Eind mei was er het eerste Spanish Film Festival in Amsterdam, begin en half juni ging het ‘on tour’ in respectievelijk Den Haag en Utrecht. In Utrecht waren drie films te genieten, te weten La Isla Minima, Paco de Lucía: la Búsqueda en Magic Girl. De laatste twee van deze films zijn gezien in Utrecht.
Wie even niet oplet loopt ook maar zo aan het hele festival voorbij. Het is dat er een trailer speelt voorafgaand aan elke andere film die naast het Spanish Film Festival in het Louis Hartlooper Complex draait.
De maestro
De zaterdagavond draait de documentaire Paco de Lucía: la Búsqueda, over het leven en het legendarische gitaarspel van de flamenco-maestro Paco de Lucía. Menig gitarist zal deze film kwijlend aanschouwen, want het is werkelijk fenomenaal te zien hoe soepel en snel de maestro over de gitaarhals vliegt. De documentaire is geschoten door zijn zoon en omspant het gehele leven van de maestro. Van dichtbij volgen we de wording van een van de meest fameuze gitaristen van ons tijdperk. Een man met uitzonderlijk talent, die meerdere malen benadrukt dat talent alleen niet genoeg is. Wie goed wil worden, moet hard werken, discipline hebben.
Nu valt wel op dat de maestro een uitermate goed gehoor en gevoel had voor alles wat met muziek te maken heeft. Moeiteloos weet hij dansers te instrueren precies op die ene tel te tappen en geen micromoment later. Wanneer hij later van de flamenco afwijkt, krijgt hij uit eigen kamp veel kritiek. In retrospectief bekeken bestendigt dit echter alleen maar meer het fenomeen dat hij is.
Zo bezield, gepassioneerd en als van nature het gitaarspel van De Lucía is, zo ‘gewoontjes’ is de documentaire. Chronologisch, alle hoogtepunten omvattend en naast veel Paco komen er andere mensen die dicht bij hem stonden aan het woord. Het is een mooie verzameling anekdotes die in de muziekdocumentaires hun bekende format afwikkelen.
Vreemde thriller
Zondagavond is de beurt aan Magical Girl, een vreemde thriller met een onwaarschijnlijk plot. Het aan leukemie lijdende meisje Alicia is helemaal gek van Yukiko, een Japanse anime-heldin. Om haar op te beuren wil haar vader (Luis) het originele Yukiko-pak voor haar kopen. Er is echter een probleem: het pak kost 7000 euro en Luis is werkloos. De aan lager wal geraakte literatuurleraar overleeft door zijn dierbare bezit, boeken, per kilo te verkopen voor een armetierig bedrag bij de lokale boekwinkel.
Wanhopig besluit hij een juwelier te overvallen om het benodigde bedrag bij elkaar te krijgen. Maar dan vindt er een onverwachte speling van het lot plaats. Niet veel later belandt Luis in bed bij de beeldschone Bárbara, een vrouw die gedomineerd en gevangen gehouden wordt door haar man, een psychiater. Vanaf dit moment wordt de film steeds surrealistischer, hoewel het haar eigen logica blijft volgen.
Wanneer je eenmaal doorhebt dat alle scènes verband houden met elkaar, evenals alle personages, kan het puzzelen en voorspellen gaan beginnen. Dat je dan toch nog een aantal keer verrast zult worden is het vakmanschap van de filmmaker en scriptschrijver. Het slimme plot houdt de film tegelijkertijd ook op afstand, waarmee het hoe en waarom achter de handelingen van de personages vreemd overkomen. Hierin helpt het tempo ook niet mee: de gekozen weg van de regisseur had een hoger tempo verdiend, zodat de focus meer op het vermaak zou komen te liggen. Nu bungelt de film wat tussen beide: vermaak en/of kunst.
Aandacht
De term ‘On Tour’ blijkt een ruim begrip. Een festival van drie dagen met slechts één film per avond en met minimale omlijsting, kun je nauwelijks een festival noemen. Misschien dat de organisatie volgend jaar het Spanish Film Festival buiten Amsterdam meer aandacht en cachet kan geven. Dat zou ook de vele sponsors en initiatiefnemers recht doen. Spanje levert jaarlijks voldoende kwaliteit af om in de schijnwerpers te zetten!
In O Apóstolo is de dief Rámon op zoek naar een grote schat in het dorpje Xanaz, vlakbij Santiago de Compostella. Het dorpje staat bekend om zijn ongekende vriendelijkheid, de bezoekers gaan er nooit meer weg…
Wanneer Rámon echter aankomt bij Xanaz blijkt er een heel andere reden te zijn waarom de bezoekers nooit meer weggaan.
Unheimisch
De prachtige klei-animatiefilm begint mistig en wordt al gauw grimmig. Het streng katholieke dorpje kent een onheilspellende en unheimische sfeer, die als een deken over de film ligt en steeds zwaarder wordt, net als de duisternis in Dark City bijvoorbeeld. Zonder dat je er erg in hebt, kruipt de naargeestigheid onder je huid.
In Xanaz is Rámon op zoek naar Señora Luisa. Zij zou meer weten over de schat. Niets is echter wat het lijkt in Xanaz. Het dorp is al sinds de builenpest vervloekt en zoekt iedere dag nieuwe slachtoffers om zelf aan de dagelijkse honger naar nieuwe zielen te ontkomen. De kapelaan Don Cesario is de slechtste reclame die de katholieke kerk kan gebruiken. Gemodelleerd naar Max Schreck lijkt hij zo weggelopen te zijn van de set van Nosferatu: eine Symfonie des Grauens uit 1922. Zijn hulpje is al evenmin een vriendelijk ogende heer, met zijn uiterlijk gelijkend op Frankenstein.
Lange tijd word je als kijker in het ongewisse gehouden van wat er nu speelt in Xanaz. Tot het moment dat Rámon een geheimzinnig boek begint te lezen en we in een prachtige animatie (ditmaal geen klei) de geschiedenis uitgelegd krijgen.
Gevangenschap
De verwijzingen naar oude horrorfilms en de christelijke thema’s bieden een rijke en vruchtbare grond van waaruit het verhaal zich ontvouwt. Deze zaken zijn echter eerder bijzaak en sfeer ondersteunend. Het werkelijke thema is namelijk gevangenschap.
Om te beginnen: wanneer Rámon de vrije wereld in stapt, heeft hij vlak daarvoor de belofte aan zijn medevluchter (Xavier) gedaan dat hij de schat gebruikt om in alle rust een nieuw bestaan op te bouwen. Zijn vader was een dief en ze grappen: wie als dief geboren wordt, zal als dief eindigen. Eenmaal vrij, raakt Rámon bevangen door diens verlangen naar de schat. De obsessie voor die schat doet Rámon alle signalen van onheil missen. De kijker raakt gevangen in het ongewisse van het verhaal, maar ook in het trage tempo. Ondertussen zijn de bewoners gevangenen van hun vloek, de aartsbisschop van luxe en kent Rámon tot slot nog een verrassing.
De graal O Apóstolo geeft een eigen draai aan wat een typisch verloop van een sprookje had kunnen zijn. Dat kent doorgaans de initiatie en de zoektocht, de confrontatie met duistere krachten, de overwinning van het kwaad en het vinden van de graal. De graal laat zich niet zo gemakkelijk vangen, maar zet haar zoekers wel gevangen. In de beklemmende scène, waarin Rámon de vloek achter zich aan krijgt, komt hij steeds weer op hetzelfde punt uit. “Eens een dief, altijd een dief….” En hoewel zijn verlossing een knipoog naar hebzucht is, lijkt zijn lot alsnog een wrange twist voor hem in petto te hebben. O Apóstolo, ofwel, de apostel, is iemand die gezonden wordt een boodschap over te brengen. Die boodschap ligt aan het einde van de film wel voor de hand.
Bergen, een meer en een oude, verlaten energiecentrale. In een pakhuis nabij de energiecentrale loopt een Oostenrijkse conceptuele kunstenaar met een dode haas. Hij is ‘gekocht’ door een oligarch met interesse in kunst, en na de dood van de oligarch wordt hij gedwongen om te blijven werken.
Zijn gezicht zit onder de geharde modder. In een van de ruimtes is hij bezig met onnavolgbare berekeningen, waar hij soms heen kruipt om hier en daar een aanpassing te maken. Hij is immers een kunstenaar die zich bezighoudt met ‘dimensionale wiskunde’.
De kunstenaar merkt op een dag dat iets mist voor zijn kunst. Het begeerde object is de distancia, een uitvinding die zich elders in het gebouw bevindt. Hij huurt drie dwergen om de uitvinding te roven.
Telepathie
De dwergen parkeren hun caravans op een afstandje van de fabriek en bespreken telepathisch met elkaar hoe ze de diefstal gaan plegen. Ze gebruiken hiervoor hun unieke talenten. De een kan geweldig horen (beetje friemelen met oorlelletjes), de ander is meester van telekinese (strak kijken naar een object), en een derde kan informatie inwinnen bij een vrouw genaamd Sophia (op een stoel zitten en in je kruis grijpen, vervolgens aan je vingers ruiken).
