IFFR 2018 Deel 6 (slot):
Opzij voor de kunsten!

door Suzan Groothuis

In dit laatste deel, want het International Film Festival Rotterdam 2018 is ten einde, aandacht voor films waarin muziek, film en kunst een rol spelen.

In Nico, 1988 volgen we zangeres Nico, ooit Warhol’s muze, in de laatste twee jaren van haar leven. In Nighttown een levendige ode aan de veelzijdige club in Rotterdam. In Saving Brinton draait het om de fantastische collectie zeldzame films van een innemende verhalenverteller. En tot slot in The End of Fear de moord op Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue van Barnett Newman.

 

Nico, 1988 – Eerlijk portret van een 60’s icoon
Bij deze film stelde ik mezelf de vraag hoe Christa Päffgen, beter bekend als Nico van The Velvet Underground of als muze van Andy Warhol, geportretteerd zou worden. De van oorsprong Duitse was iemand om wie je niet heen kon. Een prachtige, indrukwekkende verschijning, waar in haar laatste jaren nauwelijks meer sprake van was dankzij een jarenlange, slopende drugsverslaving. En dan die stem: diep en doordringend. Haar karakter was er een van uitersten: introvert maar aanwezig, met een obsessie voor verval en destructie.

Susanna Nicchiarelli’s film opent dan ook met zowel dreigende als schone beelden: een jonge Christa kijkt, terwijl de hemel donker kleurt, naar fel licht in de verte. Brandend Berlijn, het einde van de Tweede Wereldoorlog. Een plaatje dat zij nooit meer vergeten zou.

Nico wordt in Nico, 1988 vertolkt door de Deense actrice Trine Dyrholm (In a Better Word, A Royal Affair). Ondanks dat zij qua uiterlijk niet lijkt op Nico, weet Dyrholm een indrukwekkend portret neer te zetten en met haar stem en karakteristieken dichtbij te komen. Dyrholm zingt alle nummers zelf en doet dat met verve. Met name een concert in voormalig Tsjechoslowakije laat de haren op de armen rijzen: kippenvel. We zien een uitzinnige Nico, die als een echte punkdiva het publiek mee krijgt en alles geeft wat ze in zich heeft.

Ook het persoonlijke portret van Nico in haar laatste twee jaren is geloofwaardig: Nicchiarrelli toont precies de grimmige persoonlijkheid die zij was. Introvert, maar bepalend aanwezig; egoïstisch, maar innemend; hard, maar kwetsbaar. Nico is niet sympathiek, maar het is onoverkomelijk dat je als kijker geen sympathie voor haar krijgt. Haar doorzettingsvermogen, ondanks de tegenslagen – een hardnekkige drugsverslaving, een muzikale carrière die maar moeilijk van de grond komt en een suïcidale zoon – is bewonderenswaardig.

Dit is geen portret van de Nico van The Velvet Underground. Dit is een eerlijke weergave van de vrouw van na The Velvets, die niet langer mooi gevonden wilde worden en zich richtte op haar levensdoel: “My life started after the experience with The Velvet Underground. I started making my own music.”

 

Nighttown – Terug naar de club die van iedereen was
Het IFFR zou IFFR niet zijn zonder aandacht voor de eigen stad. Een eerdere editie was er bijvoorbeeld een innemend portret over Lee Towers. Dit jaar was de documentaire Nighttown te zien, over de opkomst en ondergang van de veelzijdige, gelijknamige club aan de West-Kruiskade. Nighttown was de voortzetting van poppodium Arena en opende zijn deuren in 1988. Dat ging niet zonder slag of stoot, want het pand was nog midden in verbouwing. Terwijl de deuren over een uur opengingen waren de technici nog bezig.

Nighttown is een feest der herkenning voor wie het pand kent en bezocht heeft. We zien legendarische beelden van een optreden van Nirvana, dat voor een karig publiek van 66 man speelde. Een slecht optreden, want ze hadden er duidelijk geen zin in. Een paar maanden later braken ze door met Nevermind en schreef de band geschiedenis. Als je ieder op z’n woord mag geloven zou het legendarische concert 6600 bezoekers hebben gehad.

