Een magische zomer met Ghibli Het wordt een magische zomer in LAB111 in Amsterdam en KINO Rotterdam. Vanaf juli kun je in die twee bioscopen respectievelijk 18 en 16 films van Ghibli zien. Deze Japanse studio is verantwoordelijk voor een groot aantal beroemde anime-films.
Al meer dan dertig jaar veroveren deze prachtig geanimeerde en vaak visionaire films de harten van kijkers over de hele wereld. Het aangekondigde pensioen van oprichter Hayao Miyazaki en het overlijden van mede-oprichter Isao Takahata afgelopen april vormen de aanleiding om hun uitgebreide oeuvre op het grote scherm te vertonen.
Thema’s
In de Ghibli-films keren bepaalde thema’s vaak terug: sterke vrouwelijke hoofdrollen, magische transformatieve wezens en het immer voortdurende verlangen om de lucht in te gaan en te vliegen. Maar welke Ghibli-film je ook tegenkomt, de liefde voor het vakmanschap van de hand getekende animaties en de creatie van fantastisch meeslepende werelden schijnt door in elk frame en doet een beroep op het innerlijke kind van de kijker.
Een greep uit het programma: Grave of the Fireflies, Prinses Mononoke, Spirited Away, Howl’s Moving Castle (FOTO) en The Wind Rises. Maar ook de The Red Turtle van de Nederlandse filmmaker Michael Dudok de Wit is te zien.
Alle films worden gepresenteerd in originele Japanse taal met Engelse ondertitels.
Isle of Dogs is een dystopische poppenkast (met stemmen van een grote sterrencast) die het universum van schrijver/regisseur Wes Anderson uit weet te breiden.
In een nabije toekomst zit de fictieve Japanse metropolis Megasaki met een hondenprobleem. De dieren zijn geïnfecteerd met een ongeneeslijke ziekte, die semi-dictator Kobayashi doet besluiten hen te verbannen naar het nabijgelegen afvaleiland. De film volgt de avonturen van vier honden, die samen met een jongetje op zoek gaan naar de hond van de laatste. Een complicatie is dat het jongetje de geadopteerde zoon van Kobayashi (Koyu Rankin) is en de missende hond zijn voormalige wachthond. Terug in de grote stad komt langzaam maar zeker een opstand op gang, aangevoerd door een eigenzinnige uitwisselingsstudente (Greta Gerwig).
Bekend terrein Deze tweede stop-motion film (na The Fantastic Mr. Fox) laat wederom zien hoezeer deze techniek past bij Wes Andersons droogkomische oog voor detail. Het is vanaf het eerste moment duidelijk wie de film heeft geregisseerd. De gebruikelijke gestileerde mise-en-scène en strak gevoerde camera creëren in combinatie met de stop-motion techniek een betoverende poppenkast. De permanente pokerfaces van de karakters en de verfijnde details in de decors werken droogkomisch dankzij de minutieus getimede camerabewegingen.
De creaties van klei versterken waar Wes Anderson goed in is: het creëren van een wereld die meandert tussen kinderlijke fantasie en volwassenen oprechtheid. Normaliter gaat deze spanning gepaard met een melancholische ondertoon, alsof iedereen zich realiseert dat de terugkeer naar de kindertijd onmogelijk is. Het is hier dat Isle of Dogs voor Wes Anderson onbekend terrein betreedt.
Exotica Naast de gebruikelijke stilistische kenmerken is het met name prijzenswaardig dat in Isle of Dogs een nieuwe dimensie in het universum van Wes Anderson wordt aangeboord. De melancholische ondertoon maakt pas op de plaats voor de bouw van een vervallen wereld met subtiele sociale kritiek. Het futuristische Japan komt op volledig eigenzinnige wijze net zo inlevend buitenaards over als klassieke anime’s zoals Ghost in the Shell.
Er wordt volop in het Japans zonder ondertiteling gesproken en vele van de zo bekende details zijn geschriften in kanji of Japanse symboliek. Het maakt de film tot een waar exotisch theaterspel waaruit respect voor het land blijkt. Dit zorgt ervoor dat de dystopie van de mens die haar trouwste metgezel aan de kant zet innemend vervreemdend overkomt. Zo wordt op ludieke wijze herinnerd aan de huidige milieuproblematiek, wat de film hoopvol maakt in plaats van te kapitaliseren op misère.
Verstijvende tijd De cast is zoals altijd gevuld met (de gebruikelijke) sterren, van wie ditmaal Bryan Cranston als trotse zwerfhond de show steelt. Toch zit hier ook de zwakte van de film. De karakters voelen onderontwikkeld, waardoor de taferelen op een afstand blijven. Het is een gebruikelijk defect in de regiestijl van Wes Anderson, waar karakters al snel te stijve ornamenten in het decor dreigen te worden.
In Isle of Dogs lijkt er echter ook in het scenario te weinig aandacht te zijn geweest om meer dan rudimentaire motivaties aan alle personages te geven. Het zorgt er tevens voor dat het tempo van de film niet lijkt te stroken met de wendingen van het verhaal. De flashbacks die meer achtergrond horen te geven, halen de vaart uit het avontuur door de houterige wijze waarop ze het tempo opbreken.
