrokken tot de vrijheid van de zee. Maar meedoen aan een race was een stap te ver – althans, volgens mannelijke zeilers en geldschieters. Het vraagt lef en doorzettingsvermogen om haar droom te realiseren en Maiden laat met uniek beeldmateriaal zien hoe Tracy’s zeilboot de strijd aangaat met de mannelijke concurrentie.

De tocht gaat gepaard met vooroordelen. Terwijl journalisten van mannelijke zeilers willen weten wat de technische aspecten van hun boot zijn, worden de dames amper serieus genomen. Er is meer interesse of ze elkaar niet in de haren vliegen. Tracy en co anno nu blikken terug op hun ervaringen en vertellen, dan weer gevat, dan weer emotioneel, wat er allemaal bij de race kwam kijken.

En zo word je als kijker meegetrokken in een uniek, bevlogen verhaal, waarbij je op het puntje van je stoel zit. Het is niet zozeer een film over vrouwen die zeilen. Het is een film over mensen die ergens in geloven en zo gepassioneerd zijn dat ze er vol voor gaan. De vrouwen blijken de reis rondom de wereld niet anders te ervaren dan de mannen – de belevenis van een verwoestende, maar ook wonderschone zee bestieren is hetzelfde. En zo leef je mee met een tocht waarvan iedereen dacht dat die niet gemaakt kon worden. De beelden van agressieve golven die tegen en over de boot slaan en de onuitputtelijke crew die ze controleert, staan op het netvlies gebrand. Een film die qua impact lijkt op het prachtige Deep Water, waarin solozeiler Donald Crowhurst in zijn tocht rond de wereld gevolgd wordt en waar de afloop helaas wat minder fraai was.

Monos – Jong strijdgeweld
Van een reis rond de wereld gaan we naar de chaotische oerwouden van Columbia. In Monos, dat inmiddels in de bioscoop draait, volgen we jonge guerrillastrijders. Het zijn nog maar kinderen, die als taak hebben een gijzelaar te bewaken en voor een koe te zorgen. Af en toe worden ze bezocht door hun trainer van de Organization, die de jonge groep bevelen geeft en drilt. Maar overwegend moeten ze het zelf zien te rooien, bijgestaan door hun wapens en gierende hormonen. Je raadt het al: dat loopt uit de hand. 

Monos is een bijzonder krachtige film. De beelden van een woest, chaotisch landschap en een idem gezelschap, zijn door de Nederlandse cameraman Jasper Wolf op indrukwekkende wijze vastgelegd. Realistisch maar ook niet, met oog voor het schone en het verwoestende. Deze oorlogssituatie voelt onwerkelijk aan, als een ongrijpbare, nare droom, waarin kinderen gedwongen worden stelling te nemen tegen de heersende maatschappij. Je vraagt je af of ze zich bewust zijn waarvoor ze strijden. Maar filmmaker Alejandro Landes diept dat niet uit: zijn monos (wat zoveel betekent als aapjes) zijn kinderen die in een strijdbare, ongewone situatie zitten, en we volgen hen daarin.

Monos heeft weinig dialoog en is vooral een fysieke film. De driloefeningen, waarbij de jonge lichamen tegen elkaar aandrukken en opbotsen, worden ondersteund door de hypnotiserende soundtrack van Mica Levi. Zij was eerder verantwoordelijk voor de prachtige composities van Jackie en Under the Skin. In Monos smelt haar dreigende en bezwerende soundtrack samen met de beelden, wat leidt tot een overrompelende filmervaring.

Misschien is dat de strekking van Monos: een film die je moet ervaren. Jagen en opgejaagd worden, temidden van een nietsontziende, woeste natuur. De film voelt als een oerkracht waartussen je goed en kwaad bespeurt: er is zachtheid en tederheid, maar ook een meedogenloze hardheid en beestachtigheid. Een van de hoogtepunten van het festival. 

Apocalypse Now Redux – In afwachting van The Final Cut
Monos heeft met zijn onwerkelijke sfeer wel wat weg van Francis Ford Coppola’s Apocalypse Now, een film die de Vietnamoorlog niet toont, maar is. Vlissingen leek een primeur te hebben met een vertoning van zijn Final Cut – een tweede, en wellicht laatste bewerking van Coppola’s meesterwerk uit 1979. Helaas kregen de programmeurs die versie toch niet in handen en besloot men tot een vertoning van Apocalypse Now Redux. Alsnog een kans om zo’n klassieker op het grootste doek dat het CineCity-complex rijk is te vertonen. Waar de opkomst mager was (oorlogsgeweld weegt niet op tegen een zonovergoten dag) blijkt de film anno nu nog even indrukwekkend.

De film start met chaos: we zien Captain Benjamin L. Willard (Martin Sheen) in zijn slaapvertrek, terwijl hij doordraait. Helikoptergeluiden zijn prominent aanwezig, drank en bloed vloeien rijkelijk. In Hearts of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse, een documentaire over de totstandkoming van de film, zien we dat dit niet gespeeld was. Sheen bevond zich op het randje en bezweek bijna aan een hartaanval.

