Categorie: S

Swallows of Kabul, The

Posted on

****
recensie The Swallows of Kabul

Getekende karakters die blijven dromen 

door Paul Rübsaam

Het stenigen van een vrouw kan ook in een animatiefilm een ondraaglijk schouwspel opleveren, bewijst The Swallows of Kabul. Maar tevens toont de film menselijke hartstochten in een wereld die bepaald wordt door repressie en geweld.

Nog voor de eerste scène van The Swallows of Kabul (Les Hirondelles de Kaboul) is begonnen, horen we al auto’s toeteren, straatgeluiden, de stemmen van marktkooplui, het geschreeuw van strijders, een oproep tot gebed en het schrapende geluid van een schop waarmee iemand een berg stenen aanlegt.

The Swallows of Kabul

Als het beeld verschijnt, blijken we ons in het centrum van Kaboel te bevinden. In 1998 welteverstaan, toen de Afghaanse hoofdstad volledig in handen was van de Taliban. We zien vrouwen gehuld in boerka’s met boodschappentassen in hun handen naar de markt lopen. Joelende Talibanstrijders scheuren in jeeps door de straten. Eén van de strijders schiet met zijn kalasjnikov tot vreugde van zijn kameraden een zwaluw (swallow) uit de lucht.

De kapotgeschoten straten en gebouwen van Kaboel zijn weergegeven in dromerige, soms wat vervagende aquareltinten, die de indruk versterken dat de hoofdstad van Afghanistan een mooie stad is geweest. De karakters, die praten en bewegen als echte mensen, zijn met wat stevigere lijnen neergezet. Want we kijken voor alle duidelijkheid naar een animatiefilm.

Vier zwaluwen
Als we de eerste van de vier hoofdpersonen leren kennen, wordt snel duidelijk waarom de berg stenen is verzameld. De manke cipier Atiq (stem van Simon Abkarian) geeft een vrouw in een cel een glas water. Het zal haar laatste zijn. Omdat ze overspel gepleegd zou hebben, zal ze worden gestenigd.

Dat stenigen vindt midden op straat plaats. Mannelijke passanten pakken stenen van de stapel en werpen die naar de voor een muurtje neergeknielde vrouw. We zien hun furieuze gezichten en horen de vrouw wier gelaatstrekken verborgen blijven kermen van angst en pijn, tot ze uiteindelijk levenloos voorover valt en het bloed uit haar schedel door haar boerka heen sijpelt.

The Swallows of Kabul

Eén van de mannen die een steen heeft geworpen is Mohsen (Swann Arlaud). Hij begrijpt zelf niet waarom hij het deed. Hij is toch een aardige jongen, die gek is op zijn mooie vriendin Zunaira (Zita Hanrot). Maar de misogyne wereld die hem omringt, blijkt ook op hem vat te hebben.

Thuisgekomen zou Mohsen het liefst aan Zunaira opbiechten wat hij gedaan heeft. Maar hij kan het niet. Zunaira en Mohsen zijn jong en verliefd en dromen liever over een mooie toekomst. Beiden hebben hun opleiding aan de verwoeste universiteit van Kaboel moeten afbreken en hopen dat ze spoedig ver buiten Kaboel hun talenten verder kunnen ontwikkelen. Zunaira zal er echter achter komen dat haar geliefde de steen heeft geworpen, wat niet zonder gevolgen blijft.

Cipier Atiq is ondertussen niet wat je noemt gelukkig met zijn baan. Zijn huwelijk met de ongeneeslijk zieke Mussarat is bovendien vreugdeloos. Mussarat (Hiam Abbass) vraagt zich ziek als ze is af hoe ze nog iets voor haar man kan betekenen. Het pad van dit oudere koppel zal dat van het jongere koppel Zunaira en Mohsen gaan kruisen.

Boerka’s en tralies
De internationale bestseller The Swallows of Kabul van Yasmina Khadra (pseudoniem van de Algerijnse schrijver Mohammed Moulessehoul) zou zich best lenen voor een live-action verfilming. Toch weten de Franse regisseuse Zabou (Isabelle) Breitman (1959) en haar landgenote en animatrice Eléa Gobbé-Mévellec (1984) met hun animatiefilm te overtuigen.

In animatiefilms en stripboeken is van oudsher alles mogelijk en doet niets echt pijn. De karakters kunnen platgewalst of uitgerookt worden, dan wel in een ravijn belanden, om vervolgens weer verder te lopen alsof er niets aan de hand is. Breitman en Gobbé-Mévellec zetten dat principe op zijn kop door verbijsterende, aan de realiteit ontleende schendingen van mensenrechten te tonen, maar niets dat de natuurwetten tart.

The Swallows of Kabul

Het neemt niet weg dat de typisch grafische elementen in The Swallows of Kabul indringend zijn. De tegenstelling tussen de bebaarde, vals grijnzende mannelijke Talibanstrijders met hun tulbanden en kalasjnikovs en de in hun vormeloze boerka’s tot identiteitsloze wezens gereduceerde vrouwen doet denken aan die tussen de katten (nazi’s) en muizen (joden) uit de graphic novel Maus (1980) van Art Spiegelman. Tralies vormen tevens een belangrijke scheiding in de film. We krijgen de wereld te zien vanuit het gezichtspunt van gevangenen in hun cel, maar ook vanuit dat van Zunaira die op straat verplicht is een boerka te dragen. Het gaasje voor haar ogen is als een traliewerk in het klein.

Als finishing touch bevat de film toch een ode aan de getekende wereld waarin kan wat in de echte wereld niet kan. Atiq zal een naaktportret van Zunaira aanschouwen dat zij zelf op de muur van haar woning heeft getekend. Daarmee krijgt hij iets te zien dat niet voor zijn ogen bestemd is. Of wel? De oude cipier raakt niet alleen geïmponeerd door de schoonheid van de jonge vrouw, maar ook door haar moed en kunstzinnigheid, wat hem eerder op verheven dan wellustige gedachten zal brengen.