Ook Prince, Bootsy Collins, punkiconen Ramones en zelfs Johnny Cash (de duurste entree die Nighttown ooit vroeg!) traden er op. Maar Nighttown was meer dan een concertpodium. Dj’s Michel de Hey en Ronald Molendijk draaiden er, er waren housefeestjes, de jungle deed er z’n intrede en uiteindelijk ontstond er een mengeling van rock en dance, zoals de rave/ breakbeat van The Prodigy die bij een breder publiek aansloeg. Uiteindelijk was Nighttown van iedereen en dat maakte de club zo bijzonder.

Middels talking heads (eigenaren, dj’s, Tom Barman van dEUS) maakt de documentaire inzichtelijk wat Nighttown was en waar de club voor stond. Het lukt regisseur Marcel Haug om de poptempel, die in 2006 definitief de deuren moest sluiten, weer “leven” in te blazen. Dat er ook veel mis ging, wordt eerlijk en onverbloemd in beeld gebracht. Zo kwam de verbouwing nooit af en maakten de vele kleine bv’s en giften van particulieren de financiële administratie onoverzichtelijk. Uiteindelijk besloot de gemeente de stekker er uit te trekken. Gelukkig is er dan nog de film Nighttown, om weer eventjes te proeven van wat ooit was.

 

Saving Brinton – Weer kleur aan collectie
Van Rotterdam gaan we naar Iowa, waar we verzamelaar en verhalenverteller Michael Zahs ontmoeten. Hij neemt de kijker mee naar zijn huis en schuur met een bijzondere collectie films die hij jaren geleden van de stortplaats redde. Het blijkt om de bijzondere collectie te gaan van het echtpaar Brinton, dat het medium film begin twintigste eeuw naar Amerika bracht. De collectie bevat onder meer een zeldzame Pathé-catalogus uit Parijs, opnames van president Teddy Roosevelt en als hoogtepunt een verloren gewaande film van film magiër Georges Méliès.

Ruim 30 jaar deed Zahs er over om zijn collectie een plek te geven, maar niemand leek interesse te hebben in het erfgoed van de Brintons. Niet wetende dat er verborgen schatten tussen zaten. De Méliès (ingekleurd!) blijkt een unieke vondst en wordt door filmrestaurateur Serge Bromberg voor restauratie gebracht naar Bologna, waar de film een publieke vertoning krijgt. En de Brinton-collectie? Die doneert Zahs in 2014 aan de University of Iowa Libraries.

Saving Brinton is een bijzonder document over een man met oog voor unieke dingen, en zijn passie om zijn vondsten met anderen te delen. Bescheidenheid siert Zahs, die er niet voor terugdeinsde om zijn dromen waar te maken. Een innemende film en een must-see voor ieder met een cinefiel hart. De vertoningen van de stomme films uit de Brinton-collectie zijn prachtig en laten een waar stukje magie zien. Zo zien we Zahs gewapend met een oude projector (eveneens uit de Brinton-verzameling) om in een oud bioscooptheater zijn films met publiek te delen. Dezelfde plek waar de Brintons ooit hun baanbrekende films vertoonden. Terug naar vervlogen tijden, die Zahs in ere herstelt. Vooral als je je realiseert dat er zoveel stomme films verloren zijn gegaan.

Saving Brinton roept hetzelfde nostalgische gevoel op als het prachtige How To Build a Time Machine, dat vorig jaar op het IFFR vertoond werd.

 

The End of Fear – Tweevoudige moord op omstreden doek
Ofwel: hoe het doek van Barnett Newman in het Stedelijk Museum in Amsterdam vermoord werd. Het gaat om Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue, dat in 1986 door een bezoeker met een stanleymes aan flarden werd gesneden. Onmogelijk om te restaureren, maar de Amerikaanse restaurateur Goldreyer waagde zich eraan. Hij had eerder met Newman gewerkt en beweerde het doek in oorspronkelijke staat terug te kunnen brengen.