Uiteindelijk is Isle of Dogs daarom niet een volledig geslaagd experiment. Aan de ene kant excelleert Wes Anderson door zijn regiestijl te gebruiken om een volledig nieuwe waarlijk exotische wereld te bouwen. Aan de andere kant is het scenario onderontwikkeld en komen de gebruikelijke zwaktes van zijn karakters naar voren.
“Money makes the world go round”, zong Geddy Lee, de zanger van rockband Rush in 1985 al. Hoewel in dit kleine misdaadverhaal het geld zeker niet de wereld rondgaat, maakt het wel veel los in een anonieme Chinese stad.
Have a nice day opent met strakke lijnen, een graphic novel, in een hedendaagse Chinese bouwput. De stof en het lawaai volgen op een citaat van Leo Tolstoi waarmee de film aan de kijker wordt voorgesteld. Overigens een grimmig citaat, waar een ieder voor zich en god tegen ons allen in doorklinkt.
Mozaïek De film volgt de strapatsen van een zak met geld, in een wanhoopsdaad door loopjongen Xiao Zhang van zijn baas gestolen. Hij werkt voor een criminele organisatie en heeft geld nodig voor de mislukte plastisch chirurgische ingreep die zijn verloofde heeft ondergaan. Het nieuws van de roof verspreidt zich snel en het verhaal ontvouwt zich gedurende de nacht. De personages zijn vrij eendimensionaal neergezet, al kennen de dialogen soms een prettige soort hipheid en diepgang.
Die onverwachte mix in de personages werkt goed in dit misdaadverhaal. De regisseur is mede geïnspireerd door de Coen-broers, die eveneens uitblinken in het neerzetten van typetjes. Zo is de gangsterbaas Oom Liu treffend geportretteerd achter een wand vol lachende maskers, als een slechte kopie van een James Ensor. Sprekend over geld, dwazen en gekken, een vrij voor de hand liggende kritiek. De hele affaire leidt tot een dwaze gang van het geld, waar meer en meer mensen zich mee bemoeien.
Als een mozaïek ontwikkelt het verhaal zich. De over het algemeen kabbelende film, die qua tempo vooral te traag aanvoelt, kent plotselinge explosies van geweld en grappige wendingen. Daarnaast her en der opgeleukt met tegen het absurdisme aan schurkende fragmenten, zoals het in oud communistische stijl getekende paradijselijke visioen van Shangri-La. Een tweede manco is de vrij platte tekenstijl. Een stijl die doet denken aan de klare lijn en voldoende detail kent, maar te weinig indruk maakt, het geeft de personages te weinig karakter. Zo blijft Have a nice day over het geheel genomen flets.
Censuur Regisseur Liu Jian wilde met zijn film een kritische noot kraken rond de snelle opkomst van het kapitalisme in China. Hij doet dit met een onderkoelde, donkere humor, die de autoriteiten toch niet zo zagen zitten. Zijn film is een tijdlang tegengehouden en moest her en der gecensureerd worden alvorens in China vertoond te mogen worden. Ook die versie is inmiddels geboycot. Kritiek geslaagd, film overleden.
Have a nice day doet op een bepaalde manier denken aan A Wonderful Night in Split. Ook een film waarin geld een hoofdrol speelt en je van de ene in de andere rare situatie terechtkomt. Waar de eerste haar charmante uitstapje heeft naar Shangri-La, komt de Kroatische film beter tot zijn recht, daar er onder meer meer aandacht besteed is aan de karakters.
Vijf verschillende verhalen voor kinderen vanaf vijf jaar waarin fantasie – naast draken, ridders en koningen – het overkoepelde thema is.
De Belgische Arnaud Demuynck heeft vooral als producent, maar ook als regisseur en schrijver meerdere korte films op zijn naam staan. Zo maakte hij Signes de Vie (2004) en Le parfum de la carotte (2014), beide korte animatiefilms, de eerste niet voor kinderen, de tweede wel.
Draken en Deuntjes bestaat uit vijf verschillende muzikale kinderfilmpjes, van verschillende regisseurs. Dit zorgt voor afwisseling, maar ook voor minder uniformiteit.
Vlaams De filmpjes in Draken en Deuntjes zijn Vlaams ingesproken, wat zorgt voor een lieve en zachte toon, maar wat wellicht ook voor onbegrip kan zorgen. Woorden als ‘pralinekes’, ‘geluimd’ en ‘troubadour’ kunnen lastige woorden zijn voor Nederlandse kinderen. Gelukkig draait het in deze filmpjes niet zozeer om de tekst, maar meer om het beeld.
De eerste korte film is van Anaïs Sorrentino, Draken en Kant (2015). Over een meisje dat thee drinkt met haar vriendinnetjes, maar liever zou vechten met haar zwaard.
De tweede korte film Drakenjacht (2015) is van Arnaud Demuynck zelf, en vertelt over een zusje dat niet met haar broertjes mee mag op drakenjacht. Het lijkt alsof het verhaal het gender neutrale debat aan wil snijden door de broertjes te laten zeggen dat hun zusje niet mee mag op drakenjacht, want ‘draken jagen is niet voor kleine meisjes’. Het wordt niet geheel opgelost, want het zusje mag nog steeds niet mee op drakenjacht, ook al vindt ze al snel haar eigen draak.
Koningen Het derde filmpje is van Madina Iskhakova, De nachtvrouw (2015), en gaat over drie buffels en een vrouw die samenwonen in een huis. Zodra het donker wordt, zijn ze alle drie binnen en sluiten ze ramen en deuren. Maar op een avond vergeten ze een raam te sluiten.
Dit filmpje zou wel eens te spannend kunnen zijn voor kleine kinderen, de nachtvrouw is angstaanjagend, en de angst wordt aangewakkerd door de voice over die zegt: ‘Zoals alle mannen en vrouwen ter wereld waren ze bang voor de diepdonkere, sombere nacht’. Het eindigt goed gelukkig, voor de kinderen die niet halverwege afgehaakt zijn.
In De eenhoorn (2017) van Rémi Durin wil een koning het witte wezen, een eenhoorn, dat hij tegenkwam in het bos tijdens een wandeling, als huisdier. De muziek van dit filmpje is prachtig.
Het laatste filmpje, De wind in het riet (2016) is het langst, 26 minuten, en is wederom van Arnaud Demuynck, in samenwerking met Nicolas Liguori. Het gaat over een koning die muziek heeft verboden, de vriendschap tussen een troubadour en een meisje, en hoe zij er samen voor zorgen dat er weer muziek gespeeld mag worden in het land.
Uil Tussen de filmpjes door spreekt er een (Fabeltjeskrant-achtige) uil, die het geheel aan elkaar praat. De uil is soms een beetje te wijs, zoals wanneer hij zegt na De eenhoorn: ‘Het is niet omdat hij de koning is dat alles van hem is, of iemands leven van hem is. Begrijp je? Niets is belangrijker dan de vrijheid’.
Een vermakelijke film voor jonge kinderen, soms een beetje (te) spannend, soms qua tekst niet geheel te begrijpen, maar de fantasie en muziek van de filmpjes zal de kleintjes meenemen in de verhalen.
Het leven kent soms onverwachte wendingen, die we als kleine wondertjes beleven. Sprookjes en fantasy lenen zich bij uitstek om hiervan prachtige verhalen te weven. De Japanners hebben hierin een vaandel hoog te houden en Makoto Shinkai bewijst dat dit vaandel nog hoog wappert!
De Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung is een van de weinigen die oog had voor die kleine wondertjes die zich in ons leven voordoen. Hij ving die ervaringen in de term synchroniciteit. Daarnaast gebruikte hij vaak mythes om allerlei psychische moeilijkheden te kaderen en de mens te plaatsen in een meer verbonden geheel. Een theorie die haaks lijkt te staan op ons individuele kapitalisme, maar die in het Oosten altijd beter wortel geschoten heeft. In Your Name(Kimi no na wa) is een bijzonder spel van mysterie, mythe, droom, body swap en verbinding de rode draad tussen de protagonisten.
Dromen Het kleine, idyllische bergdorpje Itomori is de achtergrond waar Mitsuha opgroeit met haar jongere zusje bij grootmoeder. Moeder overleed toen de zusjes nog jong waren en vader is vooral bezig met de verkiezingen als nieuwe burgemeester. Mitsuha droomt van een leven in Tokio en heeft weinig op met de Shinto-rituelen van oma. Plots wordt haar leven verstoord door een reeks dromen, waarin het lijkt of ze een andere identiteit heeft: een jongen uit Tokio.
Taki is een jongen die in Tokio woont. Zijn dagen slijt hij in de collegebanken en in het Italiaanse restaurant waar hij werkt heeft hij een oogje op een van zijn collega’s. Hij heeft dromen waarin hij het leven van Mitsuha beleeft.
Ondertussen is er een komeet op weg naar aarde. Eens in de 1200 jaar komt deze in het zicht en dit beheerst het nieuws in Japan. De komeet heet Tiamat, de verwijzing naar de godin uit de Sumerische en Babylonische overlevering is snel gemaakt. Zij zou aan de basis staan in het scheppen van de wereld. In haar strijd met Marduk, komt de laatste er als overwinnaar uit en splijt haar dan in twee helften: het firmament en de wereld. Zie daar het noodlot.
Wat volgt is een intelligente film waarin heden en verleden vloeiend door elkaar lopen, waarbij de kijker soms best verward kan raken. Die verwarring past in de ontluikende romantiek tussen Taki en Mitsuha. Het smachten naar elkaar wordt prachtig verbeeld en van een serene soundtrack voorzien.
The devil in the details Wie de films van Shinkai gevolgd heeft ziet een duidelijke ontwikkeling in kleurenpracht en detaillering. Gelijk blijft weliswaar de vertelkracht (hij is niet alleen filmmaker, hij is ook schrijver). Vanaf 5 Centimeters per Second via Garden of Words neemt zijn visuele kunde en finesse toe. In Your Name leidt dit tot werkelijk verbluffend mooie animatie. Geïnspireerd door onder andere Hayao Miyazaki weet hij tevens op een elegante manier magie aan zijn verhalen toe te voegen.