 

24 september 2019

 

ALLE RECENSIES

So Long, My Son

Posted on

****
recensie So Long, My Son

Kroniek van verstrijkende tijd 

door Tim Bouwhuis

De beste filmkronieken verweven een persoonlijk verhaal met een bredere stroom van (vaak) politiek-historische ontwikkelingen. Neem de som van de twee en je hebt het kloppende hart van So Long, My Son, een episch drama dat China vangt en verbeeldt als een kroniek van verstrijkende tijd.

De vertelling begint als de jonge, verlegen Xingxing door zijn vriend Haohao wordt uitgedaagd een duik te nemen in een waterreservoir in een noordelijk gelegen fabrieksstadje. Haohao voert de druk op door zijn kleren vast uit te trekken en zich na wat laatste aansporingen richting het water te spoeden. De camera laat hem vertrekken – we kijken mee over de schouder van Xingxing, die eenzaam achterblijft. De scène eindigt een stuk abrupter dan ze begon, en als we een minuut of tien later terugkeren bij het reservoir is er een ongeluk gebeurd.

So Long, My Son

Filmfractuur
Wat ontvouwde zich, en waarom waren wij er niet bij? Het is verleidelijk om So Long, My Son door de elliptische structuur te benaderen als een puzzelfilm. De openingsscène markeert namelijk lang niet het enige moment dat de continuïteit van de film doorbroken wordt. Regisseur Wang Xiaoshuai (Beijing Bicycle) schakelt welbewust tussen verschillende tijdvakken (rangerend van midden jaren tachtig, wanneer de film opent, tot het heden), maar laat de zo gebruikelijke tussentitels (locatie, jaartal) achterwege. In de vlekkeloze montage komen nieuwe dramatische ontwikkelingen en referenties naar een getroebleerd verleden samen.

Al die variabelen vragen, in bij uitstek positieve zin, om een actieve kijkhouding. En die houding loont, niet alleen omdat het scenario uitgekiend is en alle stukjes ook daadwerkelijk passen. Wangs uitgesproken stijl is namelijk noodzaak om daadwerkelijk te ervaren hoe het verleden tot ons komt: in half aan elkaar gelijmde brokken, en altijd gefragmenteerd. Wat rest zijn de details, de gesprekken die een breuk helen of er één teweeg brengen. Met zulke momenten zit So Long, My Son vol. Misschien is het te veel gevraagd, zoals Wang in een interview wel voorstelt, om de tijdsconstructie maar gewoon los te laten. Maar het lijdt geen twijfel dat een contra-intuïtieve mindset het kijken verrijkt.

So Long, My Son

Over levenswijsheid  
Terug bij de twee jongens uit de openingsscène. Uit de (chronologisch eerder gesitueerde) scène die volgt, blijkt dat hun ouders goed met elkaar bevriend zijn. Het ongeluk zet die verhouding alleen flink onder druk. Wang neemt schuld en verlies als vertrekpunt en concentreert zich vervolgens op de ouders van Xingxing (rollen van Wang Jingchun en Yong Mei). Hoe verwerken zij wat er gebeurd is, en beter nog, hoe doen ze dat binnen een staatsapparaat dat vaststelt waar families ophouden en misdrijven beginnen? Tegen de achtergrond van de Chinese eenkindpolitiek (1979-2015) en de culturele revolutie die daaraan vooraf ging, is de meest intieme eenheid van de privaatsfeer immers altijd een publieke aangelegenheid. Ontwikkelingen op nationale schaal worden zo keer op keer gespiegeld aan het leven van Yaojun en zijn vrouw Liyun. Wong en Yang zien zich omringd door een zweem van authenticiteit die zich niet laat creëren; het is bijna ironisch dat hun ‘spel’ hen tijdens de Berlinale (zeer terechte) bekroningen opleverde voor beste acteur respectievelijk beste actrice. Noem het oprechte levenswijsheid, en je zit er niet ver vanaf.

Terwijl de tijd de geschiedenis steeds verder opslokt, beginnen Yaojun en Liyun steeds scherper te bevragen wat het heden nog kostbaar maakt. “Als er bijna geen sporen meer over zijn van het verleden”, zegt Liyun richting het einde, “hoe komt het dan dat we toch nog bang zijn om dood te gaan?” Het verloop van de film doet een suggestie voor een mogelijk antwoord: de dood gaat nooit alleen over ons. En uiteindelijk, in de laatste scène, dat een piepklein gebaar de meest gebroken familie nog hoop kan bieden.

 

27 juli 2019

 

ALLE RECENSIES

Semeur, Le

Posted on

****
recensie Le semeur

Broeierig verlangen 

door Michel Rensen

Le semeur heeft weinig woorden nodig om de innerlijke verlangens van haar personages voelbaar te maken. In haar tedere debuutfilm laat Marine Francen de vrouwelijke blikken spreken. 

Na zijn staatsgreep in december 1851 laat keizer Napoleon III al zijn tegenstanders oppakken. De arrestatie van alle mannen in een dorp in de Franse Alpen laat de vrouwelijke inwoners eenzaam en afgezonderd achter. Nadat er maandenlang niets vernomen is van hun mannen, is het vertrouwen dat zij ooit nog terug zullen komen weg. Ook in de nabije dorpen hebben de dorpelingen al tijden niets gehoord, maar uit angst dat de kerk of het keizerrijk hun vrijheid zal wegnemen, besluiten ze afgezonderd te blijven. Zwoegend onder de brandende zon nemen ze de vrouwen de werkzaamheden op het land van de mannen over, terwijl ze mijmeren over de toekomst. De zon schijnt door de bomen en weerspiegelt op het goudkleurige graan. De temperatuur stijgt niet alleen in de film, het brandende verlangen wordt ook in de filmzaal voelbaar.