Barbara Visser maakte in 2012 C.K., waarin ze een reconstructie neerzet van Clemens K., hoofd financiën van een Amsterdams kunstenfonds, die er met ruim 15 miljoen vandoor ging. Haar documentaire ontvouwde zich als thriller, die de kijker in verwarring achterliet. Datzelfde gebeurt in The End of Fear. Visser laat niet alleen de moord op het doek zien, maar ook hoe het doek voor de tweede keer vermoord wordt. Goldreyer maakte namelijk zijn woorden niet waar en bleek met het doek te hebben geknoeid. Terug naar de oorsprong, ammehoela!

Tegelijkertijd met de reconstructie vraagt Visser een jonge kunstenares het schilderij van Newman te reproduceren. Zoveel mogelijk naar het evenbeeld van het oorspronkelijke doek. Als het dan eindelijk af is, na een paar maanden zwoegen, dringt ook hier de vraag zich op: in hoeverre kan je spreken van een origineel en van een kopie? Welke waarde heeft het?

Met haar film laat Visser de kijker nadenken over de duurzaamheid van kunst. Hoezeer kan je een kunstwerk, als het vernield is, weer tot leven roepen? Dit alles bezien vanuit het perspectief van de filmmaker, de kunsthistoricus, de museumdirecteur en de kunstenaar. Ook de dader komt aan het woord, die zo’n hekel had aan het omstreden doek (Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue was geliefd en gehaat) dat hij het zo nog een keer zou vernielen.

Vissers documentaire heeft tempo, spanning, een kritisch oog en humor. In de zaal waar de Newman ooit hing, uiten deskundigen hun bewondering voor de kleur rood van een brandslang die aan de muur hangt. Dezelfde kobalt rood, menen zij, die het doek van Newman zo sprekend maakte. Een scène die toont hoe een alledaags voorwerp ineens de allure van een kunstwerk krijgt.
 

6 februari 2018

 
IFFR 2018 Deel 1
IFFR 2018 Deel 2
IFFR 2018 Deel 3
IFFR 2018 Deel 4
IFFR 2018 Deel 5
 
 

MEER FILMFESTIVALS

IFFR 2018 Deel 4:
Meer identiteit en transformatie

door Suzan Groothuis

In dit vierde deel opnieuw aandacht voor films waarin identiteit een overkoepelend thema is. In het Zwitserse coming of age-horrordrama Blue My Mind ondergaat de hoofdpersoon een lichamelijke transformatie. In het Britse Pin Cushion zijn een tienermeisje en haar moeder op zoek naar acceptatie en vriendschap. En in het grimmige Der Hauptmann steelt een Duitse soldaat de identiteit van een nazi-officier.

 

Blue My Mind – Transformatie van een tienermeisje
Was er vorig jaar het Franse Raw, over een jonge studente die na het eten van konijnenniertjes ineens vreselijke trek krijgt in vlees en zich uiteindelijk laat verleiden tot kannibalisme, is er nu Blue My Mind van de Zwitserse filmmaker Lisa Brühlmann. Mia is een tienermeisje en net verhuisd. Ze moet haar plek nog vinden en besluit dat ze tot het “coole” groepje wil horen. De stoere meiden uit haar klas die roken in de pauze en jongens uitchecken. Gekleed in korte rokjes en weinig verhullende shirtjes, hun gezichten strak opgemaakt. Haar onbevreesde houding maakt dat Mia uiteindelijk door hen mee op stap wordt gevraagd.

Opvallend is de kille omgeving van de tieners. Welgestelde families, afstandelijk contact, een formulier voor school wordt zonder er naar te kijken ondertekend. Ook tussen Mia en haar ouders wringt er iets. Diep van binnen heeft Mia het gevoel dat haar ouders niet haar ouders zijn. Een vermoeden dat versterkt wordt wanneer Mia’s lichaam begint te veranderen.