Willard krijgt de onmogelijke opdracht Colonel Walter E. Kurtz (Marlon Brando) op te sporen en te elimineren. Kurtz – briljant, met vele onderscheidingen – is gek geworden en voert zijn eigen oorlog in de dichte jungle van Vietnam. Wat volgt is een surreële tocht over de Nung-rivier, waarbij Coppola je meevoert van de ene onwerkelijke situatie naar de andere. Apocalypse Now

slaagt vooral in het neerzetten van een onwerkelijke, nachtmerrie-achtige sfeer in een chaotische, zinloze strijd. Neem Robert Duvall als gevreesde Lieutenant Colonel Bill Kilgore, die geniet van oorlog: “I love the smell of napalm in het morning”. Of Playboy Bunny’s die de soldaten trakteren op een sexy optreden, dat natuurlijk uit de hand loopt. En niet te vergeten het bizarre koninkrijk waar Kurtz heer en meester is.

De Redux-versie is 49 minuten langer dan het origineel en bevat een paar scènes die Coppola er zo weer uit mag snijden. De conversatie met Playboy Bunny’s in de helikopter is totaal overbodig, evenals het bezoek aan Franse kolonisten waar Willard op zoete wijze verleid wordt. Het zijn misplaatste scènes in een film die het zo van vervreemdende wanorde (zowel in de mens als in de natuur) moet hebben. Je vraagt je af wat de meerwaarde is van een bewerking van het eigenlijk al sterke origineel.

20 september 2019

Film by the Sea 2019 – Deel 1

Film by the Sea 2019 – Deel 3

MEER FILMFESTIVAL

Preview Film by the Sea 2019
Toegankelijke arthouse, documentaires en toppers

door Suzan Groothuis

Komende vrijdag begint Film by the Sea. Het filmfestival in Vlissingen, dat inmiddels z’n 21ste editie viert, vertoont allerlei soorten toegankelijke arthouse-films en documentaires. InDeBioscoop vist alvast in het programma.

De grote vangst van deze editie is Parasite, de nieuwe film van Bong Joon-ho. Deze Zuid-Koreaanse regisseur heeft al een reeks meesterwerken en opvallende films op zijn naam staan zoals Memories of Murder, Mother, Snowpiercer en Okja. Met Parasite, een pakkende venijnige satire over klassenverschillen in het eigentijdse Zuid-Korea, is hij nog steeds in vorm. Daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor acteur Song Kang-ho, die gezien kan worden als een van de meest veelzijdige acteurs uit het land. Parasite won in Cannes de Gouden Palm voor beste film, wat het een aanlokkelijke film voor het festivalpubliek maakt.

Parasite (Joon-ho Bong, 2019)

Engelse maatschappijkritiek
Een andere film die het in Cannes goed gedaan heeft, is Sorry We Missed You. Niet vreemd als je weet dat de Britse regisseur Ken Loach al jaren een festival-lieveling is. Loach’ films kenmerken zich door een maatschappijkritische blik op Engeland. Sorry We Missed You, die gaat over de uitbuiting van freelancers die door allerlei sluwe regels bedonderd worden door hun opdrachtgevers, belooft een ware working-class tearjerker te zijn. Gaat dat zien in Vlissingen!

En nu we toch bezig zijn met prominente filmmakers kunnen we de nieuwe Pedro Almodóvar ook niet vergeten. Zijn Dolor y Gloria ziet hij als een van zijn meest persoonlijke films en belooft weer een mooie combinatie van melodrama en fijnzinnigheid.

Wie het programma van Vlissingen doorneemt, ziet ook een aantal titels die eerder te zien waren op het IFFR en Imagine. Neem Wilkolak, Monos, Tigers Are Not Afraid, Manta Ray, The Best of Dorien B. en Beats. Daarnaast ontkomt het festival niet aan het meesnoepen van films die tijdens Film by the Sea hun Nederlandse release hebben, zoals de documentaire Miles Davis: Birth of the Cool en de gelijknamige filmbewerking van de populaire Britse-serie Downton Abbey. 

Un homme et une femme (Claude Lelouche, 1966)

Franse cinema
Een van de constanten van het festival is de Franse cinema. Dit jaar is er een verrassende regisseur te gast, namelijk Claude Lelouch. Een man die de grote gebaren niet schuwt, want zijn films met thema’s als familie, de holocaust en de waarde van kunst doen bombastisch aan. Zijn bekendste film is waarschijnlijk Les uns et les autres over het wel en wee van vier muzikale families in de twintigste eeuw. Ook is er een screening van zijn eerste hit Un homme et une femme samen met het vervolg uit 1986.

Tot slot zijn er nog wat opmerkelijke vertoningen van klassiekers die de fanatieke cinefielen moeten aanspreken. Neem de final cut van Apocalypse Now. Het is de vraag hoe de ultieme visie van Francis Ford Coppola heeft geleid tot aanpassingen na de langere redux-versie. In die lijn is ook de final cut van Blade Runner te zien, die hoogstwaarschijnlijk is geprogrammeerd als eerbetoon aan de recentelijk overleden Rutger Hauer. De zwijgende film wordt geëerd door een speciaal filmconcert bij Nosferatu, Eine Symphonie des Grauens. Een geliefde expressionistische horrorklassieker van F.W. Murnau.

 11 september 2019

MEER FILMFESTIVAL