***
recensie Dagboek van een guerrillera
Geen avonturisme, maar politieke overtuiging
door Jochum de Graaf
Wereldberoemd werd ze, Tanja Nijmeijer, een jonge Nederlandse uit Denekamp die zich aansloot bij de gewapende guerrillastrijd aan de andere kant van de wereld. Tanja – Dagboek van een guerrillera is een gedegen en bijzonder ingekleurd verhaal over de complexiteit van haar keuze en de verwerking daarvan.
‘Wat heeft het allemaal opgeleverd?’ is de vraag aan Tanja Nijmeijer aan het eind van de film. ‘Wapens opnemen werkt niet, heeft niet gewerkt, dat is nu wel bewezen’, zegt ze, mild terugblikkend maar ook stellig. Ze leidt tegenwoordig een teruggetrokken bestaan, heeft haar guerrillaverleden afgezworen, is gepromoveerd, getrouwd met een eveneens ex-guerrillero.
Dagboeken en getuigenissen
Wereldberoemd werd ze nadat in 2006 na een overval van het Colombiaanse leger op een kampement van guerrillabeweging FARC in de jungle de dagboeken van een zekere Eileen werden gevonden. Eileen, Ellen en Alexandra Nariño waren de schuilnamen van Tanja Nijmeijer, een jonge Nederlandse die zich begin van de eeuw bij de marxistische FARC had aangesloten. In de dagboeken schreef ze openhartig over het dagelijks bestaan als guerrillera, de rechtvaardiging van de strijd tegen ongelijkheid, het rauwe leven in de jungle, maar uitte ook haar twijfels en kritiek op het seksisme in de beweging, de corruptie en betrokkenheid bij de cocaïnehandel.
In de jaren daarna werden haar getuigenissen door zowel de FARC als de Colombiaanse regering voor propagandadoeleinden gebruikt, van haar zelf werd vrijwel niets meer gehoord. Door de grote onbekendheid met haar lot groeide ze uit tot een mythe, met allerlei speculaties over een mogelijke kidnapping, desertie, betrokkenheid bij aanslagen. Tot ze opdook bij de vredesonderhandelingen die vanaf 2012 door de nieuwe president Santos met de FARC werden gestart. Tanja Nijmeijer was bij de totstandkoming van het historisch akkoord in 2016 in Havana, Cuba een van de belangrijkste woordvoerders van de FARC. De beweging legde de wapens neer, in ruil voor verzoening, de belofte van niet-vervolging en toegang als politieke partij tot het parlement.
Jungle
Marcel Mettelsiefen, Duits fotograaf die zich tot filmer ontwikkelde, laat Tanja in Tanja – Dagboek van een guerrillera haar bijzondere levensverhaal vertellen. De fascinatie met en het onbegrip over de keuze van Tanja, het beschermd opgevoede meisje uit Denekamp dat zich aansloot bij de langjarige guerrillastrijd aan de andere kant van de wereld, wordt mooi geschakeerd ingekleurd door een aantal nauw bij haar betrokkenen, zoals ex-guerrillacommandanten Carlos Lozada en de vermoorde Mono Jojoy, journalist Jineth Bedoya die Tanja’s dagboek publiceerde, en vooral door hartsvriendin Janneke Stuulen, studiegenoot uit Groningen die al die jaren met haar bleef corresponderen en met wie Tanja haar diepste gevoelens deelde.
Tanja verveelde zich nogal in het burgerlijk dorpse Denekamp, kwam tijdens haar studie in Groningen in aanraking met de links-radicale kraakbeweging en besloot uit nieuwsgierigheid te solliciteren op een baan als docent Engels op een elitaire privéschool in het zuiden van Colombia. Ze vertelt hoe ze tamelijk naïef geen idee had van de al jaren woedende burgeroorlog, de felle strijd tussen guerrillabewegingen als FARC en de extreemrechtse milities die aan het leger waren gelieerd. Het verwarde en verwonderde haar, Colombia is een zeer vruchtbaar land, hoe kon het dat er zoveel armoede was? Ze werd getroffen door de schokkende ongelijkheid: 95 procent van het land was in handen van een rijke bovenlaag van 5 procent. Na een studiereis met een ngo waarbij ze met de schrijnende armoede van de boerenbevolking wordt geconfronteerd, besluit ze zich uiteindelijk aan te sluiten bij de FARC, eerst bij de stadsguerrilla in Bogota, later gaat ze naar de jungle.
Opzienbarende ontdekking
Na de opzienbarende ontdekking van de dagboeken houdt ze zich jarenlang al dan niet gedwongen door de FARC buiten de publiciteit. Het voedt de speculaties dat ze gedeserteerd zou zijn, gekidnapt, gevangen gehouden, gevlucht misschien. Ook in Denekamp is de mediabelangstelling enorm, de familie Nijmeijer duikt een aantal dagen onder.
In haar brieven aan vriendin Janneke in latere jaren schrijft ze dat ze veel heeft getwijfeld, vraagt ze zich af of ze er wel goed aan gedaan heeft zich aan te sluiten, heeft ze gefaald als revolutionair? Ze heeft naar eigen zeggen nooit deelgenomen aan gewapende acties waarbij doden vielen, maar aanvaardt wel de consequenties van haar betrokkenheid. Telkens terugkerende vraag is waarom ze de wapens opnam in een oorlog die niet de hare was. De film geeft daar geen eenduidig antwoord op, wat er toe bijdraagt dat haar persoonlijkheid blijft intrigeren. Sterk moment is het verhaal van journaliste Jineth Bedoya, verantwoordelijk voor de publicatie van de dagboeken, die Tanja daarvoor haar excuses aanbiedt en aangeeft dat ze haar erg moedig vond. Tanja wist niet goed raad met de situatie, reageerde koeltjes met een handdruk, want ze was destijds niet klaar voor aanvaarding van de excuses.
Aan Janneke schrijft ze wat haar al die tijd op de been hield: het deel uitmaken van een groter geheel, de in aanleg voor haar gerechtvaardigde strijd tegen onrecht en ongelijkheid. Het was geen avonturisme zegt ze, maar politieke overtuiging. Ze is uitgetreden uit de FARC, de verzoening zal nog wel verschillende generaties duren. De wapens opgeven is gevaarlijker dan de wapens opnemen, zegt ze. Tanja – Dagboek van een guerrillera laat rechttoe rechtaan en daardoor ook zeer gedegen de complexiteit van haar keuze en de verwerking daarvan zien.
31 augustus 2023