Le semeur

De jongere vrouwen beginnen te dromen over wat er zou gebeuren als er plotseling een man het dorp binnen komt wandelen. Giechelend spreken ze af dat ze deze man zullen delen. Ze hebben allemaal dezelfde verlangens en als één van hen hem voor zichzelf houdt, zou dit tot onderlinge spanning leiden. Wanneer Jean, een dolende hoefsmid met een verborgen verleden, het dorp binnenwandelt, blijkt het pact meer problemen te veroorzaken dan op te lossen. Seksuele en romantische verlangens blijken niet zo strikt gescheiden en traditionele ideeën over liefde en relaties zitten in de weg van de vrijheid die de vrouwen dachten te hebben.

Vrouwelijke blik
De film heeft sterke overeenkomsten met The Beguiled, waarvan Sofia Coppola’s versie twee jaar geleden uitkwam: een vrouwengemeenschap, afgezonderd van de rest van de wereld, waar de komst van één man de onderlinge verhoudingen op scherp zet. Le semeur vermijdt groot drama. De spanning blijft onderhuids en wordt subtiel uitgedrukt via de smachtende en jaloerse blikken van de vrouwen. Het verlangen is tastbaar zonder dat het uitgesproken hoeft te worden.

Jeans achtergrond blijft de hele film een groot vraagteken. Hij is op de vlucht vanwege zijn verleden, maar kan daar niets over uiten. Daardoor is Jean een leeg blad, het ultieme object waar alle vrouwen in het dorp hun verlangens op kunnen projecteren. De één zoekt de genegenheid van een partner, de ander wil die zwangerschap die haar man haar niet meer kon geven en de oudere vrouwen zijn meer geïnteresseerd in het werk dat Jean kan leveren. Zijn woorden en daden zijn vaak tegenstrijdig en aan het eind van de film is Jean nog steeds een mysterie. We krijgen hem enkel via de vrouwelijke blikken te zien.

Le semeur

Vrijheid?
Le semeur zet vraagtekens bij de ontstane vrijheid van de vrouwen. Zij zitten gevangen in het smalle kader van het scherm en moeten zowel hun eigen taken als die van de mannen op zich nemen om de gemeenschap draaiende te houden. In de afwezigheid van mannen kunnen ze hun verlangens uitspreken en hoeven niet netjes te zitten. Het is echter opmerkelijk dat geen van hen bedenkt dat een lange, bedekkende jurk niet de meest praktische kleding is tijdens de graanoogst.

De vrijheid die de vrouwen krijgen, is sterk afhankelijk is van gangbare sociale verhoudingen. De kans dat de mannen terug zullen komen, beperkt de vrijheid van de vrouwen zelfs als er geen man in de buurt is. Zij krijgen in de manloze wereld een beetje vrijheid, maar de realisatie dat hun leven op elk moment weer terug naar het oude kan gaan, houdt de vrouwen gevangen in sociale conventies.

 

8 juni 2019

 

ALLE RECENSIES

Shadow

Posted on

****
recensie Shadow

Een kunstwerk gehuld in grijstinten 

door Michel Rensen

De Chinese grootmeester Zhang Yimou is terug met een visueel overdonderende film. Shadow is een waar kunstwerk dat sterk geïnspireerd is door traditionele Chinese schilderkunst. 

Nadat Zhang Yimou in de jaren 80 en 90 furore maakte met hoofdprijzen op grote filmfestivals verschoof zijn aandacht rond de eeuwwisseling naar de genrefilm. Na de flop van zijn mainstreamspektakel The Great Wall met Matt Damon, zoekt de Chinese regisseur in Shadow een tussenweg tussen het toegankelijke spektakel en de beeldende schoonheid die hij onder andere in Raise the Red Lantern en Hero al heeft laten zien. Het is zeer terecht dat hij met dit prachtige kunstwerk twaalf nominaties verdiende voor de Golden Horse Awards, de Chinese Oscars, en met vier beeldjes naar huis ging, voor beste regie, art design, kostuumontwerp en visuele effecten.

Shadow

Schaduw
In de derde eeuw is de stad Jing na een jarenlange oorlog in handen van de vijand gevallen. De koning van Pei, Zi Yu, wil het gesloten vredespact niet op het spel zetten, maar zijn generaal denkt daar anders over. Deze is echter ernstig verwond geraakt en fysiek niet in staat zijn oude rol te vervullen. Zonder weten van de koning heeft de generaal een dubbelganger (ook gespeeld door Chao Deng) zijn plaats laten innemen, terwijl hij in het geheim een plan smeedt om Jing terug te veroveren.

De film ontwikkelt zich tot een heerlijk machtsspel tussen de figuren aan het hof, maar schroomt niet ook klassenproblemen aan te stippen. De schaduw is een gewone burger die gedwongen wordt de rol van de generaal op zich te nemen, wetende dat zijn moeder gevaar loopt als hij het spel niet meespeelt.

Traditionele Chinese schilderkunst
In zijn ontwerp haalt Shadow sterke inspiratie uit traditionele Chinese schilderkunst in gewassen inkt. Met verschillende verdunningen van zwarte inkt worden vaak wonderschone landschappen in grijstinten geschilderd. Deze schilderkunst kenmerkt zich door het gebruik van suggestie. Bergen verdwijnen in het niets, enkel de omtrek van de berg wordt afgebeeld, waarna de kijker zich de rest inbeeldt. Water wordt vrijwel altijd weergeven door afwezigheid van inkt, maar voor de kijkers van het kunstwerk is het altijd duidelijk dat het water betreft. Het niet kleuren heeft net zo’n sterke expressie als het aanbrengen van de inkt.

Het vrijwel volledig in grijstinten gehulde setontwerp van Shadow heeft sterke overeenkomsten met deze traditie. De bergen die de stad Jing omringen verdwijnen in de mist, slechts de omtrek is zichtbaar. Deze techniek creëert zeer veel diepte in het landschap, hoewel je als kijker feitelijk de diepte niet kan waarnemen door de mist. Het is jammer dat de film vaak te snel wegsnijdt naar het volgende shot, waardoor je als kijker niet de kans hebt deze fenomenale shots als een schilderij te aanschouwen.

Shadow

Hangende, doorzichtige doeken creëren in het paleis op een vergelijkbare manier diepte. De personages bewegen zich tussen de verschillende lagen, waardoor in beperkte ruimtes veel diepte ontstaat. Ook in de kostuums is deze traditie op een inventieve manier doorgevoerd. De kleurloze gewaden van de personages lijken doordrenkt met inkt, een wirwar van grijstinten, enkel verstoord door het trage doorsijpelen van bloed.

Grijze moraal
Het is jammer dat de suggestiviteit niet in de vertelling van Shadow terugkomt. De motieven van en relaties tussen de personages worden meerdere keren en door verschillende karakters uitgelegd. De personages zijn geen van allen tot goed of slecht te definiëren en hebben allemaal een grijze moraal. Desalniettemin wordt alles ingekleurd en hoeft de kijker zelf de leegtes niet in te vullen.

Shadow neemt zijn tijd om alle schaakstukken op de goede plek te zetten en de regels nog eens grondig uit te leggen voor het actiespektakel losbarst. Het vereist wat geduld, maar een zeer inventief gebruik van multifunctionele metalen paraplu’s maakt het onvermijdelijke conflict tot een weergaloos spektakel. Waar het verhaal in creativiteit bij vlagen tekortschiet, maakt het visuele genot van Shadow een must see op het grootste scherm dat je kunt vinden.

 

13 mei 2019

 

ALLE RECENSIES

Singel 39

Posted on

***
recensie Singel 39

Geluk behoeft geen romantiek 

door Michel Rensen

Een romcom zonder romantiek, kan dat? Singel 39 is opgebouwd als een romantische komedie, maar zet deze clichématige structuur in voor het vertellen van een modern liefdesverhaal waarin meer uit het leven te halen valt dan enkel het vinden van de ware.

De Nederlandse film en de romantische komedie lijken een onafscheidelijke combinatie. Het publiek kan er geen genoeg van krijgen en jaarlijks worden ze aan de lopende band gemaakt. Gelukkig onderscheidt Singel 39 zich – anders dan de dubbelzinnige titel doet vermoeden – door al snel duidelijk te maken dat romantiek in deze film een kleine rol zal spelen. Het script van Eddy Terstall biedt een andere blik op de liefde: de platonische relatie tussen de twee hoofdpersonages is minstens zo sterk als een romantische. Het resultaat is een eigenzinnige feelgoodcomedy met een goede balans tussen herkenbaar plot en modern verhaal.

Singel 39

Gelukkig leven
Mo (Lies Visschedijk) heeft haar leven prima op orde: een succesvolle carrière als hartchirurg en een knappe Canadese scharrel die haar maandelijks vanuit Brussel komt opzoeken. Niets lijkt haar te ontbreken, maar wanneer kunstenaar Max (Waldemar Torenstra) een atelier onder haar woning begint, gaat ze twijfelen of er niet meer in het leven is dan enkel haar werk.

Max is uitgesproken over zijn kinderwens. Dat is toch een ‘oerdingetje’, zo zegt hij. Mo heeft die mogelijkheid al opgegeven. Ze heeft in haar drukke leven geen tijd of ruimte voor de liefde, laat staan een kind. Uit haar blik is af te lezen dat ze niet volledig overtuigd is van deze keuze, die volledig lijkt voort te komen uit ratio, niet uit verlangen. Als haar zus zwanger raakt en de dood plotseling erg dichtbij komt, begint Mo meer twijfels te krijgen of ze wel alles uit het leven haalt. Haar scharrel blijkt toch niet zo kleurrijk als zijn ondergoed en wanneer hij voor de honderdste keer belooft zijn vrouw voor Mo te verlaten, heeft Mo er nog weinig vertrouwen in dat het ooit zal gebeuren. Wat wil ze nu echt?

Warm samenzijn
De warme vriendschap tussen Mo en Max vormt het hart van Singel 39 en verheft het voorspelbare plotverloop tot een sympathiek verhaal. Hoewel het drama vaak aanvoelt alsof het enkel in dienst staat van Mo’s persoonlijke ontwikkeling, weet de film op de juiste momenten te raken. Max’ open en hartelijke houding helpt Mo uit haar schulp te kruipen. In plaats van haar gevoelens te onderdrukken door zich onder te dompelen in haar werk, begint ze eindelijk naar zichzelf te luisteren en uit te zoeken wat ze nou echt wil met haar leven.

Singel 39

De mooiste scène van de film vindt plaats in Marrakech, waar Mo door Max even uit de dagelijkse sleur gehaald is. Onder een flonkerende sterrenhemel is het tweetal volledig vrij hun hart naar elkaar te luchten. Bijgestaan door flink aangedikte symboliek vindt Mo hier, ver van haar drukke werk, eindelijk de rust voor antwoorden op haar prangende levensvragen.

Moderne familiebanden
Singel 39 weigert een punt van Max’ homoseksualiteit te maken. Zijn personage is gebouwd rond tal van andere eigenschappen: zijn kunstenaarschap, open karakter en liefde voor voetbal. Zijn seksuele voorkeur is vrijwel direct een gegeven en slechts één van de eigenschappen. Gelukkig wordt dit nergens onder het tapijt geschoven, wanneer Max en Mo samen in een café zitten, flirten ze beiden uitgebreid met de ober, gespeeld door Douwe Bob.

Deze moderne blik komt ook terug in de conclusie van de film, waarin Mo beseft dat de ingrediënten van geluk niet volgens een uitgekookt recept samen hoeven te klonteren. Geluk behoeft geen romantiek. Singel 39 viert onze moderne samenleving waarin nieuwe familierelaties hun plekje vinden. Hopelijk opent de film een deur naar meer romantische komedies die zoeken naar moderne vormen van liefde.

 

6 mei 2019

 

ALLE RECENSIES

Sunset

Posted on

****
recensie Sunset

Duistere geheimen in Boedapest

door Suzan Groothuis

Na het claustrofobische en beklemmende Son of Saul is László Nemes terug met het stemmingsvolle Sunset. Een kostuumdrama met een duistere laag, waarin een jonge vrouw op zoek gaat naar haar mysterieuze broer. 

Sunset speelt in 1913 in Boedapest, toen de stad nog deel uitmaakte van het Oostenrijks-Hongaarse rijk en het hart van Europa vormde. De twintigjarige Irisz Leiter (Juli Jakab) is naar de Hongaarse hoofdstad getrokken om te werken bij het vooraanstaande hoedenmagazijn Leiter. De naam is geen toeval: Irisz is de dochter van de oprichters, maar haar ouders zijn op duistere wijze overleden. Wanneer Irisz haar intrede doet, is gelijk merkbaar dat ze niet welkom is.

Eigenaar Brill vertelt Irisz dat er geen werk is en raadt haar aan weer uit Boedapest te vertrekken. De nacht kan ze er nog blijven, een morsige plek in het pand waar ze is geboren. Dan komt er een indringer haar kamer binnen, die haar vertelt dat Irisz een broer heeft. Vanaf dat moment ontstaat er voor Irisz een persoonlijke queeste: haar broer, als hij al bestaat, vinden.

Sunset

Geschoten op prachtig celluloid
Die zoektocht is bijzonder fraai in beeld gebracht. Net als het intense Holocaust-drama Son of Saul is de film analoog geschoten, met de focus op de vastberaden en opgejaagde Irisz. De camera volgt haar in haar onverschrokken tocht, terwijl ze heen en weer geslingerd wordt door vertwijfeling. Wat klopt van wat ze over haar broer heeft gehoord? Wie is te vertrouwen? En vooral: wie niet? Terwijl de politieke onrust toeneemt en de chaos in de stad verergert, geeft Irisz – meestal gefilmd vanuit haar rug, haar witte kanten kraagje omhoog stekend – haar onderneming niet op.

Nemes laat twee kanten van Boedapest zien: de weelderige, met prachtige decors en kostuums, en de grimmige, met donkere achteraf steegjes waar geruchten rommelen dat Irisz’ broer voor een bloedbad zal zorgen. Die omgevingen zijn echter ondergeschikt aan de hoofdpersoon, op wie de camera – vaak in lange shots – steevast gericht is. In haar fixatie om haar broer te vinden, dringt de omringende realiteit slechts af en toe binnen. Je hoort geroezemoes over de hittegolf in de stad, over het bezoek van de Weense prinses en een eindfeest bij Leiter. Flarden van nieuwsberichten zeggen iets over politieke spanningen.

Dwingende meeslependheid
Sunset dwingt de kijker mee te gaan op Irisz’ reis. Nemes hanteert een claustrofobische, jachtige stijl. Telkens afgeleid – een hoedenkamer versieren voor het bezoek van de Weense prinses, terwijl je je broer wil vinden – volgen we Irisz die in plaats van antwoorden steeds meer vragen op haar pad tegenkomt. Waarom kiest haar broer voor extreem geweld? Wat is Brills agenda? En waarom wordt een van de meisjes die bij Leiter werkt uitverkoren om aan het Weense hof te gaan werken?

Sunset

Nemes geeft geen antwoorden, maar maakt Irisz’ realiteit steeds grimmiger en verwarrender. Aan de hand van wat er om haar heen gebeurt, of wat ze meent te zien gebeuren, trekt ze conclusies. Tegelijkertijd ondergaat haar personage wel een verandering, want ze wordt onbevreesd en strijdbaar. Uiteindelijk lijken Irisz en haar broer één. Waarmee je als kijker weer een vraag rijker bent: bestaat haar broer wel?

Eerlijk gezegd doet het er niet toe, want Sunset is vooral een film om te beleven, te voelen. Laat de dromerige, rijke beelden zoals van het feest in het park of het statige hoedenmagazijn je niet misleiden. Eronder gaat een broeierige duisternis schuil, nietsontziend afstevenend op het begin van de Eerste Wereldoorlog. Een film laverend tussen schoonheid en vernietiging, zijnde een duistere trip die iets wil ontrafelen maar alleen maar meer verwarring schept. Binnen die chaos moet je je staande zien te houden. En dat is precies wat Irisz doet, getuige dat laatste shot waar ze krachtig de camera in kijkt. Sunset laat zich niet vangen, maar absorbeert je van begin tot eind.

 

13 maart 2019

 

ALLE RECENSIES

Schapenheld

Posted on

*****
recensie Schapenheld

Een eenzaam schreeuwende idealist 

door Ries Jacobs

De opkomende zon schijnt haar stralen op de heide. Een herder struint met zijn kudde en zijn honden door de velden. Schapenheld opent met de heerlijke romantiek van het leven in de natuur, een traditioneel en rustiek buitenleven. Of toch niet?

Openheid, rust, ruimte, vrijheid. Schaapsherder Stijn Hilgers somt op waarom hij zo graag met zijn schapen op de heide is. Nabij Goirle, tegen de Belgische grens, leidt hij zijn kudde van de boerderij naar de heidevelden en van daar weer naar het grasland. Hij is een typische Brabander, grofgebekt en vaak klagend, maar tegelijkertijd zorgzaam voor zijn schapen en zijn gezin.

Schapenheld

Hilgers maakt het zichzelf niet gemakkelijk. Categorisch weigert hij zich aan te passen aan het marktdenken en de grootschalige, gemechaniseerde landbouw die het hedendaagse Nederland kenmerkt. Hij wil traditioneel en duurzaam met de natuur bezig zijn zonder haar te schaden.

Valerio Zeno
Regisseur Ton van Zantvoort vertelt in Schapenheld het verhaal van Hilgers op een observerende manier, zonder voice-over en met een minimum aan interviews. Hij wil zijn mening niet opdringen aan het publiek. Zo kom je er in de loop van de film zelf achter hoe het werkelijke leven van de schaapsherder eruitziet. Dat dit leven niet alleen uit romantiek bestaat, wordt snel duidelijk. Hilgers heeft moeite om de touwtjes aan elkaar te knopen en moet steeds weer met natuurbeheerders om de tafel om te onderhandelen over welke heidegronden zijn kudde mag begrazen.

Gaandeweg de documentaire krijgt Hilgers steeds meer moeite om zijn idealen in de praktijk te brengen. Hij is minder op de hei te vinden en houdt zich steeds vaker bezig met randzaken zoals televisieoptredens bij Valerio Zeno en Herman den Blijker, horeca-activiteiten en presentaties op braderieën. Zijn humeur wordt er dan ook niet beter op.

Vlaams dorpje
Van Zantvoort wilde onderzoeken of het nog mogelijk is om in onze neoliberale wereld niet met de kudde mee te lopen. Dit blijkt moeilijk. Iedereen vindt het prachtig wat Hilgers doet, zolang het maar binnen de bestuurlijke en financiële kaders past. De herder op zijn beurt is zo gesteld op zijn vrijheid dat hij zich moeilijk kan aanpassen aan onze geïnstitutionaliseerde maatschappij. Het schrijnende dieptepunt van de film is de scène waarin Hilgers, nadat hij zijn kudde dwars door het Vlaamse dorpje Poppel heeft geloodst, wordt gebeld dat er uitwerpselen op de stoep liggen. Nadat zijn vader naar België is gereden om de schapenkeutels op te ruimen, krijgt hij van de politie alsnog een boete.

Schapenheld

De kijker ziet het incident vanuit het gezichtspunt van Hilgers, zonder wederhoor van andere partijen. Dit perspectief houdt Van Zantvoort gedurende de hele documentaire vast en dat levert een ijzersterke film op. Samen met Hilgers zinkt de kijker steeds verder weg in het moeras van bestuurlijke regelgeving, overijverige ambtenaren en de moordende concurrentie van minder op duurzaamheid gerichte bedrijven.

Omdat de regisseur zich concentreert op de idealen en gevoelens van Hilgers, geeft hij de beelden een intensiteit die je weinig ziet in documentaires. De filmmaker brengt de frustrerende strijd van Hilgers rauw en zonder sentiment in beeld en maakt daarmee een film die meer is dan een portret van een herder.

In 2011 maakte Van Zantvoort de korte film Het verleden heeft de toekomst. Hierin is een optimistische en strijdvaardige Hilgers te zien, een herder die bewust afstand van de bio-industrie en de consumptiemaatschappij neemt. In Schapenheld zien we een herder die meer en meer verbitterd raakt wanneer het tot hem doordringt dat hij geen afstand van diezelfde maatschappij kan nemen. Wie niet wil meegaan in de neoliberale maalstroom verwordt al snel tot een eenzaam schreeuwende idealist in de jungle van marktdenken en institutionele regelgeving.

 

19 februari 2019

 

ALLE RECENSIES

Styx

Posted on

****
recensie Styx

Weinig woorden en daden

door Cor Oliemeulen

Net als de meeste drama’s over vluchtelingen stemt Styx niet vrolijk. Hoewel de Oostenrijkse regisseur Wolfgang Fischer hen hoofdzakelijk op afstand houdt, komt het morele dilemma angstvallig dichtbij.

De veertigjarige Rike (Susanne Wolff) is een daadkrachtige arts. We zien haar bijstand verlenen na een auto-ongeluk in Keulen. Ter ontspanning maakt ze met enige regelmaat in haar eentje zeiltochten. Ditmaal vertrekt ze vanuit Gibraltar voor een tocht naar het eiland Ascension in het zuiden van de Atlantische Oceaan.

Styx

Paradijs
Toen Charles Darwin, de vader van de evolutietheorie, in zijn zoektocht naar bijzondere plaatsen in 1836 het vulkanische eiland Ascension aandeed, zag hij een nagenoeg boomloze omgeving. Dat was niet prettig voor de Engelsen. Zij hadden er een strategische basis om de verrichtingen van de verbannen Franse dictator Napoleon Bonaparte op het nabijgelegen Sint-Helena te kunnen volgen. Darwin bedacht het idee om bomen (die regenwater vasthouden) naar het eiland te verschepen om op die manier meer vers water te krijgen. Anno 2019 is Ascension (hemelvaart) een paradijselijk eilandje waar de leefomstandigheden uitstekend zijn.

Hoe anders is het gesteld op de vaarroutes tussen Afrika en Europa waar commerciële scheepvaart en plezierjachten tegenwoordig zomaar kunnen stuiten op gammele boten met vluchtelingen. Misschien minder dichtbij dan wanneer je als toerist op een Grieks eiland ligt te zonnen, terwijl een bootje uitgeputte Afrikanen aanspoelt. Maar wel meer confronterend, omdat je hier op het open water voor een hels moreel dilemma komt te staan. Vaar ik naar die gestrande vissersboot, waar misschien wel honderd mensen in de verte roepen om hulp en sommigen in paniek in het water springen, of blijf je op veilige afstand? Jouw boot is maar tien meter lang en je wilt immers niet je eigen leven riskeren.

Het is een extra moeilijke afweging voor iemand die gewend is om het leven van (gewonde) mensen te redden. In haar hart wil Rike wel, maar via de radio verbieden zowel kustwacht als andere organisaties haar om dat onverantwoorde risico te nemen. Commerciële schepen, die groot genoeg zijn om mensen aan boord te nemen, beginnen er meestal niet aan om vluchtelingen te redden. Bedrijfsbeleid heet dat.