De transformatie die Mia ondergaat gaat samen met het toegeven aan lust en verleiding. Samen met haar nieuwe vriendinnen gaat ze feestjes af en experimenteert ze met daten en seks. Ondertussen is het contact tussen Mia en haar ouders steeds grimmiger. En is er een onbedwingbare trek in de visjes uit het aquarium van haar moeder.

Brühlmann werkt toe naar een climax waarin Mia tot volle transformatie komt en levert met haar debuut een coming of age drama met summiere horror. Toch overtuigt Blue My Mind niet. Dat ligt niet aan hoofdpersoon Luna Wedler, die haar rol van Mia overtuigend neerzet. Waar het Blue My Mind aan ontbeert is verdieping en context. Wat maakt dat Mia zo’n moeilijk contact heeft met haar ouders, buiten het gevoel geadopteerd te zijn? Het is vooral een afstandelijk portret van een meisje dat zich afzet tegen alles en iedereen, en misschien wel het meest tegen zichzelf. Om te worden waarvoor ze voorbestemd is, maar wat niet als een verrassing komt.
Onder je huid kruipen doet Blue My Mind niet, in tegenstelling tot het Franse Raw dat in vergelijking prikkelender is en bovenal, meer oog heeft voor de persoonlijke worstelingen en onderlinge verhoudingen.

 

Pin Cushion – Duister sprookje over de zoektocht naar identiteit
Het Britse Pin Cushion stelt ook een tienermeisje centraal dat haar weg naar de volwassen wereld probeert te vinden. Evenals Mia in Blue My Mind is de roodharige Iona net verhuisd. Ze woont samen met haar moeder, haar vader is een naamloze afwezige. En haar moeder is er niet een waar een tienermeisje trots op is: gezet, gebocheld en met een grote, pluizige poezenmuts op het hoofd. De eerste scène toont al pijnlijk hoezeer moeder Lyn een outsider is: terwijl ze met haar dochter over straat loopt wordt ze uitgescholden door twee jochies. Het contact tussen haar en Iona is in eerste instantie warm en liefdevol, maar hun band komt onder druk te staan wanneer Iona vrienden wil zijn met de populaire meisjes uit haar klas.

Pin Cushion zit vol kleur en fantasie. Het huis van Lyn en Iona zou zo afkomstig kunnen zijn uit een sprookje, met een prominente rol voor de kleuren groen en roze. De vele porseleinen dierenbeeldjes sieren het huis, alsmede de kooi van hun parkiet die door Lyn liefdevol omgedoopt is tot zoon en broer. En er zijn meer visuele verrassingen, zoals de keuze voor kleding (check de poezenwantjes van Iona!).

Ondanks zijn licht komische toon is Pin Cushion een duister, hartverscheurend sprookje over identiteit. Zowel de kwetsbare Iona als haar moeder zijn op zoek naar vriendschap, maar bewandelen beiden het pad van tegenslag en teleurstelling. Een origineel, moedig en ontroerend debuut van Deborah Haywood, met mooie en innemende rollen van Lily Newmark als Iona en Joanna Scanlan als Lyn. Een film met verrassende, zij het donkere wendingen, maar met uiteindelijk een hoopvolle boodschap.

 

Der Hauptmann – Sadistische laatste oorlogsdagen
Een film van een hele andere orde, maar tevens handelend over identiteit, is Der Hauptmann van Robert Schwentke. We gaan terug naar het Duitsland ten tijde van het einde van de Tweede Wereldoorlog. Deserteur Willi Herold (Max Hubacher) vindt in een verlaten voertuig het uniform van een nazi-officier. De vele onderscheidingen maken duidelijk dat dit een man van betekenis is geweest. Herold trekt het uniform aan en besluit zijn identiteit aan te nemen.

De film laat vervolgens zien hoezeer een mens kan veranderen in een bepaalde machtspositie. Zijn nieuwe identiteit als “Hauptmann” bevalt Herold wel en wanneer hij met wat verdwaalde soldaten die hij onder zijn hoede heeft genomen aankomt in een werkkamp, besluit hij rigoureuze maatregelen te nemen. De vluchtelingen in het kamp voor wie een krijgsraad ingesteld moest worden om hen te veroordelen, worden door Herold en zijn mannen persoonlijk onder handen  genomen. Een indringende scène toont hoe de gevangenen in een kuil door een luchtafweergeschut worden afgemaakt.

Der Hauptmann, in zwart-wit geschoten, is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Fallschirmjäger Willi Herold. Regisseur Robert Schwentke heeft zich goed gedocumenteerd en zich aan de feiten gehouden, want alles wat in zijn film te zien is, is waar (op het symbolische einde na). Hij weet een goed, confronterend beeld te geven van het Duitsland in de chaos van de laatste oorlogsdagen. Ook rekent hij af met de mythe van de Wehrmacht, die zich niet bezig zou houden met oorlogsmisdaden. Indringend, sadistisch en ongelofelijk, dit verhaal van een jonge soldaat die oog in oog kwam met het beest in zichzelf.
 

3 februari 2018

 
IFFR 2018 Deel 1
IFFR 2018 Deel 2
IFFR 2018 Deel 3
IFFR 2018 Deel 5
IFFR 2018 Deel 6
 
 

MEER FILMFESTIVALS

IFFR 2018 Deel 2:
Transformatie en identiteit

door Suzan Groothuis

Dit jaar heeft het programma een opvallende selectie films met overlappende thematiek, namelijk die van transformatie en identiteit.

Transformatie van binnenuit, zoals het grimmige Beast waarin een jonge vrouw zoekt naar haar duistere kern. Of het film-noir sprookje The Shape of Water, waar we een ambigu wezen treffen en liefde geen grenzen kent, ondanks wat anderen denken of vinden. En de zichtbare verandering van een jonge advocate in Sultry, die vreemde schimmelplekken op haar lichaam krijgt tijdens een bloedhete zomer in Rio. Films over mensen die zich anders voelen, anders willen zijn of zichzelf zelfs overstijgen of opofferen.

 

The Shape of Water – In de ban van het monster
Een film over transformatie en identiteit kan je gerust over laten aan de Mexicaanse regisseur Guillermo del Toro. In Pan’s Labyrinth (2006) creëert een meisje haar eigen, duistere fantasierijke wereld in een donkere realiteit: het Spanje van 1944, na de machtsovername door Franco. In Crimson Peak (2015) ademt en bloedt een statig huis en houden de eigenaren er duistere geheimen op na. En in zijn nieuwste, The Shape of Water, zijn er verwijzingen naar horrorsprookje Creature from the Black Lagoon (1954).

Hoewel het in Del Toro’s gelaagde, rijke en visueel verbluffende film duizelt van de referenties: van de stomme film tot musical Mardi Gras en van geïllustreerde reclames tot art deco en art nouveau decors, zoals de prachtige inrichting van een oude bioscoop.

De film speelt tijdens de Koude Oorlog, maar ademt oudere, vervlogen tijden. De stomme Elisa (Sally Hawkins) leeft een geïsoleerd leven; haar tijd spendeert ze met haar beste vriend en buurman Giles (Richard Jenkins) en op haar werk als schoonmaakster in een onderzoeksinstituut van de overheid. Beiden lijken te leven in het verleden, met hun voorliefde voor oude films en muziek. Tapdansend zitten ze samen op de bank.

Maar dan is er een vondst, geheimgehouden in het instituut waar Elisa werkt: een wezen dat gevonden is in de wateren van Zuid-Amerika en dat voor wetenschappelijke doeleinden interessant is als wapen tegen de Russen. Elisa, net zoveel buitenstaander als het wezen, raakt geïntrigeerd en er ontstaat een band.

The Shape of Water laat Del Toro op zijn best zien: een donker, magisch sprookje, waarin monsters, buitenstaanders, spionnen en nietsontziende liefde een rol hebben. Maar het is vooral een ode aan de cinema, wat een wonderlijke visuele kijkervaring levert. En Hawkins en Jenkins zijn prachtig als hun integere menselijke zelf, met een voet in het verleden en een vooruitstrevende blik op het heden.

 

Beast – Rauwe dierlijkheid
Ook het Britse Beast gaat over identiteit en transformatie. Het is het debuut van regisseur Michael Pierce en een dat indruk achterlaat. Beast speelt op het afgelegen eiland Jersey, waar de jonge Moll is opgegroeid en haar volwassenheid tegemoet treedt. Onder streng, toeziend oog van haar welgestelde familie, want Moll heeft in het verleden een misstap begaan. Een verleden dat kleur krijgt dankzij de komst van vreemdeling Pascal. Moll voelt zich als een wild dier tot hem aangetrokken. Het is zijn geur die haar verleidt, wild en ongeremd. Haar familie ziet hun liefde argwanend toe en waarschuwt Moll. Ze kan beter bij deze jongen uit de buurt blijven. Temeer omdat er op het eiland lichamen van jonge meisjes zijn gevonden en Pascal door de autoriteiten verdacht wordt van moord.

Beast speelt met het vraagstuk van identiteit: wat doe je, als je merkt dat er duisternis in je zit? De achtergrond van de ongereptheid van de natuur draagt bij aan Molls zoektocht naar haar dierlijke zelf. Zo zijn er beelden van Moll en Pascal jagend op konijnen, en van Moll die zich begraaft in aarde. De film is in vloeiende beelden geschoten, dan weer dicht op de huid en in slow motion, dan weer met wide shots van het landschap en Molls burgerlijke thuis.

Van begin af aan sleept Beast je mee in Molls honger naar beestachtigheid. Acteurs Johnny Flynn en Jessie Buckley overtuigen in hun spel van duister duo, hun eigen pad kiezend tegen de verwachtingen van anderen in. Dit zorgt soms voor hilarische momenten, zoals tijdens een etentje van Molls familie waar zij afrekent met hun geldende normen en waarden.

Beast behoudt een spanningsvolle discrepantie tussen goed en kwaad en onschuld en zonde en doet met zijn thematiek wat denken aan films als Alléluia (2014) en Hounds of Love (2016). Sterk en donker debuut.

 

Sultry – De verzieking van Rio
En dan over naar Rio de Janeiro in Brazilië ten tijde van de voorbereidingen op de Olympische Spelen in 2016. Jonge advocate Ana komt op voor de belangen van bewoners van sloppenwijk Vila Autódromo, maar moet ook vechten voor het behoud van haar eigen appartementencomplex. Moedeloos zien zij en inwoners van Rio toe dat steeds meer gebouwen moeten wijken voor stadions, hotels en appartementen voor de Spelen.

Ondertussen is het de heetste zomer ooit en beginnen de spanning en onrust hun tol te eisen. Ana ontdekt een vreemde uitslag op haar lichaam die zich geleidelijk aan, met het dichterbij komen van de Spelen, uitbreidt. Een bezoek aan de huisarts lost weinig op. Van sociaal-realistisch drama, dat met de strijd tegen projectontwikkelaars en corruptie doet denken aan landgenoot Aquarius (2016), verandert Sultry in magisch-realisme met body horrorrandjes.

De film overtuigt het meest in de eerste helft, waarin zinderende hitte, strijdlust en toenemende wanhoop samengaan. Het symbolische einde voelt wat vergezocht en overbodig aan, want het statement van filmmaakster Marina Meliande is duidelijk: morele grenzen vervagen wanneer de geldmachine draait. Haar solo-speelfilmdebuut slaagt er wel in de verzieking van de stad vast te leggen, het meest overtuigend in schrijnende beelden van inwoners die hun thuis moeten achterlaten. Stadsvernieuwing is niet voor iedereen en de aarde is niet onuitputtelijk. Een plaatje dat tot nadenken stemt.

 

1 februari 2018

 
IFFR 2018 Deel 1
IFFR 2018 Deel 3
IFFR 2018 Deel 4
IFFR 2018 Deel 5
IFFR 2018 Deel 6
 
 

MEER FILMFESTIVALS