Aslı Özge, regisseur van Auf Einmal:
“Welk effect heeft afwijzing op een persoon?”
door Alfred Bos
Aslı Özge heeft met Auf Einmal haar eerste Duitstalige film gemaakt. De regisseur (Istanboel, 1975) verhuisde in 2000 naar Berlijn om haar filmopleiding aan te vullen met een studie filosofie. Na een aantal bekroonde kortfilms schreef en regisseerde ze twee speelfilms (Köprüdekiler / Men on the Bridge, 2009 en Hayatboyu / Lifelong, 2013) die een inkijkje geven in de levens van gewone mensen in haar geboortestad. Ook Auf Einmal is een karakterstudie, ditmaal met een thriller-twist.
In Auf Einmal (internationale titel: All of a Sudden) vindt Karsten, gespeeld door Sebastian Hülk, na afloop van zijn verjaardagsfeest een dode vrouw in zijn huis. Hij kent haar niet, ook zijn vrienden blijken haar niet te kennen. De film toont de reactie van de hoofdpersoon en diens directe omgeving op het incident. Langzaam wordt de ware aard van Karsten duidelijk.
Regisseur Aslı Özge (rechts) en cinematograaf Emre Erkmen
Auf Einmal dankt veel van zijn onderhuidse spanning aan acteur Sebastian Hülk, die het personage van Karsten neerzet als een raadsel vol tegenstrijdige emoties. Geen sympathieke protagonist, zoveel is wel duidelijk. Dat was voor de regisseur, die tevens het scenario schreef, geen probleem.
|
“Het is makkelijk om een held te creëren die uiteindelijk wint
(…) maar zo’n film wilde ik niet maken” |
|
“Ik neem graag risico’s”, zegt Özge, op bezoek in Amsterdam om de release van haar film te ondersteunen. “Het is makkelijk om een held te creëren die uiteindelijk wint en we klappen allemaal voor hem, maar ik weet niet of dat het werkelijke leven weerspiegelt. Met zo’n film bereik je wellicht een groter publiek, maar zo’n film wilde ik niet maken.”
Özge kreeg het idee voor Auf Einmal naar aanleiding van een bericht in een Turkse krant. “Ik las over een vrouw die was overleden in de woning van een man die ze niet kende. Ze hadden elkaar ontmoet in een bar en gingen samen naar zijn huis, voor een one night stand. Daar overleed ze. In Turkije was die vrouw beroemd en de volgende dag schreven de Turkse kranten over het incident. Ze schreven ook dat de vrouw haar dood verdiend had, want ze bedroog haar echtgenoot. Ze ging vreemd terwijl ze een man en een kind had.”
Wisten die kranten iets van de feitelijke omstandigheden?
“Niets, ze waren aan het speculeren. Over het gedrag van de man hadden ze niets negatiefs te melden, maar die vrouw, die had haar lot verdiend.”
Ah, de dubbele moraal.
“Daar maakte ik me erg nijdig over en schreef vervolgens een scenario. De eerste versie was in het Turks, bedoeld voor het Turkse publiek. Dat zou een film over moraliteit in Turkije worden, gemaakt door een Turkse vrouw. Maar dat speelde teveel in op de bestaande clichés, dat zou te makkelijk zijn. Ik wilde dat de film over meer ging. Daarom heb ik het verhaal verplaatst naar Duitsland. Bovendien was ik niet zozeer geïnteresseerd in de vrouw die komt te overlijden, maar in de man die blijft leven.”
Auf Einmal
Het aantrekkelijke van de film is dat die veel openlaat voor de verbeelding van de toeschouwer. In mijn optiek is Karsten, de mannelijke hoofdpersoon, iemand die zichzelf niet kent. Door het incident wordt zijn persoonlijkheid manifest en hij blijkt een psychopaat te zijn. Kunt u met die uitleg leven?
“Een belangrijk element is dat Karsten tot aan het incident niet weet wie of wat hij is. Hij heeft een vaag gevoel van onbehagen, in dat comfortabele leven dat zijn ouders hem hebben gegeven. En dat accepteert hij. In het begin zien we hoe hij zich ongemakkelijk voelt bij het gedrag en de houding van zijn vader.”
Karsten is bourgeois.
“Precies. Hij accepteert het leven zoals dat voor hem is klaargelegd, maar hij klaagt er ook over. Hij besluit niet om zijn eigen weg te kiezen. Hij is een verwend kind.”
Hij is iemand die neemt, niet iemand die geeft.
“Precies. Wat mij interesseert: op het moment van de crisis rent hij weg. Omdat hij bang is, maar ook omdat hij het gedrag van zijn ouders en van de burgerlijke samenleving heeft overgenomen. Hij realiseert zich: ik ben één van jullie geworden. Zijn eerste impuls is om het incident te verdoezelen, zodat niemand er van weet. Dat kun je onder die omstandigheden niet redelijkerwijs bedenken. Dat zit diep in je.”
Donkere kijk
Emre Erkmen, de cinematograaf van Auf Einmal en levensgezel van Özge, is bij het gesprek aanwezig en valt haar bij: “Asli laat een menselijke duivel zien. Als filmkijker wissel je voortdurend van oordeel: is hij oké, is hij fout? Ik zou zelf ook zo reageren. Nee, toch niet. Asli houdt informatie achter voor de toeschouwer. Dat heeft ze in haar vorige films ook gedaan. Bij deze film heeft ze zelfs delen van het script geheim gehouden voor de acteurs, om hun reactie natuurlijker te laten zijn.”
|
“Er is maar één incident voor nodig om
die slechtheid naar buiten te laten komen” |
|
Aslı Özge
Aslı Özge: “Karsten, de protagonist, verandert niet. Ik ben van mening dat we allemaal in staat zijn tot slechte daden. Het sluimert in iedereen en er is maar één incident voor nodig om die slechtheid naar buiten te laten komen. Karsten, zijn familie, vrienden, collega’s, de samenleving—die allemaal proberen de duivel in onszelf toe te dekken. Dat is niet Duits of Turks, dat is menselijk.”
Heeft u een donkere kijk op de mensheid?
“Ja. Hahaha, heel erg zelfs.”
Leg uit.
“Ik denk dat we worden geboren met die potentie tot slechtheid, maar onze opvoeding en opleiding, het gezin waarin we opgroeien en de omstandigheden waarin we leven, houden die aanleg onder de duim. Karsten beseft dat hij deel uitmaakt van het systeem, maar door dat incident komt hij erachter dat hij macht heeft en hij gebruikt het systeem in zijn voordeel. Hij kan niet tegen het systeem vechten. Maar hij wil geen slaaf van het systeem worden, dus besluit hij de meester van het systeem te zijn. Macht geeft meer macht. De inspiratie daarvoor kwam van politici.”
Hoe bent u tot die donkere kijk op de mens gekomen?
“Ik ben geen dromer, ik ga er niet van uit dat de dingen beter zullen worden. Daarvoor ben ik teveel een realist. Ik maak realistische films. Ik vind het ook veel interessanter om de donkere kant van de mens te onderzoeken. Auf Einmal gaat mede over ons zelfbeeld en hoe we ons naar de samenleving presenteren. Het is niet zo makkelijk om daar keurig in te passen, de verwachtingen zijn te hoog. Bijvoorbeeld, dit is mijn derde film – en eerste Duitstalige – en er zijn verwachtingen. Er is druk. Iedereen staat onder druk om de perfecte echtgenoot of de perfecte ouder of het perfecte kind te zijn. Waarom? Iedereen maakt fouten, dat is menselijk. Wat is er mis met fouten en onvolkomenheden? Karsten begaat ook een fout, maar een grote fout.”
Ik durf niet te garanderen dat ik in die situatie – een dode, onbekende vrouw in je huis – wel juist zou hebben gehandeld, want onder dergelijke stress functioneert je brein niet meer normaal en kun je rare dingen doen.
“Aslı doet altijd het juiste in dat soort omstandigheden”, reageert Erkmen . “Ze is altijd voorbereid op het ergste.” Özge moet lachen.
|
“Ik ben mijn vertrouwen kwijtgeraakt. Mensen verdwijnen
uit je leven, kunnen je laten vallen. Ik ben altijd op mijn hoede” |
|
Alle hilariteit terzijde, ik heb nog steeds geen antwoord gehoord op mijn vraag hoe u aan dat donkere mensbeeld bent gekomen.
Özge: “Mijn moeder overleed toen ik 16 was.Bij zo’n groot verlies trek je je terug in jezelf en ga je mensen om je heen observeren. In de reacties in mijn omgeving op de dood van mijn moeder zag ik vooral egoïsme. Ze dachten niet aan mij, de rouwende tiener, maar aan zichzelf. Toen is het begonnen, denk ik. Ik ben mijn vertrouwen kwijtgeraakt. Mensen verdwijnen uit je leven, kunnen je laten vallen. Ik ben altijd op mijn hoede.”
“Dat is heel vermoeiend”, zegt Erkmen. “Voor de persoon in kwestie, maar ook voor zijn of haar omgeving. Maar als ze je goed kennen, dan is het oké.”
Auf Einmal
Spiegel
Auf Einmal heeft als motto een citaat uit Hamlet. Vrij vertaald: dingen zijn niet goed of slecht, het is maar hoe je het bekijkt. Die ambiguïteit wordt in de openingsscène, op het verjaardagsfeestje bij Karsten thuis, subtiel gevisualiseerd. Anna, de ongenode gast die later die nacht komt te overlijden, kijkt naar een reproductie van een schilderij van de Romantische Duitse schilder Caspar David Friedrich (1774 – 1840) dat bij Karsten aan de muur hangt. Het is bekend onder twee titels: Frau vor untergehender Sonne en Frau in der Morgensonne. De zon in het schilderij kan zowel opkomen als ondergaan.
Of de zon voor Karsten opkomt dan wel ondergaat is aan de kijker. Auf Einmal is het soort film dat ooit met enige regelmaat te zien was, maar tegenwoordig weinig meer wordt gemaakt: een karakterstudie met suspense-trekjes à la Hitchcock.
|
“Ik zie de film niet als thriller.
Het is een psychologisch drama” |
|
“Ik zie de film niet als thriller”, stelt Özge. “Het is een psychologisch drama. De Duitse pers reageerde positief. Hun reactie is: we hebben iemand van buitenaf nodig die ons een spiegel kan voorhouden. Interessante reactie.”
“Ik zie Karsten als het product van zijn omgeving”, vervolgt Özge. “Ik wilde dat het publiek telkens zijn mening over hem bijstelt, wanneer ze weer een andere kant van hem zien. Is hij goed? Is hij slecht? Het publiek ziet hem heel verschillend. Veel mensen vinden hem een slecht mens, maar er zijn er ook genoeg die het toejuichen dat hij wraak neemt. Iedereen heeft zijn eigen oordeel over hem. De kijker projecteert zichzelf op de hoofdpersoon. Dat wilde ik bereiken met de film.”
Emre Erkman: “Er zijn ook mensen die reageren met: ik ben vóór hem, maar ik ben ook boos op mezelf dat ik voor hem ben. De film maakt een conflict in hen wakker.”
Özge: “Dat was de beste reactie.”
“Het is interessant”, zegt Erkmen tegen zijn vriendin. “Je verwijt Karsten dat hij zijn omgeving manipuleert, maar je gebruikt dezelfde methode als hij: je manipuleert de kijker door slechts gedoseerd informatie te geven.”
Özge: “Ik wilde zien welk effect afwijzing heeft op een persoon. Dat leidt tot isolement en woede. Hoe werkt die woede door? Ik wilde hem niet introduceren als een aardig en meevoelend mens, dat zou te commercieel zijn. En daar geloof ik niet in, iedereen heeft goede en slechte kanten. Karsten is als iedereen en dan gebeurt er dat. Voor mij was het een observatie van de menselijke natuur.”
“Maar niet alleen: hoe gaat Karsten om met de situatie. Ook: hij reageert zijn omgeving er op? Iedereen denkt in de eerste plaats aan zichzelf. Zijn vriendin meent dat hij is vreemdgegaan. Eerst was ze de aanstaande van een succesvolle man, maar opeens is ze de vriendin van een verdachte van de politie. Wat betekent dat voor haar imago?”
|
“De herfstkleuren zijn warm,
maar met een bittere kwaliteit” |
|
Het verhaal van Auf Einmal wordt niet alleen qua informatie maar ook qua beeld gedoseerd verteld. Wat waren de instructies aan de DOP (director of photography)?
Emre Erkmen: “We kennen elkaar erg goed, we hebben ook Aslı’s eerdere films samen gemaakt. Daarom hoeven we vooraf niet zoveel te bespreken. Hoe je de film draait wordt aangegeven door het script. Er zit melancholie in het verhaal, daarom moest de film in de herfst worden gedraaid. De herfstkleuren zijn warm, maar met een bittere kwaliteit. We zochten een locatie die was omgeven door bergen en natuur. Die vonden we in Altena, in het Saarland.”
Auf Einmal
Özge: “Je ziet weinig hemel in de film. Het kader is erg nauw, ook op de gezichten; er zijn veel close-ups. De sfeer is benauwend, er is weinig ruimte om te ademen. In de beelden van het bos en de bergen zie je geen horizon. Je wilt ontsnappen aan de situatie, maar dat kan niet. Het is verstikkend.”
Als het bourgeoismilieu waarin Karsten is opgegroeid en leeft. Laatste vraag, u beiden heeft film gestudeerd. Aslı aan de filmacademie van Istanboel, Emre heeft cinematografie gedaan in Berlijn. Wat heeft u geleerd bij uw filmstudie?
Özge: “Weinig. Vooral dat je alles zelf moet doen. Je leert het meeste van je medestudenten en vrienden.”
Eerkman: “Op de filmschool leer je niets nieuws. Je leert wat zich al bewezen heeft. We zijn van een generatie die is opgegroeid zonder internet. We hebben zelf een filmcollectie opgebouwd. De generatie van nu heeft alles. Maar ze zijn verwend, ze kennen Godard niet eens. Dus het was wellicht een voordeel dat we alles zelf moesten uitvinden.”
23 mei 2017
MEER INTERVIEWS