Styx

Nonchalance
Rike weet in ieder geval een tienerjongen (Gedion Oduor Weseka) uit het water te vissen. Zij verzorgt hem vakkundig en zodra hij wat is opgeknapt, probeert hij begrijpelijkerwijs druk op haar uit te oefenen, want ook zijn zusje zit op de gestrande vluchtelingenboot. Dat leidt tot een aantal goed geacteerde scènes waarin realisme wint van sentiment. Op één moment dreigt Rike’s leven alsnog gevaar te lopen.

De filmtitel laat weinig aan de verbeelding over. Styx betekent letterlijk ‘afschuw’ en in de Griekse mythologie is zij de rivier die de aarde scheidt van de onderwereld. Ook het grote moeras in dat schimmenrijk Hades wordt Styx genoemd. Hier op de woelige baren van de oceaan is die rampspoed en innige afkeer van menselijke nonchalance uiterst voelbaar. De vraag blijft of en wanneer Rike besluit om alsnog naar de vluchtelingen te varen.

Net als de doorleefde Robert Redford in de ‘openzeethriller’ All Is Lost (2013) weet de doorgewinterde actrice Susanne Wolff in Styx de ogen van begin tot eind op zich gericht. Weet Redford zich fors gesteund door special effects (om nog maar te zwijgen van Life of Pi (2012) waarin de schipbreukeling geheel in een zwembad met groene schermen is opgenomen), Styx speelt zich daadwerkelijk af op open water, en dat zie je. Alleen de stormscènes zijn geschoten in een grote watertank. Net als in All Is Lost (het personage van Redford roept zelfs alleen maar een paar keer ‘help!’) zijn in Styx de woorden schaars en ondergeschikt. In dit relevante humane drama gaat het immers om (het gebrek aan) daden.

 

12 januari 2019

 

ALLE RECENSIES

Schweigende Klassenzimmer, Das

Posted on

*
recensie Das Schweigende Klassenzimmer

Episch verraad 

door Sjoerd van Wijk

Das Schweigende Klassenzimmer verraadt zichzelf met valse heroïek. Het Duitse drama verloochent de intrigerende premisse met mondain tienerdrama vol schematische tegenstellingen. En stuurt opzichtig aan op een clichématige catharsis. 

In een tijd waarin scholieren zoals de Zweedse Greta Thunberg in opstand komen tegen de algehele apathie omtrent de klimaatcatastrofe lijkt Das Schweigende Klassenzimmer een welkome blik op tienerrebellie te werpen. Het jaar is 1956 in de DDR en de Sovjet-Unie is in een bloedige strijd verwikkeld tegen Hongaarse opstandelingen. De eindexamenklas in de kleine industriestad Stalinstadt (tegenwoordig Eisenhüttenstadt) besluit onder leiding van de geëngageerde Kurt twee minuten stilte te houden om de gevallenen te herdenken, na illegaal kennis te hebben genomen van de westerse verslaggeving over deze gebeurtenis. 

Das Schweigende Klassenzimmer

Schematische strijd
Maar wat begint als democratisch gekozen ludieke geste blijkt al snel bloedserieus te worden genomen door tal van autoriteiten. De schoolmeester foetert en de schooldistrictsleider is duivels manipulatief. De leerlingen probeerden weg te komen met een leugentje dat ze stil waren wegens het vermeende overlijden van voetballer Puskás. Dit is een zwart-wit strijd tussen idealisme en grote boze mensen die dat niet kunnen waarderen. Dat de kwade ouders zelf ook skeletten in de kast hebben zo vlak na de Tweede Wereldoorlog leidt tot verontwaardiging over hypocrisie. 

Het grote conflict tussen idealisme over de Hongaarse opstand versus het pragmatisme om het schooldiploma te behalen via verraad is op deze manier een wedstrijd waar de uitslag al van bekend is. De snijdende spanning in het klaslokaal is zo onecht en een tragische schooldirecteur, die ook niet op deze afgang zat te wachten, is een ondergeschoven kindje in het verhaal. Schrijver/regisseur Lars Kraume (Der Staat gegen Fritz Bauer, 2015) kiest voor de meest triviale tienerproblemen om reuring in de klas te veroorzaken. Als ieders toekomst op het spel staat, lijkt een ordinaire driehoeksverhouding niet het eerste om mee bezig te zijn. 

Sierlijk gestuurd
Al deze karikaturale tegenstellingen dienen dan ook het doel van valse ontroering. Sierlijk bewegen Kurt, nonchalante boezemvriend Theo en diens idealistische vriendin Lena zich voort in Stalinstadt terwijl de muziek eraan herinnert dat hun stilte een epische vorm van rebellie is. Dat buiten hen alleen de fragiele Erik en pientere Paul nog aandacht krijgen, geeft de actie een gezicht. Maar met deze individualisering van de problematiek blijft het onbekend hoe alle overige klasgenoten er over denken. 

Deze personages lijken bovendien meer een spil in het plot dan dat zij deze voortstuwen. Het is vanaf moment een al duidelijk dat de overtuigde communist Erik een onzekerheid is, die de grote boze mensen gemakkelijk kunnen breken. Dat Kurt hierdoor de zware keuze zich op te offeren voor de klas uit de weg kan gaan, lijkt Kraume niet als wrang op te vatten maar als een reden hem als rechtschapen te verheerlijken. 

Das Schweigende Klassenzimmer

Nepheldendom
Het stuurt allemaal aan op het groots opgezette moment van de waarheid. Maar de oppervlakkige catharsis valt niet anders te bestempelen dan als hoogverraad. De stilte blijkt puur heldendom waar niets op af te dingen valt, dankzij een tenenkrommend “I’m Spartacus”-moment. In plaats van de vrolijke anarchie van Zéro de Conduite (1933), die tienerrebellie opzwepend wist te vatten, gaat Das Schweigende Klassenzimmer voor nepsentiment van betweterige opoffering. Het is een vals heldendom vol pompeuze vroomheid. 