Ze bespieden de huidige beschermer van de distancia. Hij doet niet veel. Post halen, een boek lezen, soep eten. Zijn enige bizarre moment is als hij naaldhakken aantrekt en gaat masturberen. Op het moment suprême roept hij het woord ‘Pluto!’, tot verbazing van de afluisterende dwerg.
De man praat bij tijd en wijle met zijn Japans sprekende emmer. Een Japans sprekende emmer? Ermee praten? Zat er iets raars in mijn thee? Nee, en de emmer communiceert met rooksignalen met een schoorsteen aan de overkant.
Kun je nog meer vreemde dingen verzinnen? Wat te denken van de worst met de naam ‘Yoko Ono’. De dood die sterft. Wil je weten hoe je een haas moet villen? Deze film geeft je een spoedcursus.
Wat wil deze film?
Vreemde film? Understatement! Maar wat wil de film? In andere recensies lees je de term ‘sciencefiction comedy’. Maar het is verre van een komisch verhaal. De komische timing is minimaal en de verteltoon is ook te serieus en vervreemdend om aanspraak te kunnen maken op de titel ‘comedy’.
Is het dan een mooi mysterie? Ook niet. Bij een goed, mysterieus verhaal staat altijd een dosis logica tegenover vervreemding. Neem Twin Peaks, waarbij menselijke, humoristische scènes afwisselen met de meest eigenaardige fantasie. Maar La distancia mist die component. Karakters zijn decorstukken.
Zodoende blijft over een carnavaleske film die koppig niet wil kiezen tussen genres. Extravagante eigenzinnigheid, dat is het resultaat. Absurdisme als doel, niet als middel. De kijker kan compleet meegaan of compleet afwijzen. De avontuurlijke kijker zal denken: ‘Hèhè, eindelijk’, terwijl de meer conventionele kijker onophoudelijk zijn hoofd zal blijven schudden. Er is geen middenweg.
Finisterrae, het debuut van regisseur Sergio Cabellero, was natuurlijk ook tamelijk bizar. Het won met een zeker ontwapenend surrealisme de Tiger Award in 2010. Maar nu is dat luchtige een beetje zoek. Deze film is duister, grimmig, merkwaardig. Waar de eerste film herinnert aan Buñuel, herinnert deze film meer aan Jodorowsky. Net als bij Jodorowsky’s films geeft La distancia na een paar minuten het gevoel uit je handen te glippen, en daar nooit meer in terug te keren.
Interessante ideeën genoeg, maar de vraag blijft wat er zou zijn gebeurd als de film met wat meer perfectionisme en logica zou zijn aangepakt.
Spanje heeft in tegenstelling tot Frankrijk en Italië een bescheiden filmcultuur. Dit komt door de Franco-dictatuur (1939 – 1975), met vooral ‘brave’ films, vaak vol symboliek. Luis Buñuel, de vader van het filmsurrealisme, was niet van plan zich te laten beknotten. Hij week uit naar Mexico, totdat Franco hem in 1961 graag zag terugkeren om goede sier te kunnen maken. Buñuel stemde in, trok onveranderd zijn eigen plan en groeide uit tot toonaangevend regisseur. Hij plaveide de weg voor veel talentvolle collega’s.
door Cor Oliemeulen
1. – Muerte de un ciclista (1955, Juan Antonio Bardem)
Juan Antonio Bardem (oom van acteur Javier Bardem) was een uitgesproken tegenstander van Franco, maar liet zijn kritiek veelal buiten zijn films en ontweek de censuur. Desondanks werd hij talloze malen gearresteerd. Hoogtepunt in zijn oeuvre is het sociaal-realistische drama Muerte de un ciclista (1955) dat een Hitchcockiaans moordmysterie op grandioze wijze verbindt met een verboden romance in film noir-stijl. De film begint met een koppel dat een fietser schept, maar omdat ze geheime geliefden zijn rijden ze snel door. Bardems meesterwerk boeit nog steeds door de opgebouwde spanning met plotwendingen en de soepele montages die scènes naadloos laten overlopen, bijvoorbeeld tussen de wereld van de welgestelde klasse en het arbeidersvolk. De Italiaanse Lucia Bosé (gedubd door een Spaanse actrice) speelt de steeds nerveuzer wordende femme fatale die zich uiteindelijk verplicht voelt te kiezen tussen haar rijke echtgenoot en haar geliefde Jean, een universiteitsprofessor. In het fragment neemt Jean een examen af, totdat hij zich realiseert wat ze hebben aangericht.
2. – El Verdugo (1963, Luis García Berlanga)
Luis García Berlanga verwierf bekendheid door een komedie die hij samen schreef met zijn goede vriend Juan Antonio Bardem. In Bienvenido Mister Marshall (1953) steekt hij de draak met Amerikaanse zakenlieden die kapitaal in een Spaanse stad willen investeren. Dat viel bij Franco, maar ook in Amerika niet bij iedereen in goede aarde. In tegenstelling tot Luis Buñuel, wiens werken verboden waren, hield Berlanga zich in zijn films nauwelijks bezig met politiek. Hij hield liever het publiek een spiegel voor. In 1961, het jaar dat Buñuel met Viridiana de Gouden Palm in Cannes won, maakte Berlanga de satire Plácido, waarin een arme drommel op kerstavond wordt uitgenodigd door een rijke familie. De film heeft een moordend tempo, is hilarisch druk en zit vol zwarte humor over hypocriet handelen. Een stuk rustiger van aard is El Verdugo (1963) dat uiteindelijk meer drama dan komedie is vanwege het pittige gegeven: een jonge goedzak gaat trouwen met de dochter van een staatsbeul. Om met zijn drieën een flat te kunnen bemachtigen, moet hij met tegenzin de functie van zijn schoonvader overnemen. Dat blijkt loodzwaar als de terdoodveroordeelde geen gratie krijgt. Mooie satirische film met hectische komische scènes eindigt wel heel triest.
3. – Tristana (1970, Luis Buñuel)
In Mexico maakte Luis Buñuel een groot aantal drama’s waarin hij vaak satirische kritiek levert op de realiteit. Seksuele afwijkingen, de hypocrisie van de kerk, de zelfgenoegzaamheid van de bourgeoisie – zijn hele oeuvre kent controversiële thema. Zo schokte Buñuel met Los Olvidados (1950), een neorealistisch portret van destructieve jeugdcriminelen in een Mexicaanse sloppenwijk. Nog maar net terug in Spanje maakte hij Viridiana (1961), een psychologisch drama over een jonge non die wordt verleid door haar oom. De Franse filmindustrie zag wel brood in de eigenzinnige Buñuel, wat leidde tot een aantal hoogtepunten in de filmgeschiedenis. Zoals Belle de jour (1967) met Catherine Deneuve die een dubbelleven leidt als huisvrouw en prostituee. Drie jaar later nam Buñuel met de Franse diva het Spaanse drama Tristana op. Deneuve (gedubd) speelt de titelrol van het meisje dat na de dood van haar ouders wordt opgevangen door haar oom. Deze Don Lope wordt gespeeld door acteergrootheid Fernando Rey (ook al de handtastelijke oom in Viridiana). Tristana is ogenschijnlijk eenvoudig in stijl, maar zit vol met onbewuste driften. Het meisje wil liever de jonge kunstschilder Horacio als haar geliefde, maar het noodlot, voor zowel Tristana als haar oom, blijkt onafwendbaar.
4. – El espíritu de la colmena (1973, Victor Erice)
Victor Erice is geen veelfilmer: dertien producties in een halve eeuw. Het zijn documentaires, korte films en slechts drie speelfilms. In 1983 verscheen El Sur, de zoektocht van een meisje naar de roots van haar vader in Zuid-Spanje, in 1992 maakte hij El sol del membrillo, de bekroonde biografie van schilder Antonio Lopez. Echter het meest overdonderend was zijn debuut El espíritu de la colmena (The Spirit of the Beehive) in 1973. Erice maakte deze arthousefilm aan het eind van de Franco-dictatuur en vertelt over de periode net na de Spaanse Burgeroorlog in 1940. Het zevenjarige meisje Ana (Ana Torrent) is zo onder de indruk van de film Frankenstein dat ze denkt dat de geest van het monster rondwaart. De film kan worden beschouwd als een allegorie van de bevolking die gebukt gaat onder een autoritair regiem. De meeste beelden met gele, bruine en gouden tinten lijken wel schilderijen. Er is zoveel symboliek dat de censuur kansloos was en dat de kijker naar hartenlust kan interpreteren. Nadat Ana is weggelopen omdat ze onbewust een ontsnapte republikeinse gevangene heeft geholpen, ziet ze in het water haar spiegelbeeld veranderen in dat van het monster van Frankenstein. Even later lijkt het of het monster (Franco?) haar wil wurgen. Het knappe van deze film is het perspectief op een volwassen thema vanuit de onschuld van een kind.
5. – Cría cuervos (1976, Carlos Saura)
Carlos Saura werd pas in de jaren tachtig bij het grote publiek bekend vanwege zijn prachtige muziekfilms, zoals Carmen (1983). Al in 1966 verwierf hij faam met La Caza en tien jaar later rondde hij zijn meesterwerk af. Cría cuervos werd gedraaid toen Franco op zijn sterfbed lag. Dat zie je terug, want ook dit drama is in feite – nog duidelijker dan El espíritu de la colmena – een allegorie van het leven onder de dictatuur. En nog meer dan in het drama van Victor Erice speelt de kleine Ana Torrent in Cría cuervos een zeer indrukwekkende, volwassen hoofdrol. Ook nu heet ze Ana, ervaren we de gebeurtenissen door haar ogen en haalt ze werkelijkheid en fantasie door elkaar. Het thema is de dood. Ana’s vader bezwijkt tijdens seks met een andere vrouw, Ana’s moeder overlijdt aan kanker en soms wil Ana zelf dood. In haar momenten van rouw ziet ze haar moeder, die wordt gespeeld door Geraldine Chaplin, Saura’s toenmalige partner. Zij speelt tevens de twintig jaar oudere Ana die fragmentarisch in de camera vertelt hoe ze haar traumatische jeugd heeft beleefd. Elk karakter in Cría cuervos is een metafoor voor de Spaanse situatie: de lieve moeder wordt bedrogen door haar militaristische echtgenoot, de intolerante tante collaboreert, de zwijgzame oma verlangt terug naar de oude republiek, terwijl Ana en haar zusjes snakken naar vrijheid en liefde.
6. – Los santos inocentes (1984, Mario Camus)
Het lijken middeleeuwse toestanden in de boekverfilming Los santos inocentes van Mario Camus. Toch speelt de feodale verhouding tussen een steenrijke familie en armoedige boerenfamilies zich af in de jaren zestig. Het drama is terecht breed bejubeld vanwege de realistische weergave van het leven van de laagste klassen in de arme Spaanse regio Extremadura tijdens de dictatuur. Zowel het boek van Miguel Delibes als de film van Mario Camus zijn regelrechte hommages aan de miljoenen Spanjaarden die werden onderdrukt en uitgebuit door de landeigenaren die Franco steunden. In Los santos inocentes volgen we de lotgevallen van één familie: Paco, zijn echtgenote Regula, hun kinderen en zijn zwakbegaafde broer Azarías die op innemende wijze een uil en een kauw dresseert (maar er ook een aantal onhygiënische eigenschappen op nahoudt). Tijdens de competitieve jachtpartijen van hun landeigenaar met andere omhooggevallen welgestelden fungeert Paco als snuffelhond die afgeschoten duiven en patrijzen moet apporteren – ook nadat hij tot tweemaal toe zijn been heeft gebroken. De minachting van de landeigenaren is schrijnend, de wraak smaakt daarom zoet.
7. – Belle Époque (1992, Fernando Trueba)
Direct na de dood van Franco en het verdwijnen van de censuur begonnen de meeste Spaanse filmregisseurs aan een inhaalslag. Vroeger verboden thema’s werden uitvergroot: geweld, drugsgebruik, homoseksualiteit. Fernando Trueba trok zijn eigen plan: liever vrolijke, zorgeloze films dan zware kost. In 1992 brak hij, na het winnen van de Oscar voor beste buitenlandse film, internationaal door met de zedenschets Belle Époque. In de absurde opening van de film maken we kennis met de jonge soldaat Fernando die in 1931 deserteert en zich geconfronteerd weet met twee leden van de Guardia Civil. De twee agenten krijgen onenigheid of ze Fernando moeten laten lopen. De jongste agent schiet per ongeluk de oudste (zijn schoonvader!) dood, raakt overmand door verdriet en doodt zichzelf. Fernando kan zijn weg vervolgen en vindt onderdak bij de sympathieke Manolo. Tegen de achtergrond van de Spaanse Burgeroorlog, voltrekt zich een seksklucht (zonder bloot) waarin Fernando in korte tijd gemeenschap heeft met de vier knappe dochters van Manolo (o.a. een piepjonge Penélope Cruz). De romantische komedie van Trueba blinkt uit in hartstochtelijk spel, mooie kleuren en originele, memorabele vondsten. Zoals de broeierige scène waarin één van de dochters, een lesbienne, verkleed als man, de als vrouw verklede Fernando verleidt. Of de scène waarin de moeder terugkeert na haar tournee als operettezangeres.
8. – Los amantes del Círculo Polar (1998, Julio Medem)
Toeval bestaat. Die indruk krijg je al snel in het poëtisch romantische drama van Julio Medem. Als de kleine Otto op het schoolplein een bal niet kan tegenhouden en er helemaal achteraan moet lopen, ontmoet hij zijn leeftijdsgenootje Ana. Stel je voor dat hij beter had kunnen voetballen en de bal wél had gestopt? Dan had zijn leven en dat van Ana er heel anders uitgezien! De bijzondere band tussen twee zielsverwanten evolueert in alle hevigheid nadat Otto’s vader met Ana’s moeder trouwt. Otto en Ana worden broer en zus, én minnaars. In de oorspronkelijke vertelstructuur van Julio Medem liggen het toeval en de lotsbeschikking er soms dik bovenop, maar het gevoel voor drama in combinatie met de weergaloze montages en oogstrelende shots vormen een onvergetelijke liefdesgeschiedenis. In onderstaand fragment zien we Otto en Ana – die elkaar uit het oog zijn verloren nadat Otto’s moeder is overleden en hij door schuldgevoel met niemand nog iets te maken wilde hebben – samen op een plein. De regisseur maakte in 2001 nog het opvallende romantische drama Lucía y el sexo, waarin de hoofdrolspeelster zich, net als in Los amantes del Círculo Polar, terugtrekt in een isolement nadat ze haar vriend is verloren.
9. – Mar Adentro (2004, Alejandro Amenábar)
Net als Julio Medem schrijft regisseur Alejandro Amenábar het liefst zelf de filmscenario’s, echter laatstgenoemde componeert ook de muziek voor zijn eigen films. Amenábar debuteerde met de thriller Tesis (1995) en gooide hoge ogen met het mysterie Abre los ojos (1997) en het horrordrama The Others (2001). Drie jaar later deelde hij een cinematografische mokerslag uit met Mar adentro, een ontroerend biografisch drama dat is gebaseerd op het leven van Ramón Sampredo die na een duikongeluk vanaf zijn nek verlamd raakte en vocht voor euthanasie. Het onwaardige bestaan van bijna dertig jaar bedlegerigheid en de politieke strijd voor zelfbeschikking wordt perfect vertolkt door Javier Bardem. Mar adentro won ruim zestig prijzen op internationale filmfestivals, waaronder veertien Goya Awards, een Independent Spirit Award, een Golden Globe en de Oscar voor beste buitenlandse film. Hoogtepunt van de film is het fragment waarin de protagonist smacht te ontsnappen aan zijn hopeloze bestemming, begeleid door misschien wel de mooiste vertolking ooit van Puccini’s laatste aria ‘Nessun Dorma’ door Jose Manuel Zapata.
10. – Volver (2006, Pedro Almodóvar)
Pedro Almodóvar is de belangrijkste vertegenwoordiger van La Movida Madrileña, een sociaalculturele beweging die bloeide in het eerste decennium na de dood van dictator Franco. Vanuit een gevoel van sociale vrijheid en hedonisme schreef Almodóvar columns en zijn eerste filmscenario’s. Hij provoceerde, choqueerde en ontwikkelde zijn favoriete thema’s als seksuele identiteit, drugsgebruik en de misstanden in de katholieke kerk – zelden wars van symboliek en metaforen. In 1988 oogstte Pedro Almodóvar met Mujeres al borde de un ataque de nervios de eerste internationale waardering. In 1999 ontving hij voor Todo sobre mi madre de Oscar voor beste buitenlandse film en in 2002 voor Hable con ella de Oscar voor beste origineel scenario. Met Volver (2006) leverde hij een donker, maar kleurrijk portret van drie generaties vrouwen die ontsnappen aan het vuur en de dood dankzij hun beminnelijkheid en doorzettingsvermogen. Eén van Almodóvars vele muzen, Penélope Cruz, speelt de rol van haar leven als de emotionele, zinnelijke en intense moeder Raimunda. Zij raakt in de waan van bovennatuurlijke ervaringen en rekent af met haar vriend die haar dochter heeft aangerand.
Acht topacteurs in een mozaïek van herkenbare verhalen met absurde wendingen. Eén dagje Barcelona toont op amusante én pijnlijke wijze de worstelingen van de tobbende veertiger.
Regisseur Cesc Gay wil in zes korte verhalen een meedogenloos portret van de gewone hedendaagse man in buitengewone situaties opdienen. Het lijdend voorwerp is de veertiger die bekend is met het onderwerp identiteitscrisis en alles wat hiermee te maken kan hebben. Depressies en stemmingswisselingen, overspel en scheiding, hoop en vertwijfeling. Maar zo meedogenloos is het portret ook weer niet, eerder grappig en ontroerend. En ook de situaties zijn niet écht buitengewoon, maar wel lekker aangezet. Iedereen kent wel iemand die zijn vrouw bespioneert, een affaire met een collega begint of zijn echtgenote inruilt voor een huisdier en weer bij zijn moeder gaat wonen.
Alles is relatief
Dit laatste is het geval bij een man die ´s morgens vroeg een verdrietige oude bekende tegen het lijf loopt. Ze raken aan de praat en de oude bekende vertelt over zijn bezoeken aan de psychiater (Een Duitser, ‘want die zijn goed in elektroshocks’). Aan de opsomming van zijn fobieën lijkt nauwelijks een eind te komen. Maar hoe is het eigenlijk met jou? Langzaam blijkt dat het met de eerste man nog veel slechter is gesteld dan met de oude bekende. Als exponent van zijn recente armoedige status toont hij een gat in zijn schoen en neemt na enige aarzeling driehonderd euro van de oude bekende aan. De toon van de film is gezet: alles is relatief.
Dit geldt ook voor de saai ogende, kalende man met baard die zijn zoontje bij zijn ex terugbrengt. Uit het gesprek met zijn energieke, rondborstige vrouw blijkt dat ze al jaren uit elkaar zijn omdat hij meer dan eens een scheve schaats had gereden. Schoorvoetend laat hij doorschemeren dat hij nog steeds gevoelens voor haar heeft en niet lang erna bekent hij dat hij weer met haar naar bed wil. Uiteindelijk wordt hij bijzonder onaangenaam verrast en druipt af als een geslagen hond. Ook de man die al vijf jaar heimelijk opgewonden raakt van een vrouwelijke collega krijgt op het laatst het deksel faliekant op de neus.
Frustraties en relaties
Alle verhalen zijn opgebouwd uit mooie dialogen en gaan over frustraties en relaties waarin de beleving van seks en het gemis van seks een rode draad vormen. In de meeste gevallen met veel gevoel voor drama en timing neergezet door gelauwerde acteurs, zoals Ricardo Darín (El secreto de sus ojos, 2009), Luis Tosar (Mientras duermes, 2011), Javier Cámara (Hable con ella, 2002) en Eduardo Noriega (Abre los ojos, 1997). In Una Pistola en Cada Mano zijn de mannen kwetsbaar, terwijl de vrouwen kracht, levenslust en klassieke schoonheid uitstralen. Hoe vervelend of onthutsend elke confrontatie ook eindigt, het vrolijke deuntje tussen de episodes verraadt de vette knipoog.
De verhalenstructuur doet denken aan melancholische en satirische komedies uit de bloeiperiode van de Italiaanse cinema met grootheden als Vittorio Gassman, Ugo Tognazzi en Marcello Mastroianni. De titel – Eén Pistool in Elke Hand – is bedoeld als metafoor voor mannelijkheid. Zo wordt in een verhaal de eeuwige cowboy John Wayne als held opgevoerd. Bovendien heeft volgens regisseur Cesc Gay een pistool voor vrouwen in Spanje een erotische lading. Dus over een filmtitel hoefde hij niet lang na te denken.
Blancanieves, gebaseerd op het sprookje Sneeuwwitje, is geplaatst in het Andalusië van de jaren twintig van de vorige eeuw. De regisseur weet met prachtige cameravoering en een fijn oog voor detail een eigenzinnige hommage aan de stomme film na te laten.
Daarmee schotelt hij de kijker een prachtig gechoreografeerde film voor, waarin gotische invloeden, eigentijdse magie en opzwepende, doch melancholische flamenco als een matador vechten om de aandacht van de kijker.
Stierenvechten Blancanieves is geplaatst in de stierenvechterwereld. De roemrijke matador Antonio komt op noodlottige wijze ten val. Wanneer hij bijkomt in het ziekenhuis verneemt hij dat zijn vrouw gestorven is tijdens de geboorte van zijn dochter Carmen. Hij huwt met zijn verzorgster Encarna (een fantastisch gemene Maribel Verdú), die vooral op het geld van Antonio uit is en voor wie Carmen een sta-in-de-weg is.
Pablo Berger komt met een eigen interpretatie van Sneeuwwitje, die zich laat vertalen naar de moderne tijd. In tegenstelling tot het sprookje kent het kwaad in deze bewerking meerdere gezichten. Niet alleen in de klassieke vorm van de gemene stiefmoeder, Encarna, maar ook in de meedogenloze ogen van de stier. Of de boosaardige lach van de ‘talentscout’, die de opmerkelijke talenten van Carmen (Sneeuwwitje) opmerkt en haar een wurgcontract laat tekenen. De simpele sprookjeswereld lijkt met de komst van de moderne tijd een flink stuk complexer geworden te zijn.
Metafoor Blancanieves bedient zich niet van magie of fabeldieren. De effectiviteit van de film zit hem in de details en de creativiteit om zonder typische sprookjeskenmerken recht te blijven doen aan het sprookje. Wanneer Carmen verhuist naar een puissant landhuis, waar zij door Encarna opgesloten wordt in de kelder, raakt ze bevriend met een haan, Pepe. Deze ondeugende haan brengt met zijn capriolen Carmen op de voor haar verboden tweede verdieping. Op deze zolder, die symbool lijkt te staan voor het geweten, ontmoet Carmen haar vader. Gekluisterd aan zijn rolstoel – vul de interpretatie van het geweten zelf maar in – leert hij haar de fijne kneepjes van het matadorschap.
‘Houd te allen tijde je ogen op de stier gericht’, geeft haar vader haar mee als wijze les. Hiermee zegt hij zoiets als: verlies nimmer de puurheid van je eigen ziel uit het oog. Het centrale thema in het sprookje Sneeuwwitje is de puurheid van de ziel. Sneeuwwitje is de schoonste van het land en roept daarmee de toorn van haar stiefmoeder op zich. Het gebruik van zwartwit beelden en de accentuering van het donkere en het lichte is een uiterst effectieve manier om de tegenstelling tussen goed en kwaad te benadrukken.
Hommage Blancanieves weet ondanks ‘concurrentie’ van eerdere Sneeuwwitje-films als Snow White and the Huntsman en Mirror, Mirror, alsmede de stomme filmhit van vorig jaar, The Artist, te overtuigen. Dit komt door de acteerprestaties, de sterke cameravoering en de prachtige muziek. De film zit vol verwijzingen naar de bloeitijd van de stomme film. De zes dwergen lijken zo uit de film Freaks van Tod Browning weggelopen en de verdrietige eindscène doet denken aan de hoogtijdagen van de expressionistische Duitse films van de jaren ’20.
Intiem portret van een westers gezin in overlevingsstrijd na een van de grootste natuurrampen. Effecten en fotografie zijn fantastisch, de blik is eenzijdig.
Niet lang nadat de familie Bennett haar intrek heeft genomen in een luxe Thais vakantieresort slaat 26 december 2004 het noodlot toe. Na een zware zeebeving in de Indische Oceaan ontstaat een enorme vloedgolf die ook het paradijselijke onderkomen resoluut wegvaagt. In The Impossible is de tsunami ongelooflijk knap nagebootst. Er komt geen digitaal water aan te pas in de bijna tien minuten durende sequentie die akelig realistisch is. Het resultaat van een jaar lang intensieve voorbereidingen.
Angst en pijn voelbaar
Ook de waterstroom die de familieleden meesleurt is levensecht. In de ontstane, onstuimige rivier kan de zwaargewonde Maria Bennett zich ternauwernood vastklampen aan een grote boom. Tussen de wirwar van auto’s, puin en verwoest materiaal ziet ze haar schreeuwende oudste zoon Lucas drijven. In dit technische en cinematografische hoogstandje met oranje en geel als dominante kleuren is de angst en pijn voelbaar in de op hol geslagen atmosfeer van tropisch Azië.
Moeder en zoon weten elkaar te vinden en bereiken met hulp van lokale reddingswerkers het (voor de film opnieuw opgebouwde!) ziekenhuis. Terwijl Maria daar vecht voor haar leven en Lucas andere slachtoffers bijstand verleent, proberen elders vader Henry en hun twee jongste zoons elkaar te vinden met het doel zich uiteindelijk als gezin te kunnen herenigen. De filmtitel verraadt de uitkomst al. De boodschap is simpel en clichématig: het onmogelijke is soms mogelijk als je met al je liefde en wilskracht vecht om te overleven omdat je elkaar nodig hebt.
Klef
De rest van The Impossible is te klef voor woorden. Je weet dat het onvoorstelbare verhaal waar gebeurd is – hoewel de oorspronkelijke familie niet Engels maar Spaans is – identificatie met de slachtoffers is daarom niet al te moeilijk. Naomi Watts (moeder Maria), Ewan McGregor (vader Henry) en speelfilmdebutant Tom Holland (Lucas) spelen goede, maar voorspelbare rollen. Niet in de laatste plaats door de manipulerende muziek krijgt het sentiment de overhand, zodat het een melodrama van jewelste wordt. Daar kan de ontroerende, hartverscheurende scène waarin Henry het thuisfront belt weinig meer aan veranderen.
Bij de tsunami kwamen ongeveer 230.000 mensen om het leven. Regisseur Juan Antonio Bayona, die doorbrak met de horrorfilm The Orphanage, heeft een respectvolle benadering van deze tragische gebeurtenis voor ogen. Door zich enkel te focussen op blanke, gefortuneerde toeristen in plaats van de arme autochtone bevolking schiet hij zijn doel voorbij. De special effects en het in beeld brengen van de levensechte horror zijn bewonderenswaardig, maar het simpele scenario biedt geen enkele verrassing.