Hoewel Your Name tienerromantiek bij uitstek is en de soundtrack bij tijden zoet, wordt het nergens te zoet, te lief. Wel een belangrijke misser is de J-pop die Shinkai in zijn films verwerkt. Dit zal vermoedelijk vooral een cultureel ding zijn. Los van deze kleine dissonantie blijft een eigenzinnige romantische fantasy met oogstrelende animatie.
Brits moordmysterie in een Van Goghiaans landschap
door Bob van der Sterre
Maar liefst 65.000 olieverfschilderijen vormen een oogstrelende film over kunstschilder Vincent van Gogh. Maar was dat moordmysterie nu wel nodig?
Het is 1891. De kunstenaar is een jaar dood. Armand Roulin krijgt in Arles van zijn vader, de postbode Joseph Roulin, een brief in handen. Het is een brief van de kunstenaar Vincent van Gogh. ‘Ga die maar afgeven aan de nabestaanden.’
Dat is niet zo makkelijk als het lijkt. In Parijs leert hij dat broer Theo van Gogh ook al is overleden. Roulin gaat naar Auvers-sur-Oise want daar woont Gachet, arts en vriend van Vincent. Die is niet aanwezig. Roulin besluit om te wachten op zijn terugkeer.
In de tussentijd spreekt hij met allerlei mensen die Van Gogh hebben gekend. Tegenstrijdige berichten bereiken hem. Als een soort pseudodetective spreekt hij met ooggetuigen en probeert hij te achterhalen hoe Vincent nou aan zijn einde is gekomen.
Reizen via Van Gogh-schilderijen Het aardigste van Loving Vincent is dat we via zijn doeken rechtstreeks reizen naar de tijd dat ze zijn gemaakt. Inclusief niet kloppende perspectieven, rare wolkenpartijen en bomen en planten in verkeerde kleuren. Dat is een bijzondere ervaring voor een kunstliefhebber. Je kijkt bijna een film in een kunstwerk.
Veel karakters met wie Roulin spreekt kennen we al van Van Gogh-schilderijen. In deze film komen ze tot leven. De streepjesbaard begint te bewegen, de ogen knipperen, het jasje deint in de wind.
Met het levend worden, veranderen de geschilderde personen ook in echte mensen met hun hebbelijkheden en onhebbelijkheden. De karakters reageren allemaal anders op de kunstenaar. De een vond hem een griezel (‘Ik wist meteen dat er problemen op stapel stonden’), de ander vond hem een sympathieke kerel, met af en toe slechts wat merkwaardige trekjes. Met name dokter Gachet blijkt een aparte rol te hebben gespeeld in dit verhaal.
65.000 olieverfschilderijen Loving Vincent: de hype is de film voor geweest. De Pools-Britse productie, onder leiding van Dorota Kobiela en Hugh Welchman, was een megaproject. We zien niet minder dan 65.000 olieverfschilderijen langskomen, in de stijl van hem zelf, gemaakt door 125 schilders (dus meer dan 500 schilderijen per persoon). De film noemt zichzelf de eerste olieverfschilderijenfilm van de geschiedenis.
De cijfers zijn al duizelingwekkend, laat staan de beelden zelf. De trippy doeken van Van Gogh vertalen zich prima naar bewegende beelden. Dat is al vaker gedaan, met name de Starry Night is het slachtoffer, maar nog nooit zo ambitieus als hier.
Soms pakt het erg fraai uit. Een kat in Van Gogh-stroken komt miauwend in beeld. De bomen in Van Goghs landschappen hebben ineens ruisende bladeren. Het licht in de cafés dat nu echt beweegt. En natuurlijk alle bekende werken (meer dan honderd) die hier als het ware artistieke cameo’s maken.
Een Brits moordmysterie Alleen… er zit een moordmysterie aan vast. De film baseert dit verhaal op een vrij recente theorie van Amerikaanse wetenschappers. Die denken dat student René Secretan, een lokale pestkop, de moord op zijn geweten zou hebben. Theorieën over zijn dood zijn niet nieuw. Al decennia denken mensen na over wat hem tot zijn daad dreef (bipolair karakter, depressies, epilepsie, ondervoeding). En al decennia lopen ze vast op gebrek aan bewijs.
Dit verhaal is niet goed voor de film. Dialogen en scènes passen meer bij vlot scenariowerk voor een Netflix-serie dan bij een film die zich in 1891 in Frankrijk zou moeten afspelen. Wat niet helpt, is dat de voertaal Engels is. En met een taal die niet klopt, komen acteurs die meer Brits zijn dan Frans. De film speelt zich af in Auvers-sur-Oise, maar het had net zo goed in Southend-on-Sea kunnen zijn.
Leuk dat de ogen en stem van Chris O’Dowd (IT-Crowd) zijn geleend voor postbode Joseph Roulin, en die van Jerome Flynn (Ripper Street) voor dokter Gachet. Toch zijn redelijk beroemde acteurs in een gelikte filmproductie moeilijk te rijmen met Van Goghs eigen artistieke principes. Denk bijvoorbeeld eerder aan een film als Koyaanisqatsi, ook een beeldenstroom, maar zonder echt verhaal.
Commerciële keuzes Het is de ironie ten top dat de schilder, die niets had met commercieel denken, na zijn dood zo geplaagd is door andermans commerciële keuzes. Niets ontsnapt meer aan die wervelwind van commercie, als het om Van Gogh gaat. Loving Vincent ontsnapt er ook niet aan. De film doet wel een gooi naar het complexe karakter van de kunstenaar, dat is wel lovenswaardig, maar het is een veel te kleine worp. Het script grijpt naast de authenticiteit, de spiritualiteit en het gevoel voor avontuur die wél bij Van Gogh hadden gepast.
Als je zijn brieven leest, en die zijn echt lezenswaardig, dan zie je een heel palet aan menselijke eigenschappen, een beetje vergelijkbaar met de intensiteit van zijn doeken. Soms een enorme zeurpiet (altijd klagen over gebrek aan geld), soms iemand die een hekel had aan mensen en hun menselijke conventies, soms een zeer intens spiritueel persoon, en soms ook een nuchter denker.
Maar ook iemand die boven alles zijn eigen weg wilde volgen, die in een stroom van passie zijn beste prestaties leverde en die in die roes moest dealen met het feit dat er te weinig geld was voor aardse dingen, zoals verf, doeken, materialen, eten, kleding. En die zich dan ook soms schuldig voelde over het lot van zijn broer – die tegen alle logica in alsmaar in Vincents kunstenaarschap bleef geloven. In feite gingen ze hier tezamen aan onderdoor en ze stierven ook bijna tegelijkertijd.
Ze hadden eens moeten weten dat ooit 65.000 doeken in zijn stijl zouden worden gemaakt in een productie die vijf miljoen dollar zou kosten. Of hij er minder krankzinnig van zou zijn geworden, daaraan mag je twijfelen.
Louise en hiver, de nieuwe telg van Jean-Francois Laguionie, is een prachtig melancholische vertelling in pasteltinten. Louise blijft door een stilstaande klok achter in een Frans kustplaatsje en heeft noodgedwongen alle tijd om de balans van haar leven op te maken.
Het badplaatsje Biligen-sur-Mer is populair gedurende de zomerperiode. Op de dag van de herfstequinox verlaat de laatste trein met de laatste bezoekers het plaatsje. Door een speling van het lot, een stilstaande klok, mist Louise haar trein en blijft ze achter in het verlaten oord. Aanvankelijk slaat de zwoele zomertijd om in een naargeestige, demonische herfst. Als na drie dagen de storm gaat liggen is het alsof Louise ontwaakt in een parallelle wereld.
Een overgang die sprookjes, mythes en sjamanistische rituelen wel vaker hebben en die hier effectief een breuk met die andere wereld aangeeft. De eerste dagen na de storm maakt Louise zich nog zorgen om de mensen op het vasteland die haar inmiddels zullen missen. Al gauw komen er andere taken voor in de plaats. Zo bouwt ze haar eigen huisje op het strand, doet haar dagelijkse wandeling, vangt wat vis en gaat op verkenning uit. In haar dagboekaantekeningen, die ze al mijmerend voor zich uit vertelt, alsof de zee haar toehoorder is, ontvouwt zich gaandeweg een avontuur naar haar jeugdherinneringen. Tijd om de balans op te maken.
Kinderjaren Met een aantal ontdekkingen in haar omgeving, zoals aangespoeld schroot met boeken als Robinson Crusoe en een rotspartij verderop in zee, lonkt het avontuur. Een thematiek die in meerdere overlevingsverhalen naar voren komt: de immer babbelende geest op zoek naar houvast.
Grasduinend in haar geheugen komt ze terecht in de angstige tijd van de oorlog en haar strenge, kille tante. Haar eerste liefde herbeleeft ze en ze voert gesprekken met een overleden parachutist. Wijsheden van gene zijde afgewisseld met waar het werkelijk om gaat aan deze zijde. In het overdenken van haar keuzes, wordt ze geholpen door een wat onalledaagse gesprekspartner: de niet-mens Pepper. Haar eenzaamheid heeft een stem gekregen, tijd om terug te keren.
Weemoed Met Louise en hiver heeft Laguionie opnieuw een prachtig sprookje afgeleverd. Het timbre ligt ditmaal veel meer op de weemoed en lijkt een meer persoonlijke touch te hebben. Met zijn stijl, die klare lijn met pastel mixt, weet hij een unieke beeldtaal te creëren.
Waar zijn vorige film Le Tableau het surrealisme verleidde, maakt hij hier het magisch realisme het hof. Het thema van de eenzaamheid wordt meedogend ondersteund door de vele zee- en kustgeluiden, waarmee een haast verloren taal weer hoorbaar wordt (hoe lang is het geleden dat we werkelijk ‘stilte’ hoorden? Hoe lang dat op een zwoele dag, de zee leeg en schoon was?).
Samen met de magnifieke soundtrack ontstaat een duet dat de natuur met haar aangaat, waarmee de film, ondanks dat het animatie is (met een nadruk op vorm, in plaats van detail), zeer reëel aandoet. Naast de klare lijn heeft Laguionie zich laten inspireren door schilders als Jean-Francis Auburtin en (de mede door Japanse prentkunst geïnspireerde) Henri Rivière.
Macskafogó ♦ Heavy Traffic ♦ I Married a Strange Person!
Er is animatie voor kinderen, er is animatie voor zowel kinderen als volwassenen, en er is animatie die beslist niet voor kinderen is. Dat genre is zo ongeveer uitgestorven maar er zijn een paar pareltjes overgebleven.
Stel je voor, je bent een Hongaars jongetje of meisje in 1986 en je wordt meegenomen naar een tekenfilm. Na een minuut is de eerste dode al gevallen. Na twee minuten krijg je deze dialoog: ‘Liquideren! Allemaal!’ ‘Natuurlijk. De kogel of vergif?’ ’Te kostbaar. Gooi ze maar in de rivier.’
De opzet van Macskafogó uit 1986 is nog redelijk onschuldig. Muizen en katten leven samen in een maatschappij op Planeet X. De muizen zijn braaf, de katten rogue.
De muizen tegen de katten De muizen strijden met hun geheime dienst Intermouse tegen de kattenbendes. De dienst moet iets verzinnen want de maffiakatten worden steeds brutaler. En ze hebben een plan. Dat bevindt zich aan de andere kant van de wereld. Dus: Grabowski weer van stal halen. Deze James Bond van de muizen gelooft zelf niet in zijn mogelijkheden maar al snel blijkt dat hij gewoon te goed en te slim is voor de anderen. ‘Grabowski, ben je gewond?’ ‘Niet een van mijn gewoontes.’
De katten staan onder leiding van de gruwelijke Teufel. Hij zegt dingen als ‘Een ondergeschikte moet altijd van zijn baas houden, dat is de basisprincipe van deze organisatie’ tegen zijn assistent Safranek. Maar goed, boven Teufel staat Gatto, die hem weer een veeg uit de pan geeft.
Sterke, creatieve, grappige volwassenenanimatie. Een drone in vliegvorm. Een muis die trompet speelt bij latino vampiervleermuizen. Een soort Tokio (Pokio). Gangsterratten waarvan de mannen elkaar aldoor in de haren vliegen en de vrouwen sexy zijn (‘een gangster heeft altijd… zin’). Je herkent er soms wel iets in van een animatieserie als Rick and Morty.
Interpreteren is mogelijk. Sovjet-Unie versus Hongarije? Kapitalisme versus communisme? Hoe dan ook: je kunt de film ook zien voor wat het is: muizen versus katten, goed versus kwaad.
Bij dit soort films is het leuk om op te zoek te gaan naar reacties van Hongaren – en dan blijkt het echt een snaar te hebben geraakt. Maar van een vervolg kwam het pas in 2007. Toen maakte regisseur Bela Ternovszky deel 2. Een spin-off voor een tv-serie, Macskamesék, kwam niet verder dan twee afleveringen.
Meesterwerk van Ralph Bakshi Heavy Traffic (1973) heeft alles wat die liberale tijd van de jaren zeventig zo mooi maakt. Het begint al met een stevige waarschuwing: Deze film is rated voor adults. En ja, de eerste poging tot verkrachting is na nog geen drie minuten, de eerste moord na nog geen vier minuten, de eerste bloederige aanrijding na nog geen vijf minuten. De vrouw op het randje van een gebouw die haar redder tot haar eigen plezier naar beneden trekt. Je weet dan al meteen: dit wordt wat…
Er zouden nu wel vijftig redenen zijn om Heavy Traffic niet uit te brengen. Of om de film aan te passen ‘aan de goede smaak’. Gelukkig maar dat sommige mensen daar lak aan hebben. Goede smaak zit goede creativiteit vaak in de weg. En in de jaren zeventig waren er duidelijk minder belemmeringen.
De film beschrijft het leven van tekenaar Michael, die opgroeit in Harlem in een bizar huwelijk. Zijn joodse moeder en Italiaanse vader zitten elkaar aldoor in de haren. Hij wil tekenaar worden en haalt zijn inspiratie van de straat. En de straat in begin jaren zeventig in New York was nog echt een getto.
Ralph Bakshi is voor dit genre wat Tolkien voor fantasy was: een legendarische godfather. Een leuke vergelijking want Bakshi heeft natuurlijk ook Lord of the Rings gemaakt, lang voordat het in de mode kwam om dat te doen (1978).
Heavy Traffic is uniek in zijn genre en Bakshi’s beste, meest persoonlijke. Veel films van Bakshi zijn de moeite waard maar deze is absoluut zijn meesterwerk. De muziek, de echte beelden erin vermengd, het ranzige van de getto’s (ook dat was jaren zeventig), het politiek-incorrecte… En een unieke geest zijn die hiervan iets bijzonders maakt.
Lichaamsdelen vliegen in het rond Nog net binnen de zelfbedachte grens van Camera Obscura (moet minimaal twintig jaar oud zijn), is I Married a Strange Person! uit 1997. Deze film van Bill Plympton laat meteen zien waar het voor staat met een motto van Picasso: ‘Ach, goede smaak, wat een verschrikkelijk iets. Smaak is de vijand van creativiteit.’ En dan een scène met twee in de lucht copulerende vogels.
Je moet even wennen aan de schokkende animatiestijl maar dan brengt een briljante openingsscène je al meteen in de film. Een forse kerel, Grant, gaat liever werken aan zijn bureau dan zijn huwelijk te consumeren. Zijn vriendinnetje doet van alles om hem op te geilen. En het lukt. Maar oei, met wat voor vreemde vent is zij getrouwd…
Hoe vreemd blijkt wel bij de net zo prachtige vervolgscène. Hij kan zijn schoonvader muziek laten maken met zijn hoofd en zijn schoonmoeder kevers laten spugen.
En als ze dan even later toch seks hebben, verandert hij haar in een non, dan weer Marilyn Monroe, dan weer drie vrouwen. Praktisch! Als hij haar borsten dan door het huis laat sleuren als slangen, vindt ze het wel genoeg. En ze hebben weer gewoon seks. Maar de schoenen ook. En het stopcontact. En het bed.
Beslist materiaal voor volwassenen. Er vliegen sowieso flink wat lichaamsdelen in het rond. Een komediant die met zijn eigen organen gaat jongleren, waarom niet? Parende tanks. De tepel die een oog doorboort (en weer teruggeeft). Een lichaam als surfplank. De mooiste grap vond ik een mannetje die op een bed uit een oog komt zeilen en begint te mopperen.
Een en al gekke, bizarre vondsten. Remmingen waren volledig afwezig. Na een uur is de lol er ook wel af maar dan is de film ook afgelopen, dus dat is perfect aangevoeld door maker Bill Plympton, voor wiens verbeelding je alleen maar respect kan hebben.
Ik ben nu ook wel erg benieuwd naar zijn western waarin alle acteurs sterven… Guns on the Clackamas: A Documentary. Animatie niet voor kinderen, Bill Plympton was en is er een specialist in. En je moet zulke talenten koesteren, zo flauw en kinderachtig veel animatie tegenwoordig wel is.
Rechtstreeks vanuit een citytrip Warschau op een bioscoopstoel plaatsgenomen om me onder te dompelen in de sfeer en een deel van het programma van het HAFF (Holland Animation Film Festival).
Opvallend aan het programma is de hoeveelheid films die al eerder draaiden en zelfs twee live-action films: Star Wars: The Force Awakens en Train to Busan. Die laatste film borduurt voort op Seoul Station. Enkele winnaars van eerdere edities komen vooralsnog jaarlijks terug.
De Chinese misdaadfilm Have a Nice Day doet qua stijl denken aan de winnaar van de features 2015, On the White Planet van Bum-wook Hur. Met belangrijkste verschil dat de humor en de verhaallijn van eerstgenoemde film een stuk aantrekkelijker zijn. We volgen een zak met een miljoen yuan en een flink aantal verschillende personages die allemaal wel trek hebben in dit voordeel. Zo wil de jongen, die de zak met geld van een crimineel aftroggelt, het geld gebruiken om zijn vriendin een medische ingreep te laten betalen. Anderen kunnen het geld goed gebruiken om uit hun armoede te ontsnappen. De gangsterbaas en zijn onderdanen blijken ieder hun eigen belangen te hebben. Naarmate het verhaal vordert neemt de chaos en het cynisme toe.
Pijnlijk Seoul Station kent alle clichés van de zombiefilm en weet dit aanvankelijk aantrekkelijk neer te zetten. Na een trage start breekt de pleuris uit wanneer de zombie-besmetting om zich heen grijpt. Tegen dit decor leren we Hae-sun en haar vriend Ki-woong kennen. Een stel dat diep in de schulden zit, waarop Ki-woong besluit Hae-sun te prostitueren. Wanneer zij wil stoppen leidt dit tot een scheiding tussen de twee, waarna de nieuwe realiteit van Seoul zich aan hen opdringt. Een nodig element om de spanning in een aantal scènes op te voeren. Wanneer later de vader van Hae-sun zich ermee gaat bemoeien, lijkt er enig schot te komen in de hereniging van Hae-sun, Ki-woong en vader, waarbij het plot gelukkig een aantal verrassingen in petto heeft. Helaas te mager om de pijnlijke domheid en slechte beslissingen die de personages kenschetsen, goed te maken.
Pijnlijk, zo laat een deel van de Nederlandse Competitie-films zich omschrijven. Daar het HAFF een junior-programma heeft, is de vraag waarom het kinderlijke TEX in dit studentenprogramma meegenomen is. Het gros van de films blinkt uit in een weinig gedurfd verhaal met fantasieloze animaties. Van studenten zou je verwachten dat ze lekker experimenteren. Liefst eens goed op hun bek gaan en daarna opkrabbelen. De verhaaltjes zijn vooral braaf en kinderlijk.
Behalve Bloodcoal dat een duidelijk statement maakt. Het blije gezinnetje dat de geneugten van elektriciteit viert, wordt afgezet tegen de pijnlijke, harde realiteit van bloedkolen uit Colombia, waar mensen vermoord, gemarteld en van hun land gejaagd worden.
Het puberdagboek: Lisette Smeets weet te entertainen door de herkenbaarheid van de kalverliefde en Horen, zien en zwijgen kent nu net wel die experimentele drift.
Melancholie Het Poolse programma valt op door haar diversiteit en hoge kwaliteit. Opgedeeld in drie animatoren lopen we door hun recente werk. Mateusz Sadowski valt op door de arbeid die hij in zijn werk legt en de beeldtaal die hij laat zien. In volledige stilte, waarbij de zaal opging in de haast hallucinante beelden gleden zijn ideeën aan ons voorbij.
Piotr Bosacki kiest voor een heel andere invulling. Diepgravende schei- en natuurkundige uiteenzettingen, waarbij de neurowetenschap en evolutieleer niet ontbreken. De overdenkingen worden ondersteund door effectief, doch simpele pentekeningen op ruitjespapier.
Wojciech Bakowski ten slotte kiest voor een meer spirituele benadering waarin zijn eigen zoektocht naar passende beelden opvalt. Daarbij grijpt hij terug op eigen herinneringen en specifieke ervaringen.
Een hele andere invulling van de melancholie is de nieuwe film van Jean-Francois Laguionie. In 2012 overdonderde hij met het heerlijk fantasievolle Le Tableau. Dit jaar staat zijn nieuwe film op het programma. Door een speling van het lot blijft Louise een winter ‘gevangen’ in het kustplaatsje Biligen sur Mer. Alsof ze in een parallelle wereld terechtkomt, afgesloten van de werkelijke wereld, gaat ze als een Robinson Crusoë op zoek naar haar nieuwe bestaan. Ondertussen dromend over haar verleden en genietend van de vrijheid. In de pratende hond Pepper vindt ze een trouwe vriend. Ondersteund door verwarmende, melancholische muziek en getekend in de bij Laguionie bekende pasteltinten is dit bitterzoete sprookje een stemmige afsluiter, die opnieuw doet verlangen naar de volgende editie van het HAFF.
U gaat een dag werken, laat de trouwe viervoeter blaffend achter, komt negen uur later terug en zie daar, hetzelfde kwispelende exemplaar. Helemaal door het dolle is-ie, alsof de baas nooit meer terug zou komen. Maar wat heeft dat beest in de tussentijd nou gedaan?
Regisseur Chris Renaud weet wel raad met dit concept. Hij maakte furore met Despicable Me en creëerde grappige, geanimeerde wezens zoals Scrat uit Ice Age en de Minions, waarbij hij zelf Minion Dave een stem gaf. Nu brengt Renaud dezelfde gevatte humor, herkenbare situaties, een hartverwarmend verhaal en verwijzingen naar voorgaand werk, zoals de nieuwslezer uit Despicable Me die ook in The Secret Life of Pets te zien is.
Verzetsbeweging tegen mensen
Terriër Max (Louis CK) is dolgelukkig met zijn baasje. Liefde op het eerste gezicht, zo omschrijft Max de situatie aan het publiek. Max is een held op sokken, zoals kleine hondjes dat vaker zijn. Beetje saai is-ie ook wel en Louis CK’s stem komt toch beter tot zijn recht met eigen werk op het podium. Tegenover Max woont Gidget die hem wel ziet zitten, zo op de mat. Stemactrice Jenny Slate maakt CK’s zwakke optreden goed met haar vertolking van Gidget, de naïeve, opportunistische en bijzonder snoezige poedel. Andere huisdieren zijn er in de vorm van de dikke, onverschillige kat Chloe (Lake Bell), de flexibele teckel Buddy (Hannibal Buress) en stupide buldog Mel (Bobby Moynihan).
Alles loopt op rolletjes, totdat Max’ baasje de enorme schapendoes Duke oppikt uit het asiel. Max moet de indringer niet en de situatie loopt zodanig uit de hand dat Max en Duke uiteindelijk uitkomen in het riool bij de Flushed Pets, een verzetsbeweging tegen mensen onder leiding van het kleine, witte konijntje Snowball. Kevin Hart trekt alle registers open voor z’n vertolking van Snowball en het contrast tussen zijn overduidelijke zwarte stem en dat superschattige witte konijn is briljant gevonden. Ook de running gag (of running goose) over gans Ricky die is gesneuveld in de strijd tegen de mensen is effectief. Terwijl in het riool de gemoederen tussen Duke, Max en Snowball hoog oplopen, verzamelt Gidget haar posse om de liefde van haar leven terug te krijgen.
Herkenbaar
Animatiefilms over dieren zijn er genoeg, neem Ice Age als voorbeeld. Prima film hoor, met herkenbare situaties, maar zonder herkenbare beesten. Want wanneer zag u voor het laatst een sabeltandtijger of mammoet? En zo’n luiaard spreekt ook niet bepaald tot de verbeelding. Daarnaast rent Cid zich rot in die vijf films waarvan er vier overbodig zijn. Nee, de film moet het toch vooral hebben van de idiote situaties en grappen over uitstervende diersoorten.
Hoe anders is dat bij The Secret Life Of Pets, waar Renaud als geen ander de typische trekjes van huisdieren weet te vangen in zijn geestige familiefilm en waar bijna alle scènes wél tot de verbeelding spreken. Qua gedrag, zoals honden die uiteraard apporteren en helemaal los gaan als ze een bal zien – denk ‘Squirrel!’ uit Up. Ook qua maniertjes en bewegingen levert de animatieafdeling puik werk, met honden die achter hun staart aanzitten en altijd even een half rondje maken voordat ze kunnen gaan liggen. Midas Dekkers weet ongetwijfeld waarom. Niet eerder was een film over en met huisdieren zo herkenbaar en daardoor zo grappig.