De collectieve vlucht naar het westen, waarvoor Theo een onbegrijpelijke honderdtachtig graden draai in karakter maakt, is daarom een verder verraad. Aangezien de film op een waargebeurd verhaal is gebaseerd (zoals opgeschreven in gelijknamige boek van Dietrich Garstka), is dit historisch accuraat. Maar het gemak wat uitstraalt van een trein vol lachende scholieren is als een trap na als zij even daarvoor hun toekomst uit overtuiging vergooiden. Greta Thunberg kan hier niets van leren. Het is daarom beter om over Das Schweigende Klassenzimmer te zwijgen.

 

11 januari 2019

 

ALLE RECENSIES

Shoplifters

Posted on

*****
recensie Shoplifters

Kleine vissen verweren zich tegen de tonijn 

door Alfred Bos

In het sociaal bewogen Shoplifters – Gouden Palm van Cannes 2018 – toont de Japanse regisseur Hirokazu Koreeda zich wederom als de eigentijdse tegenhanger van Ozu. De film is diep ontroerend, stelt indringende vragen, maar wordt nimmer sentimenteel.

Wat is er onschuldiger dan een dagje nietsnutten aan het strand met het gezin? Weinig, maar niet in de handen van Hirokazu Koreeda, de Japanse regisseur die als een eigentijdse nazaat van Yasujirō Ozu röntgenfoto’s maakt van families die traditionele waarden proberen te handhaven in een samenleving in flux. Eerder dit jaar verscheen The Third Murder in de Nederlandse bioscoop, een meesterlijke, zij het enigszins cerebrale film. Met Shoplifters, in mei van dit jaar winnaar van de Gouden Palm van het filmfestival van Cannes, appelleert Koreeda vol aan het gevoel, zonder sentimenteel te worden.

Shoplifters

Shoplifters handelt over een pseudo-gezin dat is gecentreerd rond een oude weduwe, vertolkt door Kirin Kiki, de ster van het ook in Nederland succesvolle An; Koreeda werkte eerder met haar in After the Storm. Kiki overleed een paar maanden na de première van de film in Cannes. Dat voorziet het dagje aan het strand, onmiskenbaar een sleutelscène in de film, op onvoorziene wijze van een extra laag betekenis.

Matriarchaat
De weduwe is het hart, ook letterlijk, van een bont gezelschap dat door vage en complexe familierelaties is verbonden. Haar zoon Osamu (Lily Franky) en diens echtgenote Nobuyo (Sakura Ando, die in een ondervragingsscène werkelijk briljant onuitspreekbare emoties weet te uiten) hebben slechtbetaalde baantjes; het inwonende nichtje Aki (Mayu Matsuoka) scharrelt als animeermeisje. In het eerste half uur van Shoplifters handelen alle dialogen over geld. Het is een echo van Flowing, de film uit 1956 van Mikio Naruse, die speelt rond een pseudo-familie die los staat van de samenleving, een geisha-huis. Ook dat is een matriarchaat.

De sjoemelaars vullen het schamele pensioen van oma aan door proletarisch te winkelen. In de door vederlichte cocktailjazz begeleide opening zien we hoe Osamu en diens aangenomen zoontje Shota (Jyo Kairi) hun ambacht tot kunst hebben verheven. Onderweg naar huis vinden ze in de vrieskou een meisje, de hartendief Yuri (Miyu Sasaki), die door haar ouders buiten de deur is gezet, en nemen haar mee. Het kind heeft littekens op haar armen en plast in bed, signalen van mishandeling. Ze wordt door de pseudo-familie geadopteerd en leert de kneepjes van winkeldiefstal.

Familieloyaliteit
Shoplifters toont de sociaal bewogen Koreeda van Nobody Knows (2004) – over kinderen die in de steek worden gelaten door hun moeder – en stelt indringende vragen. Hoe moreel is het om een verwaarloosd kind te ontvoeren, ook al doen de onverschillige ouders geen aangifte? Hoe moreel is het om te stelen van kleine middenstanders die net zoveel moeite hebben om het hoofd boven water te houden als de dieven? Wat zijn de normen waard van een samenleving die mensen voor hun arbeid onvoldoende beloont om de basisbehoeften te kunnen betalen? Hoe zinvol is de oplossing van de kinderbescherming? Hoe ver gaat loyaliteit aan familie als die familie zelf niet loyaal is?

Shoplifters

De lijm die het pseudo-gezin bijeenhoudt is afwijzing, door familie, door de maatschappij. Het zijn kleine vissen die samenwerken om het op te nemen tegen een tonijn. Koreeda idealiseert de verstotenen niet, zoals Akira Kurosawa deed in diens Dodesukaden (1970). Wel heeft hij oog voor het menselijke: Yuri is zo blij met haar nieuwe zwempak dat ze het ook in bad aanhoudt; Osamu en Nobuyo vrijen tijdens een zomerse stortbui en worden gestoord door hun ‘kinderen’. De regie is loepzuiver.

Echo’s van Ozu
Het valt allemaal uit elkaar wanneer oma overlijdt. De omslag wordt aangekondigd in een scène die herinnert aan Ozu’s Early Summer (1951), het familie-uitje naar het strand. Zelf je familie kiezen is beter, zolang je er maar niet teveel van verwacht, reflecteert oma. Terwijl ze naar haar ‘familie’ in de vloedlijn kijkt, herhaalt ze voor zichzelf: “Bedankt voor alles.” Het is een magisch moment.

In rap tempo wordt de pseudo-familie ontmanteld en wachten er verrassingen die de onderlinge verhoudingen in een ander – en moreel nog twijfelachtiger – daglicht plaatsen. Bij wie ben je beter af: bij je natuurlijke familie of de familie die je zelf kiest? De kinderbescherming weet het wel en het laatste shot is, net als de film zelf, zowel wrang als poëtisch. En stelt nog een laatste vraag. Is dit wat we willen?

 

11 december 2018

 

ALLE RECENSIES