In VR waait het niet

door Alfred Bos

De Kaleidoscope 2016 World Tour toont de laatste stand van zaken in de hyperrealiteit van virtual reality (VR). Wat betekent VR voor film en de filmfan?

Kaleidoscope is een virtual reality (VR) studio voor onafhankelijke kunstenaars. In maart en april trekt Kaleidoscope rond de wereld, om het publiek kennis te laten maken met wat virtual reality (VR) anno 2016 vermag op het vlak van kunst, film, games en immersive experience, de beleving dat je bent ondergedompeld in een kunstmatige wereld. Kaleidoscope wordt onder meer gefinancierd door grote hardware-bedrijven die voor VR vereiste apparatuur produceren en weet zich gesteund door het Amerikaanse techno-magazine Wired.

Na Parijs, Tel Aviv, Londen, Stockholm, Keulen en Berlijn is Amsterdam aan de beurt; daarna volgen Pangyo (Zuid Korea),Tokio en Melbourne. In filmmuseum EYE aan het IJ liggen VR-brillen klaar en staan de bezoekers in rijen te wachten tot er een bril of een opstelling is vrijgekomen voor de volgende nieuwsgierige kijker. Want dat is toch een beetje een probleem met VR: je hebt er een batterij techniek voor nodig en die is – op dit moment – schaars en exclusief.

Maar dat zal spoedig veranderen, als het aan de Kaleidoscope-sponsors ligt. We schuiven aan bij demo 1, de simpelste, een introductie in VR-land. Daar zijn trouwens ook de meeste VR-brillen beschikbaar, de Gear VR, geproduceerd door een bekende telefoonfabrikant uit Zuid-Korea.

Het idee: schuif een smartphone in een speciale duikbril, koppel een hoofdtelefoon aan de telefoon en zet duikbril (eerst) en hoofdtelefoon (daarna) op je hoofd. De duikbril is geproduceerd door de telefoonfabrikant, werkt alleen met telefoons van eigen makelij en is binnenkort op de markt. Zo wordt VR massavertier, is de bedoeling. Het aanbod aan content  is evenwel nog beperkt.

Illusie als werkelijkheid
Virtueel betekent denkbeeldig en de virtuele werkelijkheid is een illusoire werkelijkheid. Het heeft even geduurd eer VR binnen het zicht van de consument is gekomen. Concept en technologie bestaan al sinds de jaren tachtig – ruim voor het world wide web en de smartphone – en architecten waren de eersten die professioneel gebruik maakten van VR. Het leek er echter lang op dat de zelfrijdende auto eerder in het dagelijkse leven zou verschijnen dan VR-entertainment.

Publieksvermaak lijkt ook niet de meest voor de hand liggende toepassing van VR. Die moet je eerder zoeken in industriële toepassingen: als interface voor het besturen van robots, denk aan operaties, constructiewerk en onderhoud. Zakelijke applicaties dus, maar vermaak voor de massa? Veel meer dan een digitaal opgetuigde kermisattractie is VR-vermaak niet. Kaleidoscope wil het tegendeel aantonen.

Met de duikbril op de snuit kunnen we kiezen uit een dertigtal demonstratiefilmpjes. We vragen om iets filmachtigs, iets met een verhaal en personages. Real is een 13 minuten durende VR-kortfilm over een jonge vrouw die aan VR is verslingerd. We zien haar de goggles opzetten en in de virtuele wereld haar overleden echtgenoot ontmoeten. Ze mist hem, de echte wereld voelt kil en eenzaam aan. Daar huilt ze, in VR is ze gelukkig.

Virtueel vertigo
Het is een tikje bizar: ik zit in VR te kijken naar een personage dat naar VR zit te kijken. De beeldkwaliteit is oké, maar houdt niet over. Het beeldscherm van de telefoon zit zo dicht op je ogen dat je de individuele pixels op het scherm duidelijk kunt onderscheiden. Resultaat: sub-optimale beeldresolutie. Deze wereld is artificieel, ik zie het raster van de hyperrealiteit.

Ook dient zich binnen een minuut de beruchte cyber sickness aan, de wagenziekte van de virtuele wereld. De sensorische input van de virtuele wereld spoort niet met wat je lijf in de sensuele wereld ervaart en je brein raakt een tikje van slag. Resultaat: een soort virtueel vertigo, maar de misselijkheid is echt.

Weggedoken in de wereld van mijn duikbril zie ik de jonge vrouw worstelen met haar VR-verslaving. Dankzij VR kan ze haar fantasie tot leven brengen, maar buiten die droom heeft ze niet veel, op een moeder na die zich via voicemail zorgen maakt over haar gemoedstoestand. (In de wereld van techno-utopisten communiceren mensen alleen via technologie.) De vrouw kan niet kiezen tussen droom en werkelijkheid. Maar ze ziet het licht en citeert de Amerikaanse auteur James Baldwin: “Het beste moment is het moment tussen slaap en ontwaken, als je niet weet of de droom een droom is of werkelijkheid.”

Eenmansbioscoop
Real is een propagandafilm voor VR, anders kun je het niet noemen. Belangrijker is evenwel de vraag: voegt die batterij technologie, die nieuwe specialistische hardware van de duikbril en de misselijkheid oproepende illusie van de virtuele wereld iets toe aan de kijkervaring van de analoge wereld? Nee, niet echt. Er is niets extra’s, geen ‘toegevoegde waarde’, geen ‘dat is binnen de bestaande cinema onmogelijk’ ervaring. Alleen dat weeïge gevoel in de maag.

Bioscoopbezoek is een van de laatste gemeenschappelijke kijkervaringen die ons in de hyperindividualistische wereld met zijn versplinterde medialandschap nog resten en die wil VR ons ook afnemen. Want VR doe je in je eentje. VR is een eenmansbioscoop. Je hoeft er je telefoon niet uit te zetten. Je bent  je telefoon.

Door naar demo 2, een variant op demo 1 maar dan met een extra sensatie. Ik krijg een zogeheten Subpac aangegord, een vest dat op de rug een aantal trillers heeft waardoor je het sublaag op de geluidsband ook lichamelijk ervaart, een beetje zoals de bassen door je lijf beuken wanneer je op een dansfeest vlak voor de PA-speakers gaat staan. En voor de rest VR zoals uit demo 1. Voegt de Subpac iets toe? Nauwelijks en het doet allemaal erg gekunsteld aan. Omslachtige hardware voor een minimale verrijking, dat moet slimmer kunnen.

360 graden
Moesten we bij demo 2 nog wachten – er zijn maar drie trilpakken beschikbaar – bij demo 3 is het opvallend stil en dat verbaast, want daar zien we via de inmiddels bekende duikbril uit Zuid-Korea een virtueel 360-graden filmpje over Roodkapje, belaagd door een man met een wolfsmasker op (nee, het is geen porno). We staan in een bos. Er vliegt een uil van tak naar tak. Roodkapje kreunt. De wolfman gromt. Verroest, opeens valt op dat het in VR niet waait.

Die 360 graden-projectie voegt wél iets toe aan de klassieke kijkervaring, want je hoeft niet recht vooruit te kijken, naar een scherm als het ware. Je kunt overal kijken, ook als je je hoofd naar boven, onder, links, recht of naar achteren draait zit je nog steeds in de film, met dank aan de 360 graden-camera, OZO genaamd, van een bekende fabrikant uit Finland.

Op naar het klapstuk, demo 4, de immersive VR experience van de HTC Vive. Had je gedacht, vanavond niet. Er zijn slechts een beperkt aantal plekken beschikbaar en die zijn vergeven aan mensen die van te voren hebben gereserveerd; aandringen helpt niet, de voordelen van gratis publiciteit uitleggen ook niet. De Vive biedt de meest virtuele ervaring van Kaleidoscope, het is interactief – waar de voorgaande demo’s slechts passief consumeren boden – want het apparaat registreert je bewegingen en reageert daarop. Bezoekers die gelukzalig glimlachend naar buiten lopen vertellen dat het een ‘heel bijzondere ervaring’ was, ‘je gaat er helemaal in op’. Als je hebt gereserveerd.

Silicon Beach
Voorlopig is de hyperrealiteit van VR nog een exclusief domein van techno-utopisten en een in technologie geïnteresseerde voorhoede. De commerciële belangen van bij VR betrokken spelers zijn evenwel groot. Wanneer VR aan de massa kan worden gesleten als de volgende stap in vermaak zullen er miljoenen duikbrillen, trilpakken en 360-graden camera’s over de toonbank gaan.

VR is de hyperrealiteit van de hypergeïndividualiseerde samenleving. De eenmansbioscoop van de duikbril sluit de rest van de wereld buiten. Maar wacht, je kunt ook gamen in de virtuele wereld en het eerste multi-player VR game, het schietspel Hover Junkers, komt eraan (voor de liefhebber: voorlopig alleen beschikbaar voor het HTC5-platform). Via de glasvezel van internet kunnen meerdere spelers elkaar in VR aan flarden knallen.

Voor de filmliefhebber lijkt VR geen bedreiging. Het is geen extra zoals 3D en we moeten ook grinniken bij de gedachte aan een filmzaal vol mensen die met een duikbril op naar een film zitten te kijken. Moeilijk doen voor een kijkervaring die niets toevoegt, eerder iets wegneemt, daar zijn we te nuchter voor. En te verliefd op de werkelijkheid waarin het waait.

Maar wees er niet gerust op dat de verwachte (en door hardware-producenten gehoopte) VR-revolutie ongemerkt aan de cinema voorbij zal gaan, want Silicon Valley en Hollywood sleutelen aan een monsterverbond. Venice en Santa Monica, het Zandvoort en Bloemendaal van Los Angeles, worden in tech-kringen al Silicon Beach genoemd. Grote bedrijven uit Silicon Valley, Google voorop, hebben er dependances geopend waar technici en creatieven in samenspraak met de Hollywood-studio’s aan de bioscoop van de toekomst werken.

Cinema is illusie. Virtuele cinema is een illusie teveel.

26 maart 2016

Alle nieuws